Όπως μας υπενθύμισε η πρόσφατη ταινία τρόμου του Μάικλ Τσάβες «Η Κατάρα της Γιορόνα», στη λατινοαμερικανική λαϊκή παράδοση Γιορόνα είναι το φάντασμα μιας γυναίκας που θρηνεί για τα παιδιά της, τα οποία σε μια στιγμή απελπισίας έπνιξε η ίδια. Ο Χάιρο Μπουσταμάντε, γνωστός μας από το βραβευμένο με Αργυρή Άρκτο στο Βερολίνο «Ηφαίστειο» (2015) και τις προπέρσινες «Δονήσεις» που είναι διαθέσιμες σε ελληνική streaming πλατφόρμα, προσεγγίζει κινηματογραφικά τον εν λόγω θρύλο εντελώς διαφορετικά από τον Τσάβες. Αντί να τρομάζει ανύποπτες μητέρες και αθώα πιτσιρίκια, η απειλητική υπερφυσική οντότητα γίνεται εδώ η διαμαρτυρόμενη συνείδηση ενός ολόκληρου λαού, ο οποίος ζητά δικαίωση για τα φρικιαστικά δεινά που υπέστη από την (στρατιωτική) εξουσία.
Ο εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα σε δικτατορικές κυβερνήσεις και αριστερούς αντάρτες της Γουατεμάλας ο οποίος κράτησε για τρεισήμισι δεκαετίες τερματίστηκε μόλις το 1996. Λίγο αργότερα άρχισαν να γίνονται γνωστές οι μαζικές σφαγές που οργάνωσαν στρατός και καθεστώς ενάντια στους αυτόχθονες Ινδιάνους, ξεκινώντας μια σειρά από δίκες οι οποίες αποκάλυψαν ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, χωρίς όμως να υπάρξει και η ανάλογη τιμωρία των υπευθύνων. Γεγονότα στα οποία βασίστηκαν οι «Μητέρες μας» του Σέζαρ Ντίαζ (2019) και εμπνέουν τον Μπουσταμάντε για ένα αλληγορικό πολιτικό θρίλερ. Σ’ αυτό ένας γηραιός Γουατεμαλέζος στρατηγός, ο οποίος αρχικά καταδικάζεται και κατόπιν αθωώνεται για γενοκτονία, αποσύρεται μαζί με την οικογένειά του στην έπαυλή του, περικυκλωμένος από αγανακτισμένους πολίτες που απαιτούν δικαιοσύνη. Όταν μια νεαρή Ινδιάνα προσλαμβάνεται ως υπηρέτρια, μια σειρά από παράξενα γεγονότα αρχίζουν να ανησυχούν τους ενοίκους του πολυτελούς σπιτιού, προβληματίζοντας ταυτόχρονα τη σύζυγο, την κόρη και τη μικρή εγγονή του στρατηγού για την ιστορική αλήθεια όλων όσων πίστευαν ως τώρα.
Η πολιτική ανάγνωση της υποψήφιας για ξενόγλωσση Χρυσή Σφαίρα «Γυναίκας των Δακρύων» είναι απλή από την αρχή ως το τέλος. Η αυλαία του δράματος, μάλιστα, πέφτει με μετά από μια μάλλον απλοϊκή και κοινότοπη τελευταία «πράξη», η οποία εξελίσσει ελάχιστα τη βασική ιδέα του φιλμ: οι ενοχές για τις άνομες πράξεις ενός μεθοδικά στημένου συστήματος επιστρέφουν ως νυχτερινοί εφιάλτες και παίρνουν την εκδίκησή τους από τους απάνθρωπους θύτες. Ως προς αυτή τη θεματική ο Μπουσταμάντε κουρδίζει την ταινία του πάνω σε μια και μόνη χορδή, χειριζόμενος ευτυχώς με πολλή μεγαλύτερη κινηματογραφική φαντασία τον ψυχολογικό τρόμο, τη σχέση του θρύλου της Γιορόνα με το υγρό στοιχείο και τη σύνδεση αντρικής – μιλιταριστικής εξουσίας (οι άντρες του σπιτιού είναι όλοι στρατιωτικοί). Η υποβλητική σκηνοθετική ατμόσφαιρά του θυμίζει έντονα τους γλυκούς εφιάλτες του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, ειδικότερα τα «Στη Ράχη του Διαβόλου» και «Το Σχήμα του Νερού», με ανάλογες ψυχαναλυτικές αναφορές και μοντέρνα, πολιτική αξιοποίηση των λαϊκών δοξασιών και μύθων («Ο Λαβύρινθος του Πάνα»). Όλα αυτά αρμονικά ενταγμένα στη βασική προβληματική της φιλμογραφίας του γύρω από τη σύγκρουση των ανθρωπίνων επιθυμιών με τα κάθε λογής φυσικά και κοινωνικά εμπόδια που υψώνονται γύρω τους.
Βαθμολογία:
Σκηνοθεσία: Χάιρο Μπουσταμάντε. Πρωταγωνιστούν: Μαρία Μερσέντες Κορόι, Μαργκαρίτα Κένεφιτς, Σαμπρίνα ντε λα Οζ, Χούλιο Ντίαζ, Μαρία Τελόν. Γουατεμάλα, Γαλλία. 2019. Διάρκεια: 97΄. Προβολή: CINOBO.