Η τέχνη του Δημήτρη Καραντζά αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα τέχνης που εμπνέεται από υψηλά ιδανικά και συνδυάζει την αγωνία για το καλλιτεχνικά καινούργιο με την αγωνία για το κοινωνικά καινούργιο. Με την πείρα που έχει αποκτήσει στο θέατρο, συνεχίζει με πολύ μεράκι και όρεξη ως σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του ανακαινισμένου Προσκήνιου. Χωρίς να μασάει τα λόγια του μίλησε στο "α" για τη σχέση των ηθοποιών με την τηλεόραση και το θέατρο, την ευθύνη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης, τα πετυχημένα μοντέλα θεάτρων, την αφυπνιστική δύναμη των Ρώσων συγγραφέων, τη στάση μας απέναντι στο metoo, αλλά και την υπόθεση Λιγνάδη.
Πώς βλέπεις την επανεκκίνηση του ελληνικού θεάτρου;
Βρισκόμαστε στην αρχή των πραγμάτων και υπάρχει μια ευχάριστη αισιοδοξία. Θέλω να πιστεύω ότι υπάρχει ακόμα ένα θεατρόφιλο κοινό, μια μαγιά ανθρώπων που τους ενδιαφέρει αμιγώς το θέατρο και η εξέλιξη του, που έχει την επιθυμία να δει δουλειές της Στεφανίας Γουλιώτη, της Αλέξιας Καλτσίκη, του Κωνσταντίνου Αβαρικιώτη, του Μιχάλη Σαράντη, του Χρήστου Λούλη, της Ξένιας Καλογεροπούλου και όχι μόνο των "αγαπημένων" ηθοποιών από την τηλεόραση. Δεν είμαι εναντίον τους, αλλά είναι ένας βραχνάς η έγνοια του πόσους fοllowers έχει κάποιος, τι τηλεθέαση έχει το σίριαλ που παίζει ή η πρόταση του τύπου: "πάρε αυτόν γιατί είναι γνωστή μουρίτσα". Αυτό που περιγράφω συμβαίνει και με βάζει σε σκέψεις για το πού βρισκόμαστε. Υπάρχει μια αμηχανία. Βλέπω ότι από την τεράστια ανασφάλεια που υπάρχει στο θέατρο δεν υπερισχύει το πώς θα κάνω αυτό που θέλω, αλλά το πώς θα επιβιώσω. Αυτό είναι τρομακτικό.
Αυτό επηρεάζει τη θεατρική πράξη επί της διαδικασίας;
Προσωπικά δεν θέλω να κάνω ματσάρισμα ανθρώπων, να επιλέξω δηλαδή κάποιον που παίζει σε μία σειρά, κι έναν άλλο που παίζει σε άλλη σειρά για να κάνουμε ένα ωραίο μπουκετάκι και να έρθει ο κόσμος. Όταν όλα τρέχουν τόσο γρήγορα και πρέπει να είσαι σε γυρίσματα και παραστάσεις δεν υπάρχει χρόνος. Με δεδομένο μάλιστα ότι πρέπει να γίνονται πρόβες που πληρώνονται-κι αυτό είναι απαράβατος κανόνας για εμένα- οι καλλιτέχνες μπαίνουν σε έναν αγώνα δρόμου. Υπάρχει ένα άγχος επιβίωσης και κάποιοι σκηνοθέτες λειτουργούν με αυτό το σκεπτικό. Δεν βάζω κόκκινες γραμμές όμως όταν τα γυρίσματα είναι εξαντλητικά ποτέ δεν υπάρχει χρόνος να ψάξεις κάτι άλλο. Αν δεν έχεις χρόνο να δουλέψεις στο θέατρο, ούτε να επενδύσεις τι κάνουμε τελικά; Εμφανίσεις; Η ουσιαστική συνάντηση με τους συνεργάτες είναι το προχώρημα στην τέχνη, στο θέατρο δεν μπορείς να κανείς κολεξιόν.
