Με οδηγό τον Χάρη Τζήμητρα, καθηγητή Διεθνούς Δικαίου στο Istanbul Bilgi Univercity, η Μαρία Κρύου παίρνει το… βαπούρ για τη μοντέρνα αλλά και αυθεντικά λαϊκή πλευρά της Πόλης, πέρα από τα τουριστικά μονοπάτια και το φολκλόρ.
O χρόνος τρέχει πάντα τόσο γρήγορα όταν έχεις πολλά να κάνεις κι εγώ πλέον έρχομαι στην Αθήνα σαν κομήτης», μου είπε με ευγένεια ο Χάρης Τζήμητρας φτάνοντας στο εστιατόριο «Politi.co». Καθώς εκείνος παρατηρεί το post oriental ντεκόρ και ξεφυλλίζει το μενού με τα πολίτικα εδέσματα, τον ρωτώ αν ο χώρος έχει κωνσταντινουπολίτικη «μυρωδιά».
«Ναι, μου θυμίζει τα μοντέρνα εστιατόρια της Ιστάμπουλ», μου απαντά. «Τα μωσαϊκά στους τοίχους, το μπορντό χρώμα στη διακόσμηση, η ατμόσφαιρα, οι ζεστοί άνθρωποι», χαμογελά και συμπληρώνει: «Οι Τούρκοι είναι πραγματικά ζεστοί άνθρωποι, ευγενικοί, με αληθινό σεβασμό. Γι’ αυτό και με στενοχωρεί που στην αντίληψη πολλών Ελλήνων ανακυκλώνονται στερεότυπα του παρελθόντος. Πάντως, μόνο μ’ ένα ταξίδι, εύκολα διαπιστώνεις ότι ξεχωρίζουν και για το υψηλό επίπεδο παροχής υπηρεσιών».
Μοιάζουμε τελικά Έλληνες και Τούρκοι;Νομίζω πως όχι. Αν θέλετε να το πάμε λίγο πιο βαθιά, θα έλεγα πως οι Έλληνες έχουμε ένα φόβο προς τους Τούρκους κι αυτό εξηγείται και ιστορικά. Οι Τούρκοι είναι πιο ανοιχτοί, πιο άνετοι απέναντι στους Έλληνες κι ας έχουν υποστεί την ίδια πλύση εγκεφάλου. Εμείς έχουμε το σύνδρομο του μεγάλου και του μικρού, το οποίο είναι καθαρά γεωπολιτικό, στρατηγικό και πολιτιστικό. Εκείνοι πάλι μας βλέπουν με μια καλώς εννοούμενη ζήλια. σαν ένα παλιό κομμάτι της αυτοκρατορίας τους που κατάφερε να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στην Τουρκία υπάρχει ένα μεταβαλλόμενο κοινωνικά τοπίο;Σαφέστατα ναι. Αρκεί να δει κανείς ότι τα τελευταία 8-10 χρόνια είναι δραστικά μεγαλύτερη η μερίδα των Τούρκων που ταξιδεύει. Πέρυσι στη γιορτή του μπαϊραμιού έφυγαν από την Ιστάμπουλ με αεροπλάνο 500.000 άνθρωποι κι ο προορισμός ήταν το εξωτερικό. Αυτό κάτι δείχνει. Ελάχιστοι συνήθιζαν να ταξιδεύουν στο παρελθόν.
Αυτό αφορά μια νέα μεσαία τάξη που αναδείχτηκε τα τελευταία 5-10 χρόνια;Η τουρκική ήταν πάντα μια έντονα διαστρωματωμένη κοινωνία με πολλά στεγανά, υπήρχε ταξική συνείδηση. Στην Ελλάδα, αντίθετα, έχουμε μια απροσδιόριστη μεσαία τάξη. Τώρα πια στην Τουρκία έχουν δημιουργηθεί άλλες κοινωνικές δομές, κυρίως με οικονομικά μεγέθη και κριτήρια. Έχει σχηματιστεί μια ευρωπαϊκή μεσαία τάξη που έχει άλλη ματιά για τα πράγματα και νέες, πιο φιλελεύθερες συνήθειες.
Υπάρχει ωστόσο και μια φανατικά συντηρητική μερίδα ανθρώπων…Παντού δεν το συναντάς αυτό; Στην Τουρκία κατά μία έννοια δικαιολογείται, καθώς το επίπεδο είναι πιο χαμηλό συγκριτικά με άλλες χώρες. Εκεί όπου δεν θα περίμενε κανείς να συναντήσει φανατισμό είναι σε κράτη όπως η Γαλλία.
Ο φανατισμός είναι μάλλον ένα σημείο των καιρών.
