Σπούδασε στο Πολιτικό της Νομική αλλά βρέθηκες στο Θέατρο. Μάλιστα ενώ σπούδαζες στο θεατρικό εργαστήρι που παρακολουθούσες δυο από τους καθηγητές σου, ο Δημήτρης Μαυρίκιος και η Αλίκη Δανέζη Knutsen σου ζήτησαν να συνεργαστείτε. Ξαφνικά βρέθηκες ταυτόχρονα να είσαι βοηθός σκηνοθέτης στον «Ερρίκο Δ'» που ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο και στο «Festen» που ανέβηκε στο θέατρο Θησείον. Ακολούθησαν κι άλλες συνεργασίες με σημαντικούς σκηνοθέτες. Ήταν τόσο μεγάλη η τύχη σου ή είχες φτιάξει συνειδητά ένα τέτοιο σχέδιο για τον εαυτό σου;
Άρχισα να παρακολουθώ μαθήματα στο θεατρικό εργαστήρι ενώ φοιτούσα στην Νομική και παράλληλα δούλευα και στην οικογενειακή επιχείρηση. Οπότε αυτές οι δύο θεατρικές προτάσεις ήρθαν αναπάντεχα και εκείνη την περίοδο τις είδα περισσότερο σαν μια μοναδική ευκαιρία για να ζήσω μια καινούρια εμπειρία παρά σαν μια διέξοδο επαγγελματικής αποκατάστασης. Κατά κάποιο τρόπο ήταν μεγάλη τύχη που εκείνη την περίοδο είχα την «πολυτέλεια» να μπορώ να δημιουργήσω χρόνο για να ασχοληθώ σοβαρά με το θέατρο. Από εκεί και πέρα η μια συνεργασία έφερε την άλλη, στον «Ερρίκο Δ'» γνωρίστηκα με τον Αιμίλιο Χειλάκη, στο «Festen» με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη, ενώ παράλληλα συνέχισα να δουλεύω και στις επόμενες δουλειές του Δημήτρη Μαυρίκιου και της Αλίκης Δανέζη Knutsen. Αλλά όντως εκείνη η χρονιά ήταν μια εμπειρία σουρεαλιστική αφού σε πολύ μικρό διάστημα από θεατής ήμουν πια συντελεστής σε δυο από τις πιο επιτυχημένες, εμπορικά και καλλιτεχνικά, παραστάσεις της χρονιάς.
Πόσο καθοριστικές υπήρξαν αυτές οι συναντήσεις σε σχέση με την μετέπειτα πορεία σου;
Πολύ καθοριστικές αναμφίβολα, τόσο σε ανθρώπινο όσο και καλλιτεχνικό επίπεδο. Η συνεργασία-μαθητεία δίπλα στον Δημήτρη Μαυρίκιο – του οποίου ο «Γυάλινος Κόσμος» με έκανε να γραφτώ σε θεατρικό εργαστήρι – ήταν μεγάλη τύχη, όχι μόνο γιατί γνώρισα τον τρόπο δουλειάς του και την σκέψη του, αλλά και επειδή ήρθα σε επαφή και με σημαντικούς συνεργάτες του όπως ο Διονύσης Φωτόπουλος και ο Λευτέρης Παυλόπουλος και σημαντικούς ηθοποιούς όπως η Αλέκα Παΐζη, ο Γιάννης Βογιατζής, η Λυδία Φωτοπούλου και πολλοί άλλοι. Και φυσικά ήταν και η αφορμή της μακρόχρονης φιλίας και επαγγελματικής σχέσης μου με τον Αιμίλιο Χειλάκη με τον οποίο συν σκηνοθετήσαμε έξι παραστάσεις.
