Για το ισπανικό θέατρο αλλά και για τον τρόπο που η βία συνυπάρχει με την τρυφερότητα στο έργο «Υπόγειο» του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ Ι Ζουρνέτ (θέατρο Olvio) μας μιλά η σκηνοθέτις και ηθοποιός Νατάσα Παπαμιχαήλ.
Τι είναι αυτό που κάνει τον Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ Ι Ζουρνέτ σπουδαίο συγγραφέα;
Ο Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ Ι Ζουρνέτ είναι ένας ευφυέστατος Καταλανός συγγραφέας, που καταφέρνει να διεισδύει ουσιαστικά στην ψυχή των ηρώων του, με πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Αναμιγνύοντας στοιχεία ιστορικά και φανταστικά, καταφέρνει να δίνει στα έργα του μια διάσταση που ισορροπεί μεταξύ ρεαλισμού και ονείρου. Οι ανθρώπινες σχέσεις στα έργα του έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Τα θέματά του αντανακλούν τον προβληματισμό του για τη δυτική κοινωνία και το σύστημά της, καθώς και τον χαώδη εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Είναι από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς θεατρικούς συγγραφείς στην Ισπανία. Έχει γράψει περίπου 40 θεατρικά έργα, εκ των οποίων πολλά έχουν βραβευτεί.
Πού οφείλεται η άνθιση του ισπανικού θεάτρου στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα αναζητούμε έργα που να μιλάνε για το συναισθηματικό αλλά και για το κοινωνικοπολιτικό παρόν. Μας ενδιαφέρει το δομημένο σύγχρονο έργο, το οποίο όμως εμπεριέχει διαχρονικές, πανανθρώπινες αγωνίες. Οι ομοιότητες, αλλά και οι διαφορές που έχουμε με τους Ισπανούς, μας οδηγούν πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια να επιλέγουμε τα έργα τους. Θα ήθελα να επισημάνω την τεράστια άνθηση της θεατρικής γραφής και της δραματουργίας που συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες στην Ισπανία. Μέσα από μια συστηματική και πολυετή μελέτη, δημιουργήθηκε εκεί ένας κρατικός μηχανισμός όπου παρέχει σταθερά πολύπλευρη θεατρική παιδεία. Δόθηκαν κίνητρα μέσα από φεστιβάλ, σεμινάρια, συναντήσεις με κορυφαίους ανθρώπους του θεάτρου, αλλά και από διαγωνισμούς με σημαντικά βραβεία για τους επιλαχόντες.
Γιατί επιλέξατε να σκηνοθετήσετε και να παίξετε στο «Υπόγειο»;
Αγαπώ πολύ τις αντίθετες δυνάμεις, που όταν συνυπάρχουν δημιουργούν ζωτική ενέργεια. Το έργο είναι γεμάτο αντιθέσεις. Ξεκινά με περιπαικτική ειρωνεία και χιούμορ και καταλήγει σε ένα λυτρωτικό δράμα. Μιλά για τα βαθύτερα συναισθήματα του ανθρώπου με απλά λόγια, απαλλαγμένο από εντυπωσιασμούς, όπως ακριβώς λέγονται τα σημαντικότερα πράγματα στη ζωή. Με απλότητα, χωρίς ωραιοποίηση ή δραματικότητα.
Το «Υπόγειο» είναι έργο σκληρά ρεαλιστικό, αλλά και συμβολικά μεταφυσικό. Η φύση και η ζωή είναι φτιαγμένη από μία ένωση αντίθετων ενεργειών. Ο άντρας και η γυναίκα γεννούν ανθρώπους. Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ένα μίγμα δύναμης και φόβου. Το θύμα είναι εν δυνάμει θύτης. Όταν συναντώνται αυτές οι αντίθετες δυνάμεις, υπάρχει δημιουργία. Το «Υπόγειο» έγινε το μέσο για να μιλήσω για τις ανθρώπινες σχέσεις και τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε να αγαπάμε. Έχει στιβαρή δομή και μιλά για την ωμή βία με υπέρμετρη τρυφερότητα. Είναι ένα έργο ρεαλιστικό, με απόκοσμα στοιχεία. Είναι η συνάντηση του ανθρώπου με την ψυχή του και με τη σκοτεινή πλευρά του, που μόνιμα αποφεύγει.Με κίνητρο την εξαφάνιση της γυναίκας του, ο ήρωας ξεκινά την κατάβαση στο δικό του υπόγειο, προκειμένου ν’ αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί για τις επιλογές του.
Η συνύπαρξη βίας και τρυφερότητας, ήταν ο λόγος που διάλεξα το «Υπόγειο». Το πιο σημαντικό για μένα στη διαδικασία της σκηνοθεσίας, ήταν ν’ ακολουθήσω την αλήθεια μου. Επειδή προέρχομαι από το χώρο του χορού, γνωρίζω πολύ καλά πως το σώμα δεν μπορεί να πει ψέματα. Η αλήθεια του σώματος με καθοδηγούσε στην εξέλιξη του έργου. Η απόλυτη εμπιστοσύνη που μου είχαν οι ηθοποιοί, ήταν εξίσου σημαντική.