Υπάρχει ένας γενικός φόβος και η στροφή στη θρησκεία είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Μιλάμε για ισλαμοφοβία, για ισλαμικό φονταμενταλισμό και ταυτόχρονα βλέπουμε πως ο χριστιανικός φονταμενταλισμός υφίσταται στην Αμερική και την Ευρώπη. Η ανάγκη ν’ ανήκει κανείς κάπου είναι μεταφυσική. Όταν υπάρχουν στερεοτυπικές παγίδες, δημιουργείται τελικά το αίσθημα του φόβου. Μαζί του έρχονται αντιμέτωπα ακόμα και κράτη παραδοσιακά φιλελεύθερα.
Πιστεύετε πως η κρίση ταυτότητας είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης Τουρκίας;Οι Τούρκοι ακροβατούν ανάμεσα στη θρησκευτική, την πολιτική παράδοση και το μοντερνισμό. Αυτό είναι πολύ ξεκάθαρο κι εξηγεί λίγο τα πράγματα. Ωστόσο, η κρίση ταυτότητας σε σχέση με το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον συναρτάται με την ευρωπαϊκή κρίση ταυτότητας. Η ταύτιση Ευρώπης και Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι λιγάκι παραπλανητική. Η ίδια η ευρωπαϊκή ταυτότητα δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμα. Άρα, δεν μπορούμε να συζητάμε ποια κράτη ανήκουν σ’ αυτήν ή όχι.
Έχει λόγους ένας ταξιδιώτης να αισθάνεται ανασφάλεια στην Πόλη;Αν παρακολουθήσει κάποιος τα δελτία ειδήσεων, θα δει πως η Τουρκία είναι ένα κράτος που δημιουργεί ειδήσεις κι αυτό το καθιστά ενδιαφέρον. Διανύει μια περίοδο επαναπροσδιορισμού σε διάφορα επίπεδα. Βγήκε μόλις από μια περίοδο ταραγμένη πολιτικά, άρα και κοινωνικά, και οικονομικά. Νομίζω όμως πως ακόμα και με τους κλυδωνισμούς τώρα είναι η πιο σταθερή περίοδος της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητάς της. Πολιτικά υπάρχει ένα σταθερό σχήμα και η εξελισσόμενη κοινωνική ευμάρεια την έχει περάσει οικονομικά σε άλλη φάση. Τα πράγματα είναι καλά και ασφαλή. Είναι, βέβαια, πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν ακόμα και σίγουρα δεν μπορούμε να γενικεύουμε. Στην Ιστάμπουλ, πάντως, τα πράγματα διαρκώς αλλάζουν.
Είναι ένα σταυροδρόμι δύο κόσμων…
Ναι, κι αξίζει να τους αναζητήσει κανείς στην πόλη. Στην Ιστάμπουλ συνυπάρχουν το παραδοσιακό με το μοντέρνο, το φτωχό με το εξαιρετικά πλούσιο. Από τα 17.000.000 των κατοίκων, τα δύο διαθέτουν σοβαρό πλούτο. Η εμπειρία μου πάντως από τους Έλληνες ταξιδιώτες είναι ότι αναζητούν κάτι στην πόλη αυτή. Δεν αφήνονται να βιώσουν τη σημερινή Ιστάμπουλ. Αναζητούν επιβεβαιώσεις ενός παρελθόντος. Κάπου μεταξύ Πατριαρχείου και μπακλαβά προσπαθούν να δουν την πόλη που έχουν στα όνειρά τους. Για να δουν όμως τη ζωντανή, την καινούργια πόλη, πρέπει να την αναζητήσουν σε γειτονιές αλλιώτικες.
Ωστόσο, η ίδια η χώρα προβάλλει τον οριενταλισμό ως τουριστικό προϊόν.Το στοιχείο που λέμε παραδοσιακό είναι ωραίο και υπάρχει σε όλα τα τουριστικά μέρη. Την Ιστάμπουλ όμως πρέπει κανείς να την περπατήσει, να χαθεί στις γειτονιές, τις μοντέρνες και τις παλιές, για να δει τη συνύπαρξη των δύο διαφορετικών κόσμων που κατοικούν εκεί. Να δει πώς συνυπάρχει η παραδοσιακή γειτονιά όπου δεσπόζει η μαντίλα με τη γειτονιά όπου τα σπίτια στοιχίζουν τρία εκατομμύρια ευρώ. Να δει τον πλούτο του Βοσπόρου, το «προωθημένο» στιλ που ξεπερνάει ακόμα και την Ευρώπη. Ο ταξιδιώτης θα δει έξω από το οριένταλ, αν είναι έτοιμος να το κάνει.
