Τι είναι το θέατρο του πραγματικού;
Μου αρέσει που ξεκινάμε κατευθείαν με τα δύσκολα! Λοιπόν! Το θέατρο του πραγματικού (εκτός από το ομώνυμο βιβλίο του Carol Martin) είναι το θέατρο που διαπραγματεύεται σκηνικά την βιωμένη μας πραγματικότητα, για να την εμφανίσει, να την επεξεργαστεί, να την συζητήσει, να την αντιπαραβάλλει σε άλλες πραγματικότητες, ίσως να αποπειραθεί και να την αλλάξει. Είναι το πολύ λεπτ σημείο που τέμνονται η performance, το θέατρο της τεκμηρίωσης (documentary theatre) ή όποια άλλη υβριδική σκηνική φόρμα που έχει για πρώτη ύλη όχι την φαντασία ή τον μύθο αλλά την υλική πραγματικότητα. Ή τουλάχιστον, εκκινεί από αυτήν. Με λίγα λόγια, και κάπως πιο προσωπικά, είναι ο μοναδικός τρόπος για να κάνω θέατρο. Απευθύνομαι σήμερα, στην προσωρινή κοινότητα των θεατών, για αυτό που αποτελεί την κοινή μας εμπειρία. Δεν αφορά όμως μόνο τα θέματα. Η λειτουργία του ηθοποιού στην σκηνή (επαγγελματία ή μη) προσκαλεί την πλήρη του διαθεσιμότητα και όλα όσα αποτελούν την πραγματικότητά του. Οι αβεβαιότητες, οι αδυναμίες, οι «ανεπάρκειες» δεν απωθούνται τραυματικά, αλλά αντίθετα αναδεικνύονται ως τα πιο πολύτιμα χαρακτηριστικά του.
Ποιους αφορά;
Ποιους δεν αφορά; Ακούγεται προβακατορικό αλλά το ρωτάω ειλικρινά. Αν δεν σε αφορά αυτό που ζεις, οι συνέπειές του στους γύρω σου, τότε δεν σε αφορά ο εαυτός σου, η πόλη σου, η κοινωνία σου. Αντιστρέφω την ερώτηση, λοιπόν, και αναρωτιέμαι ποιους δεν αφορά. Μήπως όσους δεν ζουν στην ίδια πραγματικότητα με μας; Μήπως όσους ευθύνονται για την πραγματικότητα αυτή και προτιμούν να μας απασχολούν με γιαλιστερά εξώφυλλα σε lifestyle παραστάσεις του επαναλαμβανόμενου έργου της αυτοπροβολής και της ομφαλοσκόπησης, όπου το μόνο που αλλάζει είναι ο τίτλος, τα ονόματα των ρόλων και τα χρώματα των σκηνικών; Το θέατρο που με αφορά μιλάει στο τώρα για το τώρα, χωρίς να είναι δημοσιογραφικό. Το θέατρο που δεν με αφορά μιλάει μόνο στους δημοσιογράφους, χωρίς να αναφέρεται στο σήμερα.
Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο από την «Τιμή της ανταρσίας στην μαύρη αγορά» του Δημήτρη Δημητριάδη που θέλεις ν’ αναδείξεις στην παράσταση;
Υπάρχει μια βίαιη σεξουαλική πείνα για τον εχθρό που το θέατρο δαμάζει μέσα από την αναπαράστασή της. Ίσως για αυτό, το θέατρο είναι το προνομιακό έδαφος της εξουσίας, όσο το περιορίζουμε στην θεαματική του διάσταση. Όπως λέει και ο Patrice Chereau (που ανέβασε το 1968 την μοναδική μέχρι σήμερα παράσταση του έργου) «χωρίς θέαμα, εξουσία δεν υπάρχει». Στην «Τιμή της ανταρσίας», η Βασίλισσα επισκέπτεται το θέατρο εν μέσω εξέγερσης, για να παρακαλουθήσει την πρόβα ενός έργου γραμμένου εναντίον της με τον τίτλο «Το Κράτος του Φόνου». Είναι αδύνατον να μην έρθει στο μυαλό μου, η περσινή επίσκεψη του πρωθυπουργού, εν μέσω καραντίνας, στην πρόβα των «Περσών» του Εθνικού. Ένα έργο που φανερώνει όσο ελάχιστα, την ματαιότητα της εξουσίας, είχε μετατραπεί σε επικοινωνιακό συμβάν ενός κρυφο-αντισλαμικού παραληρήματος του σκηνοθέτη που έβλεπε την προ δυόμιση χιλιάδων ετών νίκη εναντίον των Περσών, ως την σωτηρία μας που «απέτρεψε την Ασία να μπει στην Ευρώπη, ή αν θέλετε την Ανατολή να μπει στην Δύση», όπως χαρακτηριστικά έλεγε. Στην «Τιμή της ανταρσίας» βέβαια, ο φοιτητικός θίασος που ετοιμάζει το «Κράτος του Φόνου» υπό τις οδηγίες του διευθυντή – σκηνοθέτη τους, δεν προσκυνά την Βασίλισσα, αντίθετα στέκει απέναντί της καταγγελτικά, σχεδόν έτοιμος να την εκτελέσει. Η πραγματικότητα της εξέγερσης όμως τους ξεπερνά. Η επαναστατική αντι-βία που ήταν έτοιμοι να εξαπωλήσουν εναντίον της, συναντά τα όρια της από την κρατική βία που επιβάλλει την τάξη της, τόσο μέσα όσο και έξω από την σκηνή. Ο θίασος μπορεί τελικά να μην εξαγοράζεται μπροστά στην Βασίλισσα που προσφέρει ακόμα και τον ίδιο της τον εαυτό για να σταματήσει ο σεισμός της εξέγερσης, αλλά δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψουν το θέατρο. Η άρνηση του θεάτρου ως πεδίο συνδιαλλαγής με την εξουσία, η διαφύλαξή του από το να εκπίπτει στον γελοτωποιό του βασιλιά, αντίθετα η όξυνση της επικινδυνότητας που μπορεί να φέρει όταν εισβάλλει στην δημόσια σφαίρα (βλ. Ισορροπία του Nash) είναι αυτό που αναδεικνύω σκηνοθετικά στην παράστασή μας.
«Με αυτόν τον Δημητριάδη συνεργάστηκα, τον νεαρό σπουδαστή που βιώνοντας τα Ιουλιανά, εξέφρασε με ένα έργο όλα όσα βιώνε. Το τονίζω, γιατί μπορεί οι πρόσφατες επιστολικές παρεμβάσεις του να έχουν προκαλέσει αρκετά, η παράστασή μας όμως (που σχεδιάζουμε εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια) δεν συνομιλεί με το δημόσιο πρόσωπο του συγγραφέα, αλλά με εκείνη την πρώτη νεανική του γραφή»
Τι σου αρέσει στον Δημητριάδη;
Δεν θέλω να μιλήσω για το σύνολο του έργου του γιατί δε γνωρίζω παρά ένα μικρό μέρος μόνο των θεατρικών του. Αυτό που με κεντρίζει είναι ότι ο ένας φοιτητής 21 ετών (τόσο ήταν όταν έγραφε την «Τιμή της ανταρσίας», που είναι και το πρώτο του θεατρικό έργο), κατάφερε να δώσει στα επιχειρήματα των εξουσιαστών την πιο λυρική γλώσσα, την πιο ποιητική, με μια ανεπανάληπτη κατά την γνώμη μου μουσικότητα ακόμα και στην ελληνική μετάφραση, το έργο αρχικά είχε γραφτεί στα γαλλικά, πριν μεταφραστεί από τον ίδιο. Ειλικρινά, η γλώσσα του έργου με συναρπάζει, ειδικά αν τον συγκρίνω με τον εαυτό μου στην ίδια ηλικία! Με αυτόν τον Δημητριάδη συνεργάστηκα, τον νεαρό σπουδαστή που βιώνοντας τα Ιουλιανά, εξέφρασε με ένα έργο όλα όσα βιώνε. Το τονίζω, γιατί μπορεί οι πρόσφατες επιστολικές παρεμβάσεις του να έχουν προκαλέσει αρκετά, η παράστασή μας όμως (που σχεδιάζουμε εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια) δεν συνομιλεί με το δημόσιο πρόσωπο του συγγραφέα, αλλά με εκείνη την πρώτη νεανική του γραφή. Άλλωστε, όπως πολύ χαρακτηριστικά σκεφτόμασταν πέρσι μετά την περίφημη επιστολή του για την δίκη της Χρυσής Αυγής, τα έργα ανήκουν τόσο σε εκείνους που τα έγραψαν όσο και σε αυτούς που τα διαβάζουν. Δεν αναφέρομαι στην πνευματική τους ιδιοκτησία προφανώς, αλλά στο ότι μετά την δημοσίευσή τους είναι εξ ορισμού δημόσια.
