Η ιστορία της πιο μποέμ γειτονιάς της Αθήνας
Λίγοι ίσως είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι τα Εξάρχεια παλιότερα ονομάζονταν Πιθαράδικα, εξαιτίας των εργαστηρίων κατασκευής πιθαριών που υπήρχαν ως τις αρχές του 19ου αιώνα. Το σημερινό τους όνομα προέκυψε από έναν ηπειρώτη έμπορο, που ονομαζόταν Έξαρχος και είχε στη Θεμιστοκλέους ένα μεγάλο -για την εποχή- κατάστημα γενικού εμπορίου. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν οικοδόμοι και τεχνίτες από τις Κυκλάδες, αλλά ο πληθυσμός άρχισε να αναπτύσσεται μετά το 1865, όταν εντάχθηκε στο σχέδιο πόλης. Ωστόσο, η στέγαση σπουδαίων αθηναϊκών πανεπιστημιακών σχολών όπως η Νομική, η Φιλοσοφική, το Πολυτεχνείο και το Χημείο ήταν η αιτία που, από τα μέσα του 19ου αιώνα ως τις μέρες μας, η γειτονιά προσέλκυσε πλήθος φοιτητών και διανοούμενων και απέκτησε αυτόν τον μποέμ χαρακτήρα που τη χαρακτηρίζει ως σήμερα. Κι επειδή οι φοιτητές πάντα είχαν έντονο αντικαθεστωτικό και επαναστατικό πνεύμα, τα Εξάρχεια συνδέθηκαν και με πλήθος εξεγέρσεων, διαδηλώσεων και επεισοδίων, που σημάδεψαν αρκετές φορές την ιστορία του τόπου, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες συνδέθηκαν και με αναρχικές ομάδες, περιθωριακό κοινό, αλλά και άστεγους που έβρισκαν «άσυλο» στους πεζοδρόμους και τα στενά της.
Από την άλλη μεριά, η παρουσία των φοιτητών γέμισε την περιοχή με εναλλακτικά στέκια, πολιτιστικούς χώρους, αμέτρητα τυπογραφεία και εκδοτικούς οίκους, αλλά και μαγέρικα ή κουτούκια, στα οποία σύχναζαν και αρκετοί διάσημοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και της τέχνης. Σήμα κατατεθέν για αρκετές δεκαετίες, η Μπλε πολυκατοικία της πλατείας Εξαρχείων, στην οδό Αραχώβης (που πλέον έχει σχεδόν χάσει το χαρακτηριστικό της χρώμα): υπήρξε αρχιτεκτονικό σύμβολο της εποχής και φιλοξένησε μεταξύ άλλων τον Αλέξη Μινωτή, τον Δημήτρη Χορν, τον Δημήτρη Μυράτ, τον Φρέντυ Γερμανό, τον Αλέκο Σακελλάριο, τη Σοφία Βέμπο. Άλλοι διάσημοι κάτοικοι της περιοχής ήταν ο Κάρολος Κουν, ο Κωστής Παλαμάς, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Νικόλαος Γύζης, ο Παύλος Σιδηρόπουλος, ο Νικόλας Άσιμος, ενώ και σήμερα, προσωπικότητες της τέχνης, ηθοποιοί, συγγραφείς, εικαστικοί και όχι μόνο, επιλέγουν να παραμείνουν στη συνοικία αυτή, παρά το ταραχώδες ιστορικό της.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει και αρκετές συλλογικές προσπάθειες από ομάδες κατοίκων για την αναμόρφωση των Εξαρχείων, τόσο της γνωστής πλατείας, όσο και των γύρω πεζοδρόμων και οδών, με τα χαρακτηριστικά γκράφιτι και αφίσες, ενώ πολλά από τα κτίριά της έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.
16 γευστικοί λόγοι για να δεις τα Εξάρχεια αλλιώς
Γύρω από την πολύβουη πλατεία Εξαρχείων, που είναι όλη μέρα ζωντανή, υπάρχουν πολλά καφέ, μοντέρνα ή πιο παραδοσιακά, εναλλακτικά μπαρ, θερινά σινεμά, ιστορικές ταβέρνες, κουτούκια και μαγειρεία που αντέχουν στον χρόνο και προσελκύουν καθημερινά ανθρώπους κάθε ηλικίας. Όμως, ανοίγουν διαρκώς και νέα μαγαζιά, σε διαφορετικό στυλ, χαριτωμένα bistrot, σύγχρονοι χώροι ψυχαγωγίας και έθνικ εστιατόρια. Αν ψάξεις καλά στα στενά της συνοικίας, από τη Σόλωνος μέχρι την Καλλιδρομίου και από τη Μετσόβου ως την Ιπποκράτους θα βρεις και άλλους γαστρονομικούς θησαυρούς, από όπου μπορείς να κάνεις απολαυστικά ψώνια!
