Βασίλης Παπαβασιλείου: «Η νέα Ελλάδα, το νέο ελληνικό κράτος είναι ένα ανέκδοτο, με τη διπλή σημασία του όρου»

Η σκηνοθεσία του στο «Αθηναίων πολιτεία», που παίζεται στο Μικρό Θέατρο Επιδαύρου στις 19/8, αλλά και σε αρκετούς ακόμη χώρους τον Αύγουστο και το Σεπτέμβρη, μας έδωσε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τον καταξιωμένο μεταφραστή, σκηνοθέτη και ηθοποιό, σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης.

«Μια λοιμώδης νόσος: Το Θέατρο». Αυτό ήταν ένα από τα θέματα που επιλέξατε να συζητήσετε με τους συμμετέχοντες-περιπατητές, στην πολύ πρωτότυπη δράση «Περίπατος στην Επίδαυρο», που πραγματοποιήθηκε 27/7-3/8. Άραγε κυριολεκτείτε;
Όχι βέβαια, και γι’ αυτό μπορώ να κάνω και να μοιράζομαι περιπάτους με ανθρώπους που αγαπούν το θέατρο, που ενδιαφέρονται για αυτό, που ενδιαφέρονται για όλες τις όψεις του και ανανεώνουν την απορία του θαυμασμού τους. Γι’ αυτό κιόλας ο περίπατος αυτός, όπως αποδείχτηκε, είχε κάποιο νόημα.

Η τέχνη είναι παιχνίδι; Η αρχαία ελληνική τραγωδία ήταν οργανωμένη στο πλαίσιο μιας τριλογίας και γινόταν αγώνας για το πρώτο βραβείο.
Ακριβώς. Δηλαδή τελικά και στην περίπτωση της αρχαίας τραγωδίας βλέπουμε ότι το θέαμα στον πυρήνα του έχει πάντα έναν διαγωνισμό. Είτε πρόκειται για «Masterchef» είτε πρόκειται για «Survivor», είτε για αρχαίο δράμα, κοινός παρονομαστής είναι αυτό το στοιχείο του διαγωνισμού, του ανταγωνισμού κλπ. Εμείς έχουμε μάθει να ανεβάζουμε ή να βλέπουμε τις τραγωδίες μεμονωμένα, αλλά όπως πολύ σωστά το λέτε, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι κάνανε το θέατρο διαφορετικά.

Τα πράγματα πήγαν όπως τα περιμένατε στο περιπατητικό σεμινάριο που πραγματοποιήσατε στην Επίδαυρο;
Μπορώ να πω ότι σε αυτή τη φάση, μάλλον θα έπρεπε να απαντήσουν αυτοί που συμμετείχαν στο σεμινάριο – οι οποίοι ήταν αρκετοί και αυτό ήταν μια πολύ ωραία έκπληξη. Το σεμινάριο, σε εμένα τουλάχιστον, άφησε 100% θετικές εντυπώσεις, γιατί αποδείχτηκε ότι υπάρχει ένας κόσμος, ο οποίος έχει ανάγκη από αυτό το μοίρασμα της σκέψης και των ερωτήσεων.

«Κάτι αλλάζει στα υπόγεια της κοινωνίας μας. Νομίζω ότι αυτή η δεκαετία που πέρασε, η δεκαετία του ’10, θα καταγραφεί στην ιστορία ως εξίσου σημαντική με τις αντίστοιχες του 20oύ και του 19ού αιώνα.»

Για εσάς η επιτυχία ή αποτυχία μιας παράστασης είναι κάτι που κρίνεται πάντα σε σχέση με το κοινό;
«Μερικές φορές πρέπει να παίζουμε εναντίον του κοινού», έλεγε ένας πολύ μεγάλος ηθοποιός, άρα δεν είναι αυτό το μέτρο. Η επιτυχία και η αποτυχία, εξάλλου, είναι σχετικά πράγματα. Για να το πω όπως κάποιος συγγραφέας, επιτυχία είναι το τρένο αποτυχία που έχει καθυστέρηση· και από την άλλη μεριά, βεβαίως, να θυμηθούμε και τον Μπέκετ ο οποίος έλεγε: «Να αποτυγχάνεις, να αποτυγχάνεις, την άλλη φορά να αποτύχεις καλύτερα».

Τι θεωρείτε σταθμό στην πορεία σας;
Δεν μπορώ να ξεχωρίσω σταθμό. Του χρόνου κλείνω 50 χρόνια στο θέατρο. Καταλαβαίνετε ότι μιλάμε για μία ζωή. Να καθίσω να κάνω απολογισμό στη βάση των επιτυχιών και αποτυχιών μια ζωής, μου φαίνεται πάρα πολύ υπερβολικό.