Ποια είναι η αγαπημένη σου σκηνή από την παράσταση;
Είναι μια σκηνική ρωγμή, όπου όλοι οι ηθοποιοί αντιδρούν στην φράση της Βασίλισσας «Ζήτω το έθνος», λίγο μετά την είσοδό της.
Πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα για μια ερευνητική ομάδα να κάνει θέατρο στην Ελλάδα;
Με την δημιουργική ομάδα του ΑΠΑΡÄΜΙΛΛΟΝ (Δάφνη Αηδόνη, Γεωργία Κανελλοπούλου, Δήμητρα Λούπη και εγώ) τα τελευταία τέσσερα χρόνια παρουσιάζουμε θεατρικές παραστάσεις σε ποικίλες μορφές, αναμιγνύοντας τεχνικές και αισθητικές φόρμες, με όραμα να ανακαλύψουμε μοναδικούς τρόπους συγχώνευσης της πραγματικότητας με την μυθοπλασία και να επανεξετάσουμε σύγχρονες θεματικές με μια παραστατική πρακτική βασισμένη στις αρχές της έρευνας και της πολυτομεακότητας. Για να το καταφέρουμε αυτό, χρειάστηκε να βασιστούμε σε μια σειρά από ανθρώπους,φίλους, συγγενείς, συνεργάτες, συναδέλφους και πρόσφατα φορείς, που τόσο υλικά όσο και ηθικά, υποστήριξαν αυτήν μας την επιλογή, που απαιτεί πρώτα από όλα χώρο και χρόνο. Για αυτό και όταν ανοίξαμε το ΑΠΑΡÄΜΙΛΛΟΝ στην περιοχή του Γκύζη, αμέσως απευθύναμε ένα κάλεσμα για δωρεάν παραχώρηση του χώρου σε ομάδες ή μεμονωμένους καλλιτέχνες, που είχαν ανάγκη να ερευνήσουν, έξω από την φρενήρη παραγωγή παραστάσεων όπως την γνωρίζαμε πριν την πανδημία. Σήμερα όμως, όλα αυτά ακούγονται μακρινά. Νομίζω ότι πλέον, αυτό που είναι δύσκολο είναι απλά και μόνο το γεγονός του να κάνεις θέατρο, άσχετα με το αν και πόσο ερευνητικό είναι αυτό. Και έχω την αίσθηση ότι τα χειρότερα είναι μπροστά μας. Ας ελπίσουμε, και ας εργαστούμε για αυτό, ότι η μετά την πανδημία θεατρική ζωή θα μας βρει όλες και όλους εδώ, χωρίς να μετράμε απώλειες σε συναδέλφους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το επάγγελμά τους κατά την διαδικασία της περίφημης αυτορύθμισης της αγοράς...
Νιώθεις καλλιτεχνική συγγένεια με άλλους Έλληνες δημιουργούς;
Είναι άνθρωποι με τους οποίους μοιραζόμαστε την ίδια ηθική απέναντι στην δημιουργία, ανεξάρτητα από τις αισθητικές μας επιλογές. Εμπνέομαι περισσότερο από τον τρόπου που κάποιος βλέπεις τον κόσμο, παρά από την καλλιτεχνική του έκφραση, που συχνά μπορεί να φαντάζει σαγηνευτική, αλλά να κρύβει καταπίεση και αυταρχισμό. Προτιμώ να συνομιλώ αντί να θαυμάζω. Για αυτό και προσκαλώ διαρκώς σε διάλογο, έτσι αντιλαμβάνομαι άλλωστε και το ίδιο το θέατρο. Μια διαρκής εν εξελίξει συζήτηση ανάμεσα σε παραστάσεις και δημιουργούς. Έχω λοιπόν πράγματι κάποιος πολύτιμους συνομιλητές. Ο Δημήτρης Τσιάμης, η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη, ο Αλέξανδρος Μιστριώτης, ο Γιώργος Βαλαής, είναι άνθρωποι με τους οποιούς συνδιαλλεγόμαστε και ο διάλογός μας επιδρά στην σκέψη μου, στην αντίληψη μου και στις επιθυμίες μου με τρόπο πολύτιμο. Μετά τους δασκάλους μου (Δημήτρη Τσατσούλη και Μιχαήλ Μαρμαρινό), χωρίς αυτούς θα ήμουν μια πολύ χειρότερη εκδοχή του εαυτού μου.