All time classic (Ο παλιός είναι αλλιώς)
“Άρτιστον”
Έναν αιώνα έκλεισε η ενασχόληση της οικογένειας Χριστοδούλου με την αρτοποιία (από το 1910). Το πρώτο και κεντρικό κατάστημα βρίσκεται επί της Σπ. Τρικούπη, ενώ από το 1996 λειτουργεί και υποκατάστημα στη Σόλωνος, το οποίο πριν ένα χρόνο μεταφέρθηκε σε νέο μεγαλύτερο χώρο, στην ίδια οδό, με δικό του εργαστήριο και κομψό design. Όλα τα προϊόντα είναι παρασκευής τους, από τα πολλά είδη ζυμωτού ψωμιού, κουλούρια και κεράσματα, μέχρι το τσουρέκι που είναι must, τα γλυκά ταψιού και το παγωτό τους.
Κεντρικό: Σπ. Τρικούπη 61, τηλ. 210 8211029, Υποκ/μα: Σόλωνος 91 & Χαριλάου Τρικούπη, τηλ. 210 3629489, www.artitston.gr
“Αφοί Ασημακόπουλοι”
Το 1915 στο σημείο αυτό της Χαριλάου Τρικούπη ήταν ένα από τα γαλακτοπωλεία της εποχής, όπου μπορούσες να παραγγείλεις φρέσκο γάλα στο ποτήρι, ρυζόγαλο, κρέμα ή πρόβειο γιαούρτι. Το 1950 προστίθεται στην γκάμα των γαλακτοκομικών μια σειρά από προϊόντα ζαχαροπλαστικής, όπως γαλακτομπούρεκο, τσουρέκι, τούρτες, πάστες, παγωτό, ενώ αργότερα δίνεται έμφαση και στη σοκολατοποιία, για την οποία είναι ως σήμερα γνωστό το ζαχαροπλαστείο. Πλέον, μαζί με τη δεύτερη γενιά της οικογένειας, τον Δημήτρη και τον Θανάση, τα ηνία της επιχείρησης έχει αναλάβει και η τρίτη γενιά. Φημισμένα, εκτός από το τσουρέκι, το παγωτό και τη μους σοκολάτας, τα κουλουράκια και τα βουτήματά τους, που φτιάχνονται με βούτυρο γάλακτος δικής τους παρασκευής. Τελευταίο τους trend, το παγωτό με ξερά σύκα και τσίπουρο.
Χαρ. Τρικούπη 82, τηλ. 210 3610092, www.asimakopouloi.com
Γαλακτοπωλείο της Τσαμαδού
Μπορεί να είναι κρυμμένο στον μικρό πεζόδρομο της Τσαμαδού, κοντά στην πλατεία Εξαρχείων, ωστόσο οι ντόπιοι αλλά και οι γνώστες της περιοχής ξέρουν το «μαγαζί με τα ρυζόγαλα στην Τσαμαδού» όπως το αποκαλούν, αφού το εργαστήριο αυτό δεν έχει επιγραφή με όνομα, μόνο μια ταμπέλα που λέει «γιαούρτι παραδοσιακό, ρυζόγαλο, κρέμα, χαλβάς». Από το 1960 στην περιοχή και από το 1974 στο συγκεκριμένο σημείο, προμηθεύονται φρέσκο γάλα από τα Μεσόγεια και φτιάχνουν καθημερινά ό,τι λέει η ταμπέλα και μαζί ορισμένα γλυκά ταψιού ή μουσταλευριά, τώρα που ‘ναι στην εποχή της. Η κρέμα που δοκίμασα (1,00 €) ήταν πραγματικά υπέροχη: βελούδινη και αρωματική, σαν αυτή των παιδικών μου αναμνήσεων.