Ο ρόλος της γυναίκας στην παράσταση ήταν δική μου προσθήκη, καθώς η μεταφυσική γραφή του έργου μου έδινε την αίσθηση πως εκείνη υπάρχει εκεί, στη σκηνή, γύρω από τους δύο άνδρες. Όπως κάποιες φορές που η δύναμη της μνήμης φέρνει τόσο κοντά ανθρώπους που σκεφτόμαστε, που σχεδόν τους νιώθουμε δίπλα μας. Θυμάμαι στην κηδεία του πατέρα μου και κάτω από μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, να νιώθω πως εκείνος, καθόταν ήσυχα κάπου πίσω απ’ όλο τον κόσμο και παρακολουθούσε. Αυτό είναι αυτή η γυναίκα. Κυκλοφορεί γύρω τους τη στιγμή που οι δύο άντρες αποδέχονται την ύπαρξή της. Δεν τη βλέπουν αλλά τη νιώθουν. Επέλεξα να γίνω εγώ αυτή η γυναίκα, γιατί σε αυτήν υπάρχει ένα πολύ δικό μου κομμάτι. Είναι εύθραυστη και δυνατή. Έγινα εκείνη που κάποτε υπήρξε αόρατη και αποφάσισε να γίνει ορατή.
«Ελευθερία δεν σημαίνει ασυδοσία. Η ελευθερία κερδίζεται όταν αποδεχθούμε τις αδυναμίες μας, όταν παραδεχθούμε πως οι ανάγκες του άλλου, δεν είναι απαραίτητα δικές μας».
Ποιο είναι το πιο δυσάρεστο συναίσθημα που μπορεί κανείς να βιώσει σε μια σχέση;
Η ανελευθερία. Οι περιορισμοί που βάζουμε οι ίδιοι στους εαυτούς μας με το φόβο μήπως μείνουμε μόνοι. Ο φόβος της απώλειας είναι στη φύση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος παλεύει με το φόβο του θανάτου σε όλη του τη ζωή. Και βιώνει τους αποχωρισμούς σαν μικρούς θανάτους. Οι εγκλωβιστικές σχέσεις εξάρτησης που βιώσαμε στην οικογένειά μας, αναπαράγονται σε όλες τις σχέσεις μας, με αποτέλεσμα να χάνουμε την απόλαυση που χαρίζει η ελεύθερη αγάπη. Ελευθερία δεν σημαίνει ασυδοσία. Η ελευθερία κερδίζεται όταν αποδεχθούμε τις αδυναμίες μας, όταν παραδεχθούμε πως οι ανάγκες του άλλου, δεν είναι απαραίτητα δικές μας. Όταν πάψουμε να είμαστε ζευγάρια και γίνουμε σύντροφοι και εραστές. Όταν μπορέσουμε να ζούμε σαν ερωτευμένοι δίπλα στον άλλον και όχι πάνω ή μέσα του. Όταν μάθουμε να μην κοιτάζουμε τον άλλον από ψηλά, παρά μόνο όταν χρειάζεται τη βοήθεια μας.
Πιστεύετε στην τύχη ή στην άποψη που λέει ότι είναι όλα θέμα επιλογών;
Είναι όλα θέμα επιλογών. Την «τύχη» μας την προκαλούμε οι ίδιοι. Αυτό που είμαστε είναι μ’ έναν τρόπο οι επιλογές που κάναμε και αυτό που θέλουμε ν αλλάξουμε πρέπει να είναι η επόμενη επιλογή μας. Από επιλογή ασχολήθηκα με το χορό όταν ήμουν 7 ετών, όταν παρακολούθησα πρώτη φορά τις διάφανες χορεύτριες της «Λίμνης των Κύκνων», από επιλογή αποφάσισα να γίνω χορεύτρια στα 18, ακόμη και όταν κατάλαβα πως οι διάφανες χορεύτριες πονούν και ματώνουν, όμως αυτό είναι ασήμαντο μπροστά στην αισθητική πληρότητα που αποκομούν. Σήμερα, μετά από 24 χρόνια στο χώρο του Χορού και του Θεάτρου, και παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η τέχνη στην Ελλάδα είμαι εδώ από επιλογή.
Οι συνεργασίες του παρελθόντος μου έδωσαν χιλιάδες κίνητρα και έμπνευση. Άλλα ερεθίσματα τα προσπέρασα και άλλα τα «άρπαξα από τα μαλλιά». Σ’ ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη χορέψαμε σε έναν απίστευτα ζωντανό, εναλλακτικό πολυχώρο. Ρίζωσε μέσα μου η ιδέα να φτιάξω έναν δικό μου χώρο και 12 χρόνια αργότερα το Olvio» ήταν πια πραγματικότητα. Ανάμεσα σε δεκάδες ανθρώπους που συναντώ καθημερινά, τον Χριστόδουλο Στυλιανού και τον Δημήτρη Μαύρο, τους ξεχώρισα και γίναμε φίλοι, και αυτή τη φιλία τη χτίσαμε μέρα με τη μέρα και με έναν μαγικό τρόπο, οδήγησε στη συνεργασία μας.
Επιλογή μου επίσης, ήταν και οι υπόλοιποι συνεργάτες που συμπλήρωσαν το όραμα της παράστασης αