Η αφήγηση της ιστορίας του κρασιού στη Νάουσα θα μπορούσε να αρχίζει με το μύθο της Σεμέλης, της μάνας του Διόνυσου, που βρήκε καταφύγιο στις πλαγιές του Βερμίου, ή με τη γέννηση του συντρόφου τού Διόνυσου, του Σειληνού. Ή ακόμα και με τη διήγηση του Εβλιά Τσελεμπί (17ος αι.) που μιλάει για τους αμπελώνες της ευρύτερης περιοχής, όπου «είναι - σύμφωνα με τα κιτάπια του Σεχίρ-εμινί - καταγραμμένα σαράντα έξι χιλιάδες αμπέλια μικρά και μεγάλα, που πληρώνουν δικαίωμα «ντονούμ».
Αλλά και ένα - δύο αιώνες αργότερα οι περιηγητές περιγράφουν τα κρασιά της Νάουσας με λόγια επαινετικά. Το 1831, ο Cousincry καταγράφει: «Το κρασί της Νάουσας είναι για τη Μακεδονία ό,τι και τα κρασιά της Βουργουνδίας για τη Γαλλία. Η τιμή του είναι διπλάσια από την τιμή των άλλων κρασιών. Μεταφέρεται στη Θεσσαλονίκη και στη Βέροια, όπου καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες. Μπορώ να πω, ότι το ναουσαίικο κρασί θεωρείται το καλύτερο απ όλα τα κρασιά της οθωμανικής αυτοκρατορίας».
Αυτές, όμως, οι αφηγήσεις διακόπτονται από... ένα αντιπαθητικό, μικρό έντομο... τη φυλλοξήρα, που κατέστρεψε τους ναουσαίικους αμπελώνες κάπου στις αρχές του 200ύ αιώνα! Απελπισμένοι οι παραγωγοί ξεριζώνουν τα αμπέλια τους και στρέφονται στις καλλιέργειες φρούτων, με αποτέλεσμα το 1963 οι αμπελοκαλλιέργειες να μην ξεπερνούν τα 500 στρέμματα. Το 1968 γίνεται σταθμός στην ιστορία όπου «παίζει» μόνη της. Στα νιάτα τους είναι πολύ σκούρα κόκκινα, σχεδόν «μαύρα», όπως τα έλεγαν παλιότερα, η δε οξύτητά τους - απρόσμενα υψηλή για το γεωγραφικό πλάτος της Μακεδονίας - μαζί με την στιφάδα τους δικαιολογούν το όνομα της ποικιλίας.
Ονομασία προέλευσης Νάουσα
Με τη δημιουργία αμπελουργικής ζώνης ονομασίας προέλευσης Νάουσα, το 1971 το ξινόμαυρο αναγνωρίζεται ως μοναδική επιτρεπόμενη ποικιλία. Τα 7.000 στρέμματα πολύ όμορφων γραμμικών αμπελώνων, όλα φυτεμένα με ξινόμαυρο - τα οποία συναντάει κανείς στο δρόμο από τη Βέροια προς τη Νάουσα, σε υψόμετρο από 8 - 400 μ. και σε έδαφος, κατά κύριο λόγο, αργιλοπυριτικό - είναι προφυλαγμένα από τους έντονους βοριάδες αλλά απολαμβάνουν το ελαφρύ βοριαδάκι και την ευεργετική επίδραση του μεσημεριάτικου ήλιου.
Ξεκινώντας από Βέροια με κατεύθυνση προς Νάουσα, συναντάμε πρώτα τα 150 στρέμ. των αμπελώνων του χωριού Τρίλοφος. Λίγο πιο ψηλά, στα 300 - 350 μ., βρίσκεται η Φυτειά, με 420 στρέμ., το πιο ορεινό χωριό της ζώνης. Ο δρόμος συνεχίζει προς την κοινότητα της Στενήμαχου (460 στρέμ.) και φθάνει στην πόλη της Νάουσας, η οποία δεσπόζει πάνω από τους λοφίσκους, με τ αμπέλια της «Γάστρας» (1.500 στρέμ.). Βγαίνοντας από την πόλη, με κατεύθυνση προς την Έδεσσα, σε υψόμετρο 200-300 μ., συναντάμε το Γιάννακοχώρι, όπου είναι φυτεμένα 750 στρέμ. αμπελώνων. Σε απόσταση 6 χμ. βρίσκεται η κοινότητα Μαρίνα με 2.150 στρέμ. αμπελώνων. Στο εσωτερικό της ζώνης βρίσκονται οι αμπελώνες των οικισμών της Στράντζας ( νέα Ροδακινέα) και του Κοπανού, που δεν απέχουν πολύ από την κοινότητα των Λευκαδίων (140 στρέμ.), κοντά στους μακεδονικούς τάφους. Σύντομα η αμπελοκαλλιέργεια θα φθάσει τα 9.000 στρέμματα, δεδομένου ότι εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση η επέκταση της ζώνης κατά 2.000 στρέμματα.