Δεδομένου ότι βρισκόμαστε συνεχώς σε κίνηση, έχεις πραγματικά την ανάγκη μιας σταθερής βάσης, αλλά και συνεργασιών;
Η απουσία μιας σταθερής βάσης είναι το πλέον συνηθισμένο για τους ανθρώπους που δουλεύουν στο θέατρο, στην Ελλάδα τουλάχιστον. Επίσης, με τις αμοιβές που υπάρχουν για να επιβιώσεις χρειάζεται να κάνεις πολλές δουλείες σε κάθε σαιζόν, κάποιες φορές και από διαφορετικά πόστα. Είναι πολύ λίγοι αυτοί που έχουν την τύχη να έχουν μια μόνιμη «στέγη» που να φιλοξενεί τα όνειρα και τις προσπάθειές τους. Στο παρελθόν μαζί με τον Αιμίλιο Χειλάκη το επιδιώξαμε, αλλά δυστυχώς δεν μας βγήκε… Προσωπικά πάντως, οι άνθρωποι δίπλα στους οποίους έχω δουλέψει ως βοηθός, συνεργάτης σκηνοθέτης, μεταφραστής, δραματουργός είναι μόνο οι τέσσερις που προανέφερα – ο Δημήτρης Μαυρίκιος, ο Αιμίλιος Χειλάκης, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και η Αλίκη Δανέζη Knutsen – αφού με τον καθένα τους έχω κάνει πάνω από 5 παραστάσεις. Η έλλειψη μιας σταθερής βάσης – στέγης δημιουργεί σίγουρα μιαν ανάγκη να έχεις μια ομάδα σταθερών συνεργατών με τους οποίους έχεις βρει ήδη έναν σίγουρο δίαυλο επικοινωνίας και ξέρεις ότι μαζί τους συμπλέεις καλλιτεχνικά αλλά και σε ανθρώπινο επίπεδο.
Ποιο θεωρείς ως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του «Κουκλόσπιτου- Μέρος Δεύτερο» του Hnath και αποφάσισες να το ανεβάσεις;
Αυτό που τράβηξε στο έργο του Hnath ήταν πρώτα απ’όλα ο τίτλος που τον βρήκα πολύ αστείο έως και «αναιδή». Όταν άρχισα να διαβάζω το έργο με αιφνιδίασε το χιούμορ του και ο τρόπος που τα πιο σοβαρά θέματα περνούσαν μέσα από ένα κωμικό φίλτρο, δημιουργώντας μια πολύ λεπτή γλυκόπικρη ισορροπία. Για μένα το χιούμορ είναι κάτι το ανεκτίμητο και στοιχείο πρωταρχικής σημασίας για κάθε έκφανση της ζωής. Το κοινό χιούμορ είναι η πρώτη και απαραίτητη ένδειξη ότι μπορώ να έχω ουσιαστική επαφή με κάποιον. Αυτό σε συνδυασμό με και τον σύγχρονο και σημερινό τρόπο που εκφράζονται οι ήρωες – τσακώνονται, βρίζονται, λένε τις σκέψεις τους χωρίς σεμνοτυφία και περιστροφές - παρόλο που θεωρητικά ζουν στο τέλος του 19 ου αιώνα, δίνει μια φρεσκάδα και αμεσότητα στο έργο. Επιπλέον με εξέπληξε το γεγονός ότι παρά τον τίτλο του, ο θεατής δεν χρειάζεται να γνωρίζει το έργο του Ίψεν για να παρακολουθήσει την πλοκή και για να γοητευτεί από αυτό και από τους ήρωές του.