Ήταν δύσκολο να ξανά πιάσεις το νήμα μετά την καραντίνα;
Αυτό που έχει γίνει αυτά τα χρόνια είναι τόσο τεράστιο εσωτερικά, που νομίζω ότι ακόμα δεν έχουμε συνέλθει, δεν έχουμε βρει τα πατήματα μας για να δούμε πιο είναι το επόμενο βήμα. Θέλουμε να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε για να δούμε στη συνέχει πώς μπορούμε να ξανά δουλέψουμε, αν έχουμε το δικαίωμα αλλά και την διαύγεια γιατί υπάρχει μία αποβλάκωση μετά από τόση αδράνεια.
Ποιες προτεραιότητες βάζεις ως καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου Προσκήνιο;
Εγώ αποφασίζω την καλλιτεχνική παραγωγή και φέρνω τις προτάσεις των έργων και των συνεργασιών. Μεταξύ άλλων χαίρομαι γιατί εγκαινιάσαμε συνεργασία με τις εκδόσεις Νεφέλη, τις οποίες θαυμάζω και αγαπάω από μικρός. Εκδίδουν τα προγράμματα μας, ενώ λειτουργεί βιβλιοπωλείο μέσα στο θέατρο. Από τη θέση που βρίσκομαι με ενδιαφέρει να συνομιλήσω και, με την παραγωγή για να μην υπάρχουν διαχωρισμοί ανάμεσα στους συνεργάτες. Θέλω να υπάρχει μία κοινή δομή να μην νιώθει κανείς μειονεκτικά.
"Κάποια θέατρα δεν είναι φάστφουντ και η παραγωγή δεν προσπαθεί να δει πώς θα είναι πιασάρικη για να σε αρπάξει".
Λειτούργησε κάποιο θέατρο ως πρότυπο για σένα;
Υπάρχει ένα κράμα αναμνήσεων και κάποια θέατρα μου παγίωσαν απόψεις μέσα μου. Αυτά ήταν το Αμόρε, το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, το Θησείον, το Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, θέατρα στα οποία υπήρχε, και σε κάποια ακόμα υπάρχει, μια προσωπική αγωνία των ανθρώπων να φτιάξουν ρεπερτόριο. Κάποια θέατρα δεν είναι φάστφουντ και η παραγωγή δεν προσπαθεί να δει πώς θα είναι πιασάρικη για να σε αρπάξει. Περίμενα κάθε χρόνο το πρόγραμμα του Αμόρε για να δω ποιοι ηθοποιοί προστέθηκαν σε κάθε σεζόν, αισθανόμουν ότι συμβαίνει κάτι, εκεί πέρα. Στην εφηβεία μου πήγαινα σε αυτά τα θέατρα γιατί οι κεντρικές σκηνές βρισκόντουσαν σε μία παρακμή, ανέβαζαν το ένα μουσειακό έργο μετά το άλλο. Τα θέατρα που προανέφερα ήταν κάτι ζωντανό, επιδραστικό και με ρίσκο. Αποτυχημένο ναι, επιτυχημένο επίσης, αλλά με πρόταση. Δεν έχει σημασία να κουνάμε τη σημαία της επιτυχίας, η οποία έτσι κι αλλιώς έχει να κάνει με ένα πολύ μεγαλύτερο διάνυσμα και όχι με την επικαιρότητα.