Έχετε να μας προτείνετε κάποιες βόλτες;
Ίσως η ωραιότερη βόλτα είναι αυτή με το βαπούρ, το καραβάκι, στον Βόσπορο. Ξεκινώντας από το Εμίνονου, ανεβαίνεις την ευρωπαϊκή πλευρά και κατεβαίνεις από την ασιατική, ενώ ανακαλύπτεις σταδιακά τη μαγεία της πόλης. Μαζί με τα υπέροχα μνημεία βλέπεις τα παλιά ξύλινα σπίτια του Βοσπόρου, τα λεγόμενα γιαλί, που ανήκαν στους ευγενείς της οθωμανικής αυτοκρατορίας και σήμερα έχουν ανακαινιστεί και ανήκουν ως επί το πλείστον σε Άραβες και Αμερικανούς. Αξίζει να δεις και τα Πριγκιποννήσια. Και μετά την Αγία Σοφία και το Πατριαρχείο, κάντε και μια βόλτα στις φωτοχογειτονιές του Φαναρίου αλλά και του Μπάλατ, της συνοικίας των ελληνόφωνων Εβραίων από τη βυζαντινή εποχή. Ένα αυθεντικό κομμάτι της παλιάς πόλης διατηρείται στο Εγιούπ. Εκεί υπάρχουν φτηνά εστιατόρια, καφέ, γαλακτοπωλεία και το καφέ «Πιέρ Λοτί» για μυρωδάτο τσάι μήλου. Επειδή οι αντιθέσεις στην πόλη είναι και η μεγαλύτερη γοητεία της, αξίζει να περπατήσει κανείς στο Νισάντασι, το Κολωνάκι της
Ιστάμπουλ, στο ιντελεκτουέλ Τζιχάνγκι, στην αριστοκρατική συνοικία Μάτσκα, στο Μπέγιογλου ή το Πέραν, μια ευημερούσα εμπορική συνοικία σήμερα. Στην πεζοδρομημένη Λεωφόρο Ιστικλάλ, θα δεις ανάμεσα στις πολυκατοικίες του 19ου αιώνα τζαζ μπαρ και καταστήματα με χειροποίητα κοσμήματα και έπιπλα. Γύρω από την πλατεία Ταξίμ, οι ανατολίτικες μυρωδιές απομακρύνονται και τα πολυτελή ξενοδοχεία και οι τράπεζες δίνουν έναν ευρωπαϊκό αέρα στην ατμόσφαιρα. Η ενδιαφέρουσα ανάμειξη του νέου με το παλιό υπάρχει παντού, ακόμα και στο παραδοσιακό στέκι για τσάι, ναργιλέ και πλέον καφέ –ο καφές μπήκε στη ζωή των Τούρκων στα τέλη του ’80–, το «Αλί Πασά Τσορλουλού Μεντρεσεσί», που έχει ανάμεικτο κοινό και βρίσκεται στο τέρμα της Ιστικλάλ. Στην Ιστάμπουλ είναι κρίμα να μείνεις μόνο στο κεμπάμπ. η μοντέρνα, προωθημένη κουζίνα της πόλης είναι καλή κι όχι απαραίτητα πολύ ακριβή.
Η τοπική κουζίνα είναι η Νο 1 εμπειρία στην πόλη;Είναι υπέροχη η κουζίνα τους, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι υπερτιμημένη. Βασίζεται σε καλά υλικά και δεν έχει πειραματισμούς. Τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την είσοδό της στην πόλη και η διεθνής κουζίνα. Ακόμα και το φαγητό δρόμου είναι ασφαλές. Η καθαριότητα είναι ψηλά, τόσο στην επαγγελματική όσο και στην ατομική ζωή των Τούρκων. Μη διστάσετε λοιπόν να δοκιμάσετε μαλίκ εκμέκ, το σάντουιτς με ψάρι που προσφέρουν οι πλωτές καντίνες στις όχθες του Βοσπόρου κοντά στη γέφυρα του Γαλατά, κουλούρια από κάποιον πλανόδιο πωλητή ή μποζά, ένα ρόφημα σαν σουμάδα.
Το χαμάμ είναι ακόμη μία δυνατή εμπειρία;Ω ναι, και μπορεί να τη ζήσει κανείς χωρίς φόβο. Υπάρχουν πάρα πολλά χαμάμ, αλλά αν πρέπει να διαλέξεις ένα για πρώτη φορά, αυτό είναι το ιστορικό Σεμπερλίτας του 1480, κοντά στη στήλη του Ιουστινιανού.