«Παρόλο που φυσικά η θέση της γυναίκας – τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες – έχει βελτιωθεί αισθητά και η ισότητα μεταξύ των δυο φύλων είναι πιο κοντά από ποτέ να επιτευχθεί, τα κατάλοιπα της πατριαρχίας εξακολουθούν να αποτελούν τροχοπέδη, ειδικά σε μια έντονα «παραδοσιακή» κοινωνία όπως η ελληνική»
Είναι δυνατόν η ηρωίδα του 19ου αιώνα που έπλασε η φαντασία του Σουηδού Ερρίκου Ίψεν και που ενέπνευσε τον Αμερικανό Lucas Hnath, το 2017, να έχει τρομακτικές ομοιότητες με τις σημερινές που δίνουν αγώνα για ανεξαρτησία;
Εφόσον το πατριαρχικό πρότυπο εξακολουθεί να κυριαρχεί, είναι φυσικό ότι τόσο η ηρωίδα του Ίψεν όσο και η μοντέρνα εκδοχή του Hnath μοιράζονται κοινές ανησυχίες, κοινά προβλήματα και αντιμετωπίζουν κοινά εμπόδια. Παρόλο που φυσικά η θέση της γυναίκας – τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες – έχει βελτιωθεί αισθητά και η ισότητα μεταξύ των δυο φύλων είναι πιο κοντά από ποτέ να επιτευχθεί, τα κατάλοιπα της πατριαρχίας εξακολουθούν να αποτελούν τροχοπέδη, ειδικά σε μια έντονα «παραδοσιακή» κοινωνία όπως η ελληνική. Το έργο του Ίψεν προκάλεσε στην εποχή του σάλο, επειδή η πρωταγωνίστρια αποφασίζει να εγκαταλείψει σπίτι και παιδιά αναζητώντας την προσωπική της ολοκλήρωση, αλλά η απόφαση της αυτή εξακολουθεί να είναι μέχρι και στις μέρες μας αμφιλεγόμενη και από πολλούς κατακριτέα.
Πόσο μπορεί κανείς να κάνει τις δικές του πολύ προσωπικές αναγνώσεις σε σχέση με τον αυτόνομο κόσμο ενός συγγραφέα;
Σκηνοθετώντας ένα έργο οφείλεις να κάνεις την προσωπική σου ανάγνωση και να καταθέσεις το τρόπο που βλέπεις εσύ τα πράγματα, την δική σου οπτική, διαφορετικά κάθε «Αμλετ» και κάθε «Οιδίποδας» που θα βλέπαμε θα ήταν περίπου ο ίδιος. Το πρόβλημα όμως είναι ότι πολλές φορές η προσωπική αυτή ανάγνωση καταλήγει να γίνεται ένας αχταρμάς καλλιτεχνικής αυτοϊκανοποίησης. Προσωπικά δεν με ενδιαφέρει μια παράσταση που αυτοσκοπός της είναι να είναι δυσνόητη ή δύσκολα αναγνώσιμη έτσι ώστε να εκληφθεί ως σημαντική. Ως θεατής όταν αδυνατώ να παρακολουθήσω την πλοκή ή όταν το όποιο κείμενο δεν περνάει κάτω, δεν επικοινωνεί με τον θεατή, τότε η παράσταση δεν με αφορά.
Πού τοποθετείς το συναισθηματικό κέντρο του έργου;
Το συναισθηματικό κέντρο του έργου βρίσκεται στην επιλογή της γυναίκας να αποφασίζει. Παρά τα πατριαρχικά πρότυπα με τα οποία όλοι μεγαλώνουμε, η αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει. Ανεξάρτητα με το πόσο οπισθοδρομικές ή προχωρημένες είναι οι θέσεις των τριών ηρωίδων του έργου, ο Lucas Hnath προασπίζεται το δικαίωμα της γυναίκας να επιλέγει, να κάνει η ίδια τις επιλογές της και φυσικά να αναλάβει το κόστος αυτών των επιλογών. Η Νόρα επιλέγει να εγκαταλείψει το σπίτι της καθώς συνειδητοποιεί ότι η καλύτερη εκδοχή του εαυτού της είναι όταν είναι μόνη της, η κόρη της η Έμμυ επιλέγει τον γάμο γιατί θέλει την συντροφικότητα και την κοινή πορεία με κάποιον άλλο, η Αννα Μαρία έστω και υποσυνείδητα επιλέγει να αφήσει τη ζωή της στην άκρη και να μεγαλώσει τα παιδιά της Νόρας και να κάνει αυτό που η κοινωνία ορίζει ως γυναικείο καθήκον.