Τσαμαδού 5, τηλ. 210 3815909
Κρεοπωλείο (Τάκης Μέλλος)
Κρεοπωλείο χωρίς όνομα (αφού η ταμπέλα έξω γράφει μόνο Κρεοπωλείο), αλλά με τη χάρη, αφού εδώ βρίσκεις ποιοτικά κρέατα (κυρίως ελληνικά) και μια σειρά από ιδιαίτερες παρασκευές, βασισμένες σε σπιτικές συνταγές, που θα σου λύσουν τα χέρια. Έτσι, στα υποδειγματικής καθαριότητας ψυγεία του θα βρεις από κοτόπουλο ελευθέρας βοσκής και σπέσιαλ κρέατα εισαγωγής σαν το Black Angus, μέχρι 30 διαφορετικές προτάσεις φαγητού σε ειδικά ταψάκια έτοιμα να μπουν στον φούρνο, όπως κουνέλι στιφάδο, κεφτεδάκια, γύρο μαριναρισμένο, αλλά και μεξικάνικο μοσχάρι. Ακόμη, λουκάνικα παρασκευής τους, κεμπάπ, ακόμη και μπιφτέκια γαλοπούλας με βρώμη, ή «μάφιν» γαλοπούλας, δηλαδή μπαλάκια από κιμά γαλοπούλας που στο κέντρο τους έχουν τυρί και είναι παναρισμένα εξωτερικά για να ψηθούν στον φούρνο. Στα ράφια και λίγα επιλεγμένα προϊόντα παντοπωλείου.
Καλλιδρομίου 91, τηλ. 210 8828026, www.kreopoleio-mellos.gr
“Οινότυπο”
Μια πραγματικά ξεχωριστή κάβα, που δύσκολα βρίσκεις όμοιά της! Στις δύο αίθουσες του κελαριού της υπάρχει εντυπωσιακός αριθμός φιαλών, από κάθε γνωστή οινοπαραγωγική ζώνη, εγχώρια και εισαγόμενα, ενώ στο κυρίως μαγαζί μια μεγάλη σειρά από βαρέλια διαθέτουν χύμα κρασί, αλλά και αποστάγματα, από επιλεγμένα, επώνυμα κτήματα. Η κάβα λειτουργεί από το 1997, ενώ πριν δύο χρόνια, δίπλα δημιουργήθηκε και ένας χώρος με ξηρούς καρπούς, μεγάλη ποικιλία σε ζαχαρώδη, αποξηραμένα φρούτα, σοκολάτες (Βελγίου αλλά και Valrhona) και ορισμένα επιλεγμένα προϊόντα παντοπωλείου, όπως χύμα όσπρια, μπαχαρικά, σάλτσες. Με όλα αυτά δημιουργούν και εντυπωσιακά καλάθια δώρου.
Χαρ. Τρικούπη 98, τηλ. 210 3616274
“Συμπέθεροι”
Άνοιξε το 2001 ως ένα κατάστημα κυρίως με κρητικά προϊόντα και σιγά –σιγά η γκάμα του εμπλουτίστηκε με εκλεκτά είδη, από κάθε γωνιά της χώρας, που προμηθεύονται απευθείας από τους παραγωγούς, από παραδοσιακά ζυμαρικά και παξιμάδια, μέχρι ποικιλία σε αλλαντικά και τυριά, κατεψυγμένα προϊόντα, αλλά και μπαχαρικά και βότανα. Εδώ και έναν χρόνο, ο νεαρός Θανάσης Βρεττάκης, που ανέλαβε το μαγαζί των γονιών του, δημιούργησε και τη δική του σειρά ζυμαρικών με το όνομα «Συμπέθεροι»: πρόκειται για στριφτούδια με ιδιαίτερες γεύσεις, όπως με φρέσκο βασιλικό, με καυτερή πιπεριά, με σκόρδο ή με κουρκουμά και παπαρουνόσπορο. (Και δωρεάν διανομή κατ’ οίκον).
Στουρνάρη 14 & Νοταρά, τηλ. 210 3836661, www.sympetheroi.eu
“Το θυμάρι του Στρέφη”
Άλλο ένα «ψαγμένο» παντοπωλείο, που εδώ και περίπου 10 χρόνια συγκεντρώνει καλούδια από όλη τη χώρα στο μικρό του χώρο, στην Καλλιδρομίου. Βρήκαμε χύμα όσπρια και άλλα προϊόντα που φημίζονται για την προέλευσή τους, όπως φακές Εγκλουβής, φάβα Φενεού, κάπαρη Κυκλάδων, ελιές Καλαμών, ψιλοελιές Κρήτης και άλλα κρητικά προϊόντα. Πιο ιδιαίτερα και δυσεύρετα, ο γιοφκάς (παραδοσιακό φύλλο) της Κομοτηνής, αλλά και οι κριθαρένιες «φωλιές», που είναι ιδανικές για να σερβίρεις μέσα τους μια σαλάτα, σαν έναν εντυπωσιακό ντάκο.