Το ανακαινισμένο Προσκήνιου μόλις σήκωσε αυλαία με την "Φαίδρα" της Μαρίνας Τσβετάγιεβα σε δική σου σκηνοθεσία. Τι σε συγκίνησε σ’ αυτό το κείμενο;
Με συνεπήρε γιατί είναι σαν να διαβάζεις έναν άλλο μύθο από αυτόν που ήδη ξέρουμε. Ο Ιππόλυτος δεν είναι ο νέος που ξεκινάει με την σωματικότητα, την ορμή και το πάθος, αντιθέτως είναι σε παραίτηση. Η Τσβετάγιεβα προσπαθεί να αφυπνίσει το φάντασμα του Ιππολύτου που είναι "υπό την επήρεια" της μητέρας του. Η νεκρή μητέρα του εμφανίζεται και του δείχνει τον τρόπο που πέθανε. Η παρουσία της μητέρας τροφού είναι ισχυρή. Όλο το έργο έχει να κάνει με το στήθος, με τον τρόπο που θέλουμε όλοι να επιστρέψουμε σε αυτό. Ισχυρή παρουσία είναι η Τροφός, η οποία πιστεύει ότι έχει την εξουσία να οδηγήσει την Φαίδρα στον έρωτα ακόμα κι αν αποτύχει. Η Τσβετάγιεβα μεταγράφει το μύθο της Φαίδρας και του Ιππόλυτου σε μια ποιητική αλληγορία που μας καλεί να αφυπνίσουμε τη σχέση μας με τη φύση και το ένστικτο. Πίστευε πολύ ότι για τον έρωτα πρέπει να συμβεί το άπαν. Είναι σαν, εγγράφως, να ζητάει από όλους να φύγουν από τα όρια τους και να πάνε σε μια πιο ζωώδη πλευρά. Για το λόγο αυτό υπάρχει μια έντονη κινησιολογία στην παράσταση, η οποία έχει να κάνει με την ανεύρεση ενός εαυτού λίγο πολύ πιο ζωώδους. Είναι από τις πιο ακραίες περιοχές σωματικότητας που δοκιμάζω με τη συνεργασία του Τάσου Καραχάλιου. Η παράσταση είναι συνδυασμός κίνησης, σκηνικού (Μαρία Πανουργιά), διασκευής (Θεοδώρα Καπράλου) και φωτός (Λευτέρης Παυλόπουλος). Είναι ένας συνδυασμός τεχνών κι όλα συμβαίνουν σε μία χαραμάδα είναι σαν να βλέπεις ένα υποσυνείδητο. Ξεκινάει από ένα νεκρό τοπίο και καταλήγει σε μία νεκρή φύση. Με τη μέθοδο της ανθοδετικής, της ικεμπάνα, φτιάχνετε επί σκηνής ένα τεράστιο δέντρο. Μοιάζει τα πρόσωπα να προσπαθούν να βρουν την αρμονία μέσα από αυτό και τελικά μέσα από το πάθος καταλήγουν στον όλεθρο, καταστρέφουν τη φύση, κάνουν αυτό δηλαδή που κάνουμε κι εμείς. Λέγοντας αυτό σκέφτομαι κάτι ωραίο που λεει η Βιρτζίνια Γούλφ στα "Κύματα": Καταστρέψαμε κάτι με την παρουσία μας, έναν κόσμο ίσως". Αυτά που με ενδιέφεραν στο έργο έχουν γίνει και δραματουργία στην παράσταση. Με ενδιέφερε να φανεί το πώς μπορούμε να ξαναθυμηθούμε την σχέση μας με τη φύση ως κάτι ζωτικό και διεγερτικό καθώς και το πόσο αυτοκαταστροφικοί είμαστε.
Κάτι σε συγκινεί στη ρώσικη δραματουργία. Μετά την Τσβετάγιεβα σειρά έχει ο Τσέχοφ.
Ναι, και το ενδιαφέρον είναι ότι αυτοί οι δύο συγγραφείς στεκόταν ο ένας απέναντι στον άλλον. Η Τσβετάγιεβα σιχαινόταν τον Τσέχοφ, θεωρούσε ότι είναι ανώδυνος, επιφανειακός και ότι απευθύνεται σε ένα αστικό κοινό το οποίο απλώς ήθελε να δει τον εαυτό του και να χαίρεται αυτάρεσκα. Εγώ δε συμφωνώ μαζί της. Θαυμάζω την τεχνική του και θεωρώ ότι ο "Θείος Βάνια" που θα σκηνοθετήσω είναι το πιο πλήρες και συμπυκνωμένο έργο του. Έχω ένα πάθος με τον Τσέχοφ. Η τρίτη πράξη αυτού του έργου θεωρώ ότι είναι το μεγαλύτερο αριστούργημα που έχει γραφτεί ποτέ. Ο τρόπος που φτιάχνει όλη την διαδρομή των προσώπων για να φτάσουν στην τρίτη πράξη είναι τόσο κρυφός και ουσιαστικός. Στο συγκεκριμένο έργο με ενδιαφέρει και η ηλικία του ήρωα. Οι περισσότεροι στέκονται στο ότι ο θείος Βάνιας είναι γερασμένος και συνήθως παίζεται από μεγάλους πρωταγωνιστές, άνω των 60. Εκείνος όμως βρίσκεται στην πρώτη στιγμή που καταλαβαίνει ότι θα γεράσει. Έχει σημασία αυτό, είναι η στιγμή που καταλαβαίνει ότι σε λίγο δεν θα μπορεί να κάνει ότι δεν έχει κάνει. Επίσης δηλώνει πολλά ο υπότιτλος του έργου: "Η ζωή στην ύπαιθρο". Τώρα που μελετάω το έργο βλέπω ότι έχει μία αφαίρεση μέσα στην συμπύκνωση του που με συγκινεί πολύ. Υπάρχει μία σκηνή το πρωί, μία το βράδυ, μία σκηνή συνάντησης για το κτήμα και η φυγή. Είναι σαν κάθε φορά να πρέπει να ξεκινήσει μια καινούρια μέρα που κάτι θα αλλάξει….Όμως η αλλαγή δεν έρχεται γιατί οι ήρωες ξανά προσπαθούν στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο χωρίς να αλλάξουν κάτι.