Χαρακτήρες του έργου εκφράζουν διαφορετικές ιδέες και αντιδρούν διαφορετικά στις προκλήσεις της εποχής νιώθεις πιο κοντά σε κάποιο συγκεκριμένο χαρακτήρα;
Στο «Κουκλόσπιτο: Μέρος Δεύτερο» αυτό που με ενδιέφερε ήταν ότι ο μέσος θεατής δεν μπορείς να πάρει ξεκάθαρα το μέρος του ενός ή του άλλου χαρακτήρα. Και αυτό γιατί όλοι έχουν δίκιο…και ταυτόχρονα όλοι έχουν άδικο! Και αυτό είναι απόλυτα λογικά γιατί όλοι είναι άνθρωποι με ελαττώματα, αδυναμίες και εμμονές. Η Νόρα έχει δίκιο που θέλει να δραπετεύσει από μια ζωή που την πνίγει. Ταυτόχρονα ο Τόρβαλντ έχει επίσης δίκιο όταν της λέει ότι το γενναίο θα ήταν να μείνει και να προσπαθήσουν μαζί να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του γάμου τους. Οι ήρωες του έργου υπερασπίζονται με σθένος τα πιστεύω τους και εμένα οι άνθρωποι που υπερασπίζονται με πάθος τις θέσεις τους - χωρίς όμως δογματισμούς και παρωπίδες - με συναρπάζουν.
Θα ήθελα να μιλήσεις για τον τρόπο με τον οποίο συνεργαστήκατε ως ομάδα. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση και ποια η καλύτερη ανταμοιβή από την όλη διαδικασία;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να πειστούμε και να αποφασίσουμε ότι το έργο θα το αντιμετωπίζαμε ως κωμωδία. Κωμωδία που θίγει σοβαρότατα θέματα μεν, αλλά κωμωδία. Η ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να διατηρήσουμε τον ενθουσιασμό μας για το έργο και την φρεσκάδα της πρώτης επαφής με το κείμενο καθ’ όλη την περίοδο του covid εγκλεισμού καθώς οι πρόβες έγιναν σε ένα διάστημα 1,5 χρόνου. Το πρώτο στάδιο προβών άρχισε τον Αύγουστο μετά το πρώτο lockdown και διακόπηκε στο δεύτερο lockdown. Κατόπιν συνεχίστηκαν σποραδικά και σε αραιά χρονικά διαστήματα μέχρι να καταλάβουμε πότε περίπου θα άνοιγαν τα θέατρα για να μπούμε στην τελική ευθεία των προβών. Η μεγαλύτερη ανταμοιβή ήταν το γεγονός ότι οι έκτακτες συνθήκες ώθησαν να δεθούμε πολύ περισσότερο ως ομάδα και το ότι τα μεγάλα διαστήματα ανάμεσα στις πρόβες μας βοήθησαν να επιβεβαιώσουμε πολλές από τις σκέψεις μας για το έργο και να τροποποιήσουμε άλλες που ο χρόνος απέδειξε ότι είναι μη χρήσιμες.
Για πολλούς το θέατρο είναι ένας τόπος κάθαρσης, ένα είδος συλλογικής θεραπείας. Το πιστεύεις αυτό;
Το πρόβλημα είναι ότι πολλές φορές το θέατρο από ένας τόπος συλλογικές θεραπείας καταλήγει να είναι ένας τόπος συλλογικής αρρώστιας. Και αυτό γιατί οι συνθήκες είναι πολύ κακές και οι αμοιβές πολύ χαμηλές και αβέβαιες. Ειδικά την τρέχουσα σεζόν όπου όλοι βιάζονται να ανεβάσουν μέσα στο 2021 προγραμματισμένα επιχορηγούμενα έργα που διακόπηκαν ή ακυρώθηκαν λογω Covid τα τελευταία δυο χρόνια υπάρχει ένας ορατός κίνδυνος. Ο κίνδυνος των εκπτώσεων τόσο σε επίπεδο παραγωγής, όσο και σε καλλιτεχνικό επίπεδο λόγω της έλλειψης χώρου και επαρκούς χρόνου προβών. Ωστόσο πιστεύω πως όταν οι συνθήκες είναι σωστές μπορεί να αποτελεί μέσο κάθαρσης και χώρο επικοινωνίας και θεραπείας τόσο για τους καλλιτέχνες όσο και για το κοινό.