Οινο - φιλοξενία
Στο πλαίσιο της ένταξης των οινοποιείων της Νάουσας στο πρόγραμμα του ΕΝΟΑΜ (Ένωση Οινοπαραγωγών Αμπελώνων Μακεδονίας) «Οι δρόμοι του κρασιού της Μακεδονίας», μερικά οινοποιεία έχουν ανοίξει τις πόρτες τους στο κοινό.
1. Στο οινοποιείο Μπουτάρη, στη Στενήμαχο, σ ένα μικρό θεατράκι μέσα στο οινοποιείο πάνω από τις κάβες παλαίωσης, ένα οπτικοακουστικό πολυθέαμα σε μυεί στη μαγεία του ξινόμαυρου: Μύθοι, έθιμα, γλέντια, αμπελουργικές εργασίες, αγωνίες, κρασί. .. Αν τηλεφωνήσετε από πριν, μπορείτε να δοκιμάσετε τα κρασιά Μπουτάρη, σε συνδυασμό με ναουσαίικες σπεσιαλιτέ, στο πανέμορφο εστιατόριο του οινοποιείου. Επίσης, shop με βιβλία, αξεσουάρ κρασιού και σπάνιες φιάλες παλαιότερων χρονιών.
2. Οινοποιείο Τσάνταλη, κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό της Νάουσας. Κατόπιν συνεννόησης.
3. Οινοποιείο Δαλαμάρας, στο Βάντο (10 χμ. Νάουσας - σιδ. σταθμού). Είναι επισκέψιμο όλο το χρόνο, εκτός από Ιούλιο και την εποχή του τρύγου (15 Σεπτεμβρίου - 10 Οκτωβρίου). Κατόπιν τηλεφωνικής συνεννόησης.
4. Οινοποιείο Χρυσοχόου, στην περιοχή Καραούτσα - Ν. Στράντζα Νάουσας, μέσα στην καρδιά της αμπελουργικής ζώνης. Όλο το χρόνο, εκτός από την εποχή του τρύγου (περίπου 20 Αυγούστου), με τηλεφωνική συνεννόηση
5. Το Chateau Πήγασος, των αδελφών Δημήτρη και Τρύφωνα Μαρκοβίτη, βρίσκεται στα Πολλά Νερά, μέσα στον αμπελώνα, όπου εφαρμόζεται η βιολογική καλλιέργεια. Το οινοποιείο δέχεται μεμονωμένους επισκέπτες (όχι γκρουπ).
Η Νάουσα στο τραπέζι
Οι «Νάουσες» σαφώς ταιριάζουν πολύ με. τη ελληνική κουζίνα. Κόκκινα κρέατα, μαγειρεμένα σε σάλτσα ντομάτας, σπεσιαλιτέ με συκώτι, πίτες, μακεδονίτικα τυριά (κυρίως μπάτζος), αλλά και σουπιές, κοκκινιστές ή κρασάτες, αποδεικνύονται ιδανικοί σύντροφοι του ναουσαίικου ξινόμαυρου, που, κατά πως φαίνεται, δεν τρέμει τις ισοπεδωτικά έντονες γεύσεις της κουζίνας μας.
Millesime
Η Νάουσα είναι από τις λίγες οινοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας, που η έννοια της εσοδείας-millesime επί το γαλλικότερον- έχει πραγματικό αντίκρισμα, λόγω των κλιματολογικών συνθηκών που παρουσιάζουν διαφορές από χρονιά σε χρονιά, επηρεάζοντας ποιότητα και χαρακτήρα των κρασιών.
1994: Τα δεδομένα τη θέλουν εξαιρετική. Η δοκιμή επιβεβαιώνει, καταρχήν, τις προσδοκίες.
1993: Πολύ καλές οι προδιαγραφές, αλλά από τα κρασιά που δοκιμάσαμε μόνο ένα τις επαληθεύει.
1992: Αν και τα κλιματολογικά δεδομένα τη θέλουν δύσκολη, τα κρασιά του ’92 σημειώνουν πολύ καλές επιδόσεις.
Οι προγενέστερες (εκτός από το ’91) χρονιές δεν ωφελήθηκαν ιδιαίτερα από την παλαίωση.
Τι να ψωνίσετε
Λιαστές ντομάτες: αποξηραμένες, με πλούσια πυκνή γεύση. Από πλανόδιους στον Άγ. Νικόλαο ή στα μπακάλικα της πόλης.
Μπάτζος: ημίσκληρο, πικάντικο, αλμυρό, ορεκτικό τυρί.
Πέστροφες: Φρέσκες, τις ψαρεύετε μόνοι σας στη λιμνούλα του Άγ. Νικολάου.