Στις παραστάσεις της ομάδας επικρατούν η ένταση, το άκρο…. Είσαστε ο καθρέφτης της κοινωνίας μας;
Δεν πιστεύω ότι το θέατρο, πόσο μάλλον οι δημιουργοί, είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας. Οι καθρέφτες δημιουργουν είδωλα και τα είδωλα νάρκισσους. Είμαστε ένα μικρό υποσύνολό της κοινωνίας, που μοιραία διέπεται από τα γνωρίσματά της. Αν μας χαρακτηρίζει η ένταση και το άκρο (ομολογώ ότι δεν το είχα σκεφτεί και με εκπλήσσει ευχάριστά που το ακούω) προφανώς έτσι χαρακτηρίζεται και η κοινωνία. Προσωπικά χαίρομαι για αυτό. Αν και επώδυνο, προτιμώ την αναστάτωση της έντασης και τον κίνδυνο των άκρων, από την απονεκρωμένη κανονικότητα του κέντρου. Ας δώσουμε στους εαυτούς μας το περιθώριο να είμαστε στο περιθώριο!
Συνήθως όταν μια κοινωνία φοβάται, αρχίζει να συντηρητικοποιείται; Αυτό βιώνουμε τώρα;
Ο φόβος, η αβεβαιότητα, η επισφάλεια, είναι για την γενιά μου η μόνη σταθερά. Δεν θα έλεγα όμως ότι οδηγούμαστε σε μια συντηρητικοποίηση εξαιτίας αυτού. Μάλλον για να συντηρικοποιηθείς πρέπει να έχεις και κάτι που να θες να συντηρήσεις. Εμείς, αλλά έχω την αίσθηση ότι το ίδιο ισχύει για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας, το μόνο που έχουμε είναι ο ένας τον άλλον. Αυτό που βιώνουμε λοιπόν, αν μπορεί κανείς να φαντάζεται ότι συλαμβάνει το κοινό αίσθημα, είναι η μάχη, ο πόλεμος, ανάμεσα σε αυτά που μας επιτρέπονται, σε αυτά που θέλουμε και σε αυτά που μπορούμε.
Τι προβλέπεις και τι εύχεσαι για το μέλλον;
Νομίζω πως αυτή η ερώτηση μας απασχόλησε περισσότερο πέρσι με την παράσταση «Babybird Βabybird» που παρουσιάσαμε στο πλαίσιο του Future N.O.W. Festival της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Όπως έλεγα και τότε, ανήκω στους αισιόδοξους δυστοπιστές. Πιστεύω ότι το μέλλον μπορεί να γίνει πολύ χειρότερο από τα δυστοπίες που μας παρουσιάζει συχνά η τέχνη, εκτός κι αν αναλάβουμε άμεσα τις ευθύνες που μας αναλογούν απέναντι στις ζωές μας.
Ποιο είναι το επόμενο project που ετοιμάζεται ως ομάδα;
Θα παρουσιάσουμε άλλο ένα άπαιχτο και αμετάφραστο στην Ελλάδα έργο, την «Θηβαΐδα» του Ρακίνα. Είναι επίσης το πρώτο έργο του συγγραφέα, ένα νεανικό πρωτόλειο, που έχει έναν υπότιτλο κλειδί για την δραματουργία μας. «Τα αδέλφια εχθροί» συμπληρώνει στον τίτλο του ο Ρακίνας και μας οδηγεί σε μια σκηνική συζήτηση για τον χαμηλό εμφύλιο που εξακολουθούμε να βιώνουμε.
Περισσότερες πληροφορίες
Η τιμή της ανταρσίας στην μαύρη αγορά
Το έργο αντιπαραβάλλει το κόστος της υπακοής και της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία μέσα από μια πολυμορφική σκηνική αφήγηση, που συγχωνεύει θέατρο και πραγματικότητα.
