Η Καθαρή Δευτέρα, αμέσως μετά την κορύφωση της Αποκριάς, σηματοδοτεί διατροφικά τη μετάβαση από τον χειμώνα στην άνοιξη. Ο οργανισμός, έχοντας καταναλώσει ενέργεια που χρειαζόταν για τις κρύες μέρες του χειμώνα, οδηγείται προς την κάθαρση και το άνοιγμα του καιρού, μέσω της νηστείας της Σαρακοστής.
Η λαγάνα
Αδιαμφισβήτητη πρωταγωνίστρια της Καθαρής Δευτέρας είναι η λαγάνα, το άζυμο ψωμί που παραδοσιακά καταναλώνεται τη μέρα αυτή. Έλκοντας τις ρίζες της από το αρχαίο λάγανον, πρόκειται για άζυμο ψωμί, δηλαδή χωρίς προζύμι, και ως εκ τούτου σε επίπεδο σχήμα, αφού δεν μπορεί να φουσκώσει. Με αναφορές ήδη από την αρχαιότητα και τον Αριστοφάνη, η λαγάνα αποτελεί πλέον παραδοσιακό ψωμί που συνδέθηκε αργότερα με τη θρησκεία και τη Σαρακοστή. Στην αρχαιότητα, ο πεπλατυσμένος άρτος, το λάγανον, παρασκευαζόταν από αλεύρι και κρασί, λάδι ή γάλα, ενώ πολλές φορές προσέθεταν και μέλι.
Παρασκευάζεται και καταναλώνεται την Καθαρή Δευτέρα σε ολόκληρη την Ελλάδα όπου συναντάται επίσης και με το όνομα ξεπεταχτή ή φλάουνα. Μια όμως από τις πιο γνωστές παραλλαγές της είναι η “κυρά-Σαρακοστή”. Πρόκειται για ψωμί σε σχήμα γυναίκας, με σταυρό στο κεφάλι και σταυρωμένα χέρια σαν σε προσευχή, χωρίς στόμα λόγω της νηστείας, αλλά με κύριο χαρακτηριστικό της τα 7 ποδάρια, ένα για κάθε εβδομάδα της Σαρακοστής. Σύμφωνα με το έθιμο, κάθε Σάββατο, με τελευταίο το Μεγάλο, έκοβαν και ένα πόδι της για να τους βοηθήσει στο μέτρημα μέχρι το Πάσχα.
Σήμερα, η λαγάνα έχει εκσυγχρονιστεί, πολλοί φούρνοι χρησιμοποιούν ζυμάρι που έχει υποστεί ατελή ζύμωση, διατηρώντας όμως το πεπλατυσμένο σχήμα της, ενώ εκτός από την απλή παραδοσιακή της μορφή αρτύεται και με μυρωδικά ή βότανα. Έτσι, μπορεί κάποιος να βρει λαγάνα με ελιά, με θρούμπι, με λιαστή τομάτα και θυμάρι ακόμη και με γλυκάνισο.
Η Καθαρή Δευτέρα
Η λαγάνα, λοιπόν, πρωταγωνιστεί στα εδέσματα της Καθαρής Δευτέρας, μιας ημέρας που σημαίνει την έναρξη της νηστείας της Τεσσαρακοστής και, εάν έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι τρώμε αυτές τις ημέρες, ακολουθεί ένας χρήσιμος οδηγός.
Καθαρή Δευτέρα ή Κούλουμα συνήθιζαν οι νοικοκυρές να καθαρίζουν τα σκεύη τους και να τα κρεμούν μέχρι το Πάσχα, αφού έμεναν αχρησιμοποίητα. Αυτό συνέβαινε καθώς τη μέρα αυτή ξεκινά συμβολικά και πρακτικά ο «καθαρισμός» από την κατανάλωση του κρέατος και των λιπαρών τροφών κατά τη διάρκεια των βακχικών εορτών της Αποκριάς. Ο «καθαρισμός» αυτός γίνεται μέσω της αποχής από την κατανάλωση λιπαρών και ζωικών τροφών, ονομάζεται νηστεία και αποτελεί σημαντικό μέρος της λατρείας των Χριστιανών. Διαρκεί 40 ημέρες μέχρι δηλαδή και την Κυριακή των Βαΐων και προετοιμάζει τον οργανισμό μας για την λατρευτική διαδικασία της Μεγάλης Εβδομάδας μέχρι το Πάσχα.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τους κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστεία σημαίνει αποχή από την κατανάλωση κόκκινου ή λευκού κρέατος, ζωικών προϊόντων όπως τα αλλαντικά, τα λίπη και τα αβγά, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα [τυρί, γιαούρτι, κρέμες].
Μια άλλη μεγάλη κατηγορία είναι τα ψάρια και τα θαλασσινά, με εξαίρεση όμως τα όστρακα και τα μαλάκια, καθώς και τα αβγά των ψαριών όπως το χαβιάρι, το αβγοτάραχο αλλά και ο ταραμάς. Τέλος, η νηστεία περιλαμβάνει την αποχή από το λάδι, όχι όμως από τις ελιές, από τον οίνο και τα οινοπνευματώδη ποτά.
Τι μπορεί να φάει κανείς λοιπόν κατά τη διάρκεια της Τεσσαρακοστής;
Λαχανικά, φρούτα και τους χυμούς αυτών, χόρτα, βότανα και αφεψήματα, καφέ, δημητριακά, ψωμί, φρυγανιές, παξιμάδια, ζυμαρικά, ρύζι, σουσάμι, όσπρια και ξηρούς καρπούς.
Η Εκκλησία προβλέπει πως κατά τον εορτασμό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου την 25η Μαρτίου, μπορεί να γίνει «κατάλυση ιχθύος» δηλαδή, μόνο για εκείνη την ημέρα, να καταναλωθεί ψάρι.
Χάρης Τζαννής
Για tips και συνταγή για την καλύτερη ταραμοσαλάτα δείτε εδώ.
20 συνταγές για το νηστίσιμο τραπέζι εδώ.