Κάθε φορά που στήνετε ένα θέαμα έχετε στο μυαλό σας έναν συγκεκριμένο τύπο θεατή;
Όχι βέβαια. Αντιθέτως. Και αυτό είναι κάτι που τονίσαμε και στο σεμινάριο. Είναι πολύ ωραία η συνύπαρξη των ηλικιών, η συνύπαρξη πολιτισμικών κατηγοριών, όπως έχουμε μάθει να ταξινομούμε τους ανθρώπους. Και αυτό το λέω γιατί στο συγκεκριμένο σεμινάριο είχαμε ανθρώπους από 25 έως και 65 ετών (ίσως και παραπάνω), οι οποίοι μέσα σε μία εβδομάδα ανέπτυξαν μια σχέση που νομίζω ότι μας ξάφνιασε όλους. Το είχαν ανάγκη οι άνθρωποι, φαίνεται. Εγώ το αποδίδω στην εμπειρία της καραντίνας, αλλά όχι μόνο σε αυτό.
Θεωρώ ότι κάτι αλλάζει αργά, βασανιστικά. Κάτι αλλάζει στα υπόγεια της κοινωνίας μας. Νομίζω ότι αυτή η δεκαετία που πέρασε, η δεκαετία του ’10, θα καταγραφεί στην ιστορία ως εξίσου σημαντική με τις αντίστοιχες του 20ού και του 19ου αιώνα. Αυτό τελικά μοιάζει να είναι γραφτό μας. Μοίρα μας είναι οι δεκαετίες του ’10. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτά που έγιναν, που ζήσαμε, που πάθαμε και ακόμα παθαίνουμε τροφοδότησαν την ανάγκη για περισυλλογή, για σκέψη, για συμμερισμό της σκέψης και της συγκίνησης. Έτσι θέλω να βλέπω τη δεκαετία στην οποία μπαίνουμε.

Τι να περιμένουμε όσοι δεν έχουμε δει ακόμα την παράσταση «Αθηναίων Πολιτεία – Από τον Θησέα στον Σόλωνα»; Ένα μάθημα ιστορίας;
Δεν πρόκειται για παράσταση. Πρόκειται για δράση. Πρόκειται για έναν τρόπο επίσκεψης σε αρχαιολογικούς ως επί το πλείστον χώρους, με δεδομένη διάρκεια 40 λεπτών, λόγω του ότι οι αρχαιολογικοί χώροι κλείνουν σε συγκεκριμένη ώρα. Αυτό λειτούργησε ως κίνητρο, όπως επίσης ως κίνητρο λειτούργησε και η συνθήκη του φυσικού φωτός. Δεν υπάρχουν ούτε προβολείς, ούτε κονσόλες, ούτε ηχητικά. Είναι ένα θέαμα μέσα στη φύση και μέσα στο πολιτισμικό πλαίσιο που ορίζουν οι χώροι στους οποίους θα παρουσιαστεί. Με αυτά τα δεδομένα, κάποιοι ηθοποιοί κάνουν ένα πέρασμα, μια διέλευση.

Αισθάνεστε περισσότερο απόγονος του Περικλή ή των Οθωμανών;
Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση για κάθε Έλληνα. Δεν αισθάνομαι απόγονος κανενός από τους δύο. Αισθάνομαι ότι οι πρόγονοί μου έχουν περάσει σίγουρα από την εμπειρία των Οθωμανών, αλλά από την εμπειρία του Περικλή… δεν ξέρω κανενός μας ο πρόγονος να έχει περάσει. Θέλω να πω ότι απ’ αυτή την άποψη, είμαστε μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση, ως νέο κράτος, γι’ αυτό κι εγώ μερικές φορές το σχηματοποιώ λέγοντας ότι η νέα Ελλάδα, το νέο ελληνικό κράτος είναι ένα ανέκδοτο, με τη διπλή σημασία του όρου. Κάτι πρωτότυπο –γιατί μην ξεχνάμε ότι ελληνική επανάσταση ήταν η πρώτη που έγινε και ευοδώθηκε στα Βαλκάνια– και μαζί κάτι πολύ αστείο.

Πιστεύετε ότι ως κράτος, ως κοινωνία, πιάσαμε πάτο;
Όχι, όχι. Τον γλείψαμε· όχι μόνο μία φορά, αλλά τον γλείψαμε. Ήδη, οι δύο αυτοί αιώνες ήταν αιώνες που χαρακτηρίζονται από μια κατάσταση την οποία προσωπικά ονομάζω «συγκροτησιακή βία». Για να φτιαχτεί ένα κράτος δεν είναι απλή υπόθεση. Χρειάζεται να πληρωθεί τίμημα. Τίμημα σε πολέμους και σε αίμα, όπως ήταν η παράδοση, όχι μόνο στον 19ο και τον 20ό αιώνα, αλλά και παλαιότερα. Τα κράτη φτιάχνονται πάντοτε με μία δόση βίας που αποδεικνύεται καθ’ οδόν «δημιουργική». Από αυτή την άποψη λοιπόν, η αναφορά στα ονόματα είναι αναφορά και επίκληση στο μεγάλο γεγονός της γλώσσας, η οποία, κατά τη γνώμη μου, παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους –για να μην πω ο μέγιστος– πόρους του ελληνικού έθνους.

Πού θα σας δούμε το χειμώνα; Θα υπάρξει χειμώνας στο θέατρο;
Αν υπάρξει χειμώνας, θα δώσω σκηνοθετικό παρόν και όχι ηθοποιικό παρόν. Και αναφέρομαι στην παράδοση που φτιάχτηκε τα τελευταία χρόνια στο Θέατρο Τέχνης, όπου εξετέθην και ως συγγραφέας και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης. Τώρα λοιπόν, αν γίνει αυτό, θα εκτεθώ μόνο ως σκηνοθέτης.