"Είμαι συντηρητικός για να "είμαι" η ερευνητική σκηνή. Οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να την αποτελέσουν. Αν το πρώτο θέατρο της χώρας δεν ψάξει να βρει ποια είναι η συνέχεια των πραγμάτων, ποιος θα το κάνει;"
Τι άλλο έχεις επιλέξει για το Προσκήνιο;
Την άνοιξη η Γεωργία Μαυραγάνη θα είναι η πρώτη προσκεκλημένη. Είναι από τους καλλιτέχνες που πραγματικά πιστεύω και που νιώθω συγγένεια. Θα κάνει τον "Λόγο" του Κάι Μουνγκ, που έγινε ταινία από τον Ντράγιερ. Είναι έργο που έχει να κάνει με την ανάγκη για πίστη και από το καστ μέχρι στιγμής ξέρουμε ότι θα παίξει ο Άρης Μπαλής.
Έχουμε υποκριτικά και σκηνοθετικά ταλέντα στη χώρα μας;
Έχουμε πολύ καλό θέατρο, ωραίους σκηνοθέτες και ηθοποιούς, αλλά θεωρώ ότι παράλληλα επαναπαυόμαστε. Το πρόσχημα της λιτότητας, το οποίο προσωπικά με ενδιαφέρει, σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται ότι λειτουργεί ως πρόφαση για να μην κάνεις τίποτα, λείπει η ουσία. Συχνά σε παραστάσεις βλέπεις την οργάνωση, αλλά δεν καταλαβαίνεις τι έχει οδηγήσει τον καλλιτέχνη να κάνει αυτή την παράσταση. Επίσης βλέπω μία στροφή σε πιο σαμπανιζέ θεάματα. Αν υποθέσουμε ότι κάποια στιγμή άνοιξε ο δρόμος για μια γενιά, τη δική μου γενιά, θεωρώ ότι αυτός ο δρόμος έχει πια κλείσει. Δεν νομίζω ότι το θέατρο είναι ανοιχτό σε νέους ανθρώπους, δεν ξεπηδάνε πια, με τον ίδιο ρυθμό που ξεπηδούσαν παλιότερα, σκηνοθέτες και δημιουργοί.
Δεν δίνεται το έναυσμα, ο ανάλογος χώρος;
Θα φέρω ένα παράδειγμα. Την εποχή του Αμόρε μια γένια δημιουργών πέρασε από τις Δοκιμές, από τον Γιάννη Μόσχο μέχρι το Γιώργο Λάνθιμο, την Γεωργία Μαυραγάνη, τον Έκτορα Λυγίζο, τον Βασίλη Μαυρογεωργίου, την Αργυρώ Χιώτη, εμένα. Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν μία αρχή γιατί τους προτάθηκε να συμμετέχουν σε κάτι που είχε οργάνωση και σκέψη. Πέρυσι με κάλεσαν στο Εθνικό μαζί με την Μπρούσκου και την Φριντζήλα να κάνουμε την ερευνητική σκηνή και δεν πήγα γιατί δεν "είμαι" εγώ η ερευνητική σκηνή. Είμαι συντηρητικός για να "είμαι" η ερευνητική σκηνή. Οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να την αποτελέσουν. Αν το πρώτο θέατρο της χώρας δεν ψάξει να βρει ποια είναι η συνέχεια των πραγμάτων, ποιος θα το κάνει;
Οι επιχορηγήσεις του υπουργείου σε νέες ομάδες έχουν ανοίξει ένα δρόμο;
Δεν λείπει η ενέργεια και η επιθυμία από τους νέους, λείπει ένα πλαίσιο υποστήριξης σοβαρό. Με τι όρους κάνουν τη δουλειά αυτοί οι άνθρωποι; Με μία επιχορήγηση της τάξης των 10.000 ευρώ επειδή είναι νέα ομάδα; Κλείνουν ένα χώρο και τελικά παίρνουν 200 ευρώ για τη δουλειά πέντε μηνών. Θα πρέπει να υποστηριχθούν επί της ουσίας. Όταν η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση μου πρότεινε να κάνω τον "Κυκλισμό του τετραγώνου" του Δημήτρη Δημητρικάδη, την πρώτη μου παράσταση και μου είπαν τον προϋπολογισμό, αρχικά ένιωσα πανικό και μετά ασφάλεια. Ούτε εγώ, ούτε οι άνθρωποι της Στέγης ξέραμε αν θα πετύχει η παράσταση ή όχι, αλλά το δοκιμάσαμε.