Περιμένεις τίποτα από την πολιτεία ως προς την τέχνη σου;
Το ελάχιστο που περιμένω είναι αν δεν μπορεί να βοηθήσει τους καλλιτέχνες, τουλάχιστον να μην τους εμποδίζει. Στην Covid εποχή το επάγγελμα του καλλιτέχνη έφερε ένα κοινωνικό στίγμα ότι είναι ένα επάγγελμα περιττό ή τουλάχιστον μη απαραίτητο. Και όχι μόνο αυτό αλλά τα θέατρα θεωρήθηκαν τόπος υπερμετάδοσης του ιού και μπήκαν στην ίδια μοίρα με τους χώρους εστίασης, ξεχνώνταςότι το θέατρο είναι ένας χώρος όπου όλοι φορούν μάσκα, κοιτούν όλοι προς την κατεύθυνση της σκηνής και δεν μιλάνε στην διάρκεια της παράστασης, συνθήκες που δεν ευνοούν την μετάδοση ιικού φορτίου. Όμως για να είμαι δίκαιος, η έστω και υποτυπώδης στήριξη μέσω του μητρώου καλλιτεχνών ήταν σημαντική, όπως σημαντικές είναι οι επιχορηγήσεις σε παραστάσεις όπως η δική μας.
Έχεις κατέβει ποτέ στο δρόμο για να διεκδικήσεις τα δικαιώματα; Αναγνωρίζω τη σημασία του να κατεβαίνει κάποιος στον δρόμο και να διεκδικεί τα δικαιώματά του. Είναι άλλωστε απαραίτητο για την διασφάλιση της σωστής λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το έχω κάνει όμως ελάχιστες φορές γιατί η συχνή κομματικοποίηση αυτών των κινητοποιήσεων με έχουν κάνει διστακτικό στο να συμμετέχω ενεργά σε αυτές. Φέτος το θέατρο θα κινηθεί σε δυο ταχύτητες: covid free και μικτά με rapid test.
Πως πιστεύεις οτι θα λειτουργήσει αυτό το σχήμα;
Ειλικρινά έχω μπερδευτεί. Πόσο μάλλον οι θεατές που σκέφτονται να έρθουν στο θέατρο. Για το λόγο αυτό θεωρώ ότι τουλάχιστον στην αρχή θα επικρατήσει ένα χάος στα ταμεία των θεάτρων μέχρι να υπάρξει σωστή και επαρκής ενημέρωση και μέχρι φυσικά το αθάνατο ελληνικό δαιμόνιο κάποιων συμβιβαστεί με την ιδέα ότι προς το παρόν η είσοδος στα θέατρα θα γίνεται σύμφωνα με τους κρατικούς κανόνες και ότι τα «ξέρεις ποιος είμαι εγώ» και τα «έχω πληρώσει εισιτήριο και θα μπω» σταδιακά θα εξαλειφθούν.
Έχεις μήπως ήδη κάποιες σκέψεις για το ποιο θα είναι το επόμενο;
Φέτος εκτός από το «Κουκλόσπιτο: Μέρος Δεύτερο» έχω επίσης κάνει την μετάφραση στην «Προδοσία» του Harold Pinter που ανεβαίνει στο Θέατρο Βρετάνια. Είμαι επίσης στην αναζήτηση θεατρικής στέγης για ένα άλλο καινούριο άπαιχτο στην Ελλάδα έργο που ήταν προγραμματισμένο να ανεβάσω πέρυσι το χειμώνα και στο οποίο συμμετέχουν 4 ηθοποιοί με τους οποίους έχω ξανασυνεργαστεί, αλλά ποτέ από την ιδιότητα του σκηνοθέτη. Επίσης είμαι στη φάση του σχεδιασμού για δυο project, το ένα ως πρόταση στο Φεστιβάλ Αθηνών.
Περισσότερες πληροφορίες
Το Κουκλόσπιτο: Μέρος Δεύτερο
Η Νόρα επιστρέφει στο σπίτι της μετά από δύο δεκαετίες για να μιλήσει για τις σχέσεις των δύο φύλων και το ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης.