Καλλιδρομίου 51Α, τηλ. 210 3300384
“Το Λιβυκό”
Ξεκίνησε ως εργαστήριο προϊόντων ζύμης το 1950 και πριν από 12 χρόνια άνοιξε δίπλα του παντοπωλείο με, κυρίως, κρητικά τρόφιμα, αλλά και επιλεγμένα είδη από άλλες περιοχές της χώρας. Εκτός από τη μεγάλη του ποικιλία σε κατεψυγμένα (μέχρι κολοκυθοανθούς βρίσκουμε) διαθέτει πολλά ζυμαρικά, κριτσίνια και παξιμάδια, αλλά και αρκετά τυροκομικά και αλλαντικά.
Τοσίτσα 18-20, τηλ. 210 3815236
Ψητοπωλείον «Γιώργος – Μάνος»
Από τα πιο νόστιμα σουβλάκια της πόλης βρίσκει κανείς στο λιλιπούτειο αυτό μαγαζί που από το 1987 ψήνει καθημερινά και παραδοσιακά σουβλιστά, σαν το κοντοσούβλι. Όσοι δουλεύουν ή μένουν στη γύρω περιοχή το ξέρουν και φροντίζουν να κάνουν μια στάση για ένα τυλιχτό στο χέρι, από το πρωί ως τις 5 το απόγευμα που κλείνει, αφού αυτό το ψητοπωλείο… ξεπουλά πριν σουρουπώσει.
Θεμιστοκλέους 39 & Κωλέττη, τηλ. 210 3815442
“CrepeXarchia”
Η πιο διάσημη κρεπερί της περιοχής, στην πλατεία των Εξαρχείων, απέναντι από τη γνωστή «μπλε πολυκατοικία», που πλέον έχει ένα αχνό γαλάζιο χρώμα. Η μυστική της ζύμη, που ψήνεται πάντα "στη στιγμή" και η ποικιλία των υλικών της έχει προσελκύσει αρκετούς οπαδούς, που την επισκέπτονται από νωρίς, για ένα χορταστικό πρωινό, μέχρι αργά τη νύχτα, μετά το ξενύχτι, ή το ξημέρωμα, αφού λειτουργεί όλο το 24ωρο.
Στουρνάρη & Οικονόμου 2, Πλ. Εξαρχείων, τηλ. 210 3840773, www.crepexarchia.gr
Νέες αφίξεις (Ο νέος είναι ωραίος)
“Καλίνκα Μαλίνκα”
Μια πολύ ενδιαφέρουσα γευστική γωνιά άνοιξε στις αρχές του χρόνου και ήδη έχει συζητηθεί πολύ. Εδώ, βρίσκεις μια μεγάλη ποικιλία από αυθεντικά ρώσικα πιροσκί, ψημένα ή τηγανισμένα, που ζυμώνονται στο ανοιχτό εργαστήριο καθημερινά και γεμίζονται με κλασικές ρώσικες αλλά και πιο εναλλακτικές γεύσεις (από κιμά και πατάτα μέχρι φρέσκα μούρα) και, βέβαια, ρώσικη σαλάτα σε πακέτο. Ρωσίδα η ιδιοκτήτρια, αλλά και οι κοπέλες στο εργαστήριο.
Σόλωνος 81 & Μαυρομιχάλη, τηλ. 210 3388358, www.kalinka-malinka.gr
“Καραγκιόζης”
Ένα καφεζαχαροπλαστείο στο στυλ των παλιών γαλακτοπωλείων, που φτιάχνει υπέροχους λουκουμάδες, ενώ η βιτρίνα του καθημερινά γεμίζει από ταψιά με λαχταριστά γλυκά, όπως πορτοκαλόπιτα, λεμονόπιτα, καζάν ντιπί, καταΐφι και ό,τι άλλο βγάλει το εργαστήριο ζαχαροπλαστικής, με το οποίο συνεργάζονται. Ο χώρος πολύ χαριτωμένος, με τον Καραγκιόζη να φιγουράρει σε διάφορες εκδοχές στους τοίχους και τραπεζάκια στον ήσυχο πεζόδρομο της Κωλέττη.
Κωλέττη 33, τηλ. 213 0068858
“Νεάπολις”
Λίγους μήνες ζωής μετράει αυτό το κομψό καφεκοπτείο – ζαχαροπλαστείο, από όπου μπορείς να προμηθευτείς όποιο είδος χύμα καφέ και τσαγιού μπορείς να φανταστείς, καθώς και τα απαραίτητα σκεύη για την παρασκευή και το σερβίρισμά τους. Στον ίδιο χώρο, το εργαστήριο ζαχαροπλαστικής βγάζει γλυκά μόνο ημέρας, από κουλουράκια και cookies για τον καφέ, μέχρι τάρτα λεμονιού ή σοκολάτας, τιραμισού και πάστα φλώρα, που μπορείς να απολαύσεις και επιτόπου στον όμορφο χώρο του, που θυμίζει γαλλικό bistrot.