Πώς είδες την εκλογή του Γιάννη Μόσχου στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου;
Ο Γιάννης ήταν καθηγητής μου στο Εμπρός και εκτιμώ όλο το υπόβαθρο του. Είναι ένας γνώστης του θεάτρου και θεωρώ ότι κατέχει το κομμάτι της οργάνωσης. Προσωπικά αυτές οι θέσεις με τρομάζουν πολύ έτσι όπως λειτουργούν στην Ελλάδα. Το να είσαι καλλιτεχνικός διευθυντής και την ίδια στιγμή οικονομικός διευθυντής και διαχειριστής κρίσεων μου φαίνεται αδιανόητο. Όποιος μπορεί να το κάνει τον συγχαίρω. Ο Γιάννης βλέπει θέατρο κι αυτό έχει σημασία. Πολύ συχνά οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτές τις θέσεις δεν έχουν ιδέα βασίζονται σε πελατειακές σχέσεις. Ο Γιάννης, έτσι όπως τον ξέρω, θα υποστηρίξει κάτι που το βρίσκει ενδιαφέρον και θα του δώσει ευκαιρία. Θα θελήσει να ψάξει να βρει τι είναι το μέλλον συνομιλώντας με το παρόν.
Είσαι ευχαριστημένος από την πολιτική και κοινωνική, κατάσταση της χώρας;
Με απογοητεύει το γεγονός ότι όλες οι αποφάσεις που παίρνονται είναι εναντίον του ανθρώπου. Είναι σαν να πρέπει να ανθίσει ένα σύστημα αποτελεσματικότητας με όποιο κόστος. Δεν θέλω έναν ακροδεξιό υπουργό υγείας, και δεν μπορώ να έχω έναν υπουργό ανάπτυξης που δεν μπορεί να πει δύο λέξεις. Το φοβερό είναι ότι όταν δηλώσεις τη θέση σου αυτόματα σημαίνει ότι υπερασπίζεσαι άλλο κόμμα. Με ενοχλούν οι ταμπέλες. Με ενοχλεί το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα σε άλλους ανθρώπους να ορίζονται όπως θέλουν. Δεν πειράζει να ξεβολευτούν κάποιοι αν μπορούν να βοηθήσουν ψυχικά έναν άνθρωπο, ο οποίος δεν ανήκει σε αυτό που έχει φτιάξει ως δομή στο μυαλό του. Με ενοχλούν οι άνθρωποι που βρίσκουν περιττό αυτό που έγινε με το κίνημα metoo. Και μέσα σε όλο αυτό, ξαφνικά υπάρχει ένα κύμα ανθρώπων που λένε πόσο σπουδαίοι καλλιτέχνες είναι αυτοί οι οποίοι κατηγορούνται για βίαιες συμπεριφορές κλπ. Γίνεται πρέπει να γίνει θέμα η παράσταση που ανέβασε ο Λιγνάδης στη φυλακή; Είναι σοβαρά αυτά για τα οποία κατηγορείται. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στη φυλακή προκαλούσαν τρόμο στου συνεργάτες τους. Το θέμα δεν είναι ποιον συμπαθώ και ποιον όχι.