Εμμ. Μπενάκη 72 & Μεταξά, τηλ. 211 4096336
“Παντιέρα” – Επιδέξια παντοπωλεία
Ένα νέο ζευγάρι επέστρεψε από την επαρχία στην Αθήνα, με όρεξη να μοιραστεί τους γευστικούς θησαυρούς που ανακάλυψε στα ταξίδια του ανά την Ελλάδα. Στο μαγαζί που «έστησαν» το καλοκαίρι μόνοι τους (και στυλιστικά) με τα dexion και τα χαρακτηριστικά μεταλλικά κουτιά-τενεκέδες λαδιού, υπάρχουν μόνο ελληνικά προϊόντα, που έχουν δοκιμάσει οι ίδιοι και μπορούν να πωλούν σε προσιτές τιμές. Σύντομα, ένα μέρος του μαγαζιού θα διατεθεί σε προϊόντα απευθείας από τους παραγωγούς, χωρίς μεσάζοντες, σε ακόμη πιο δελεαστικές τιμές. Νοστιμότατα τα κριτσίνια τους από μικρή οικοτεχνία, αλλά και το ανεβατό τυρί από τη Λάρισα, ενώ στο ψυγείο τους μια σειρά από τυριά από όλη την Ελλάδα και τα εξαιρετικά αλλαντικά Δράμας Sary. Στον καταψύκτη και ιδιαίτερα ποντιακά είδη, όπως φύλλα για πίτες περέκ, ζυμαρικά εύριστον και μαντί.
Θεμιστοκλέους 43-45, τηλ. 211 1849032
“Σέσουλα στα Εξάρχεια”
Το Κοινωνικό Συνεταιριστικό Παντοπωλείο της περιοχής ξεκίνησε τον περασμένο Δεκέμβρη με στόχο τη διάθεση αγροτικών και άλλων προϊόντων υψηλής ποιότητας σε χαμηλές τιμές, στηρίζοντας ιδιαίτερα νέους, μικρούς παραγωγούς. Δοκιμάσαμε πολύ νόστιμη γραβιερομυζήθρα του Ρόζη από την Αργολίδα και αρωματική γραβιέρα με θυμάρι ή μπούκοβο, ενώ στο ψυγείο είδαμε και ιδιαίτερα τυριά του Μπάστα από τη Ζάκυνθο, όπως την πρέντζα. Φτιάχνουν οι ίδιοι και πρωτότυπα έτοιμα μεζεδάκια σε βαζάκια, όπως γαύρο μαριναρισμένο σε λεμόνι, σαρδέλα ψητή σε αμπελόφυλλο, αλλά και μελιτζάνα ψητή και μαριναρισμένη με φέτα και ρόκα. Δημοφιλή είναι τα χύμα όσπρια, το αλεύρι και τα μπαχαρικά τους, καθώς και μια σειρά από μπάρες και σοκολάτες της μικρής οικοτεχνίας «Καρπόμελο».
Μαυρομιχάλη 98 & Σμολένσκη, τηλ. 6987437378, http://sesoula.exarcheia.blogspot.gr
“Sorolop”
Από τις τελευταίες αφίξεις στη γειτονιά, μια γλυκιά γωνιά με ξεχωριστό concept, αφού στον πολύ μοντέρνο αυτό χώρο απολαμβάνεις αποκλειστικά τρεις λιχουδιές: προφιτερόλ, χειροποίητο τσουρέκι και παγωτό. Όλα παρασκευάζονται με αγνά υλικά και φρέσκο γάλα από τη φάρμα Κουκάκη, ενώ η σως σοκολάτας φτιάχνεται με μυστική δική τους συνταγή για το τσουρέκι και τα προφιτερόλ. Κάτι που μου άρεσε πολύ είναι ότι μπορείς να πάρεις όση ποσότητα θέλεις: από ένα σου ή μία φέτα τσουρέκι, μέχρι ένα κιλό παγωτό. Οι συσκευασίες τους είναι απολύτως φιλικές προς το περιβάλλον, ενώ μπορείς να φέρεις και το δικό σου μπολάκι να στο γεμίσουν!
Εμμ. Μπενάκη 61 & Μεταξά, τηλ. 210 3801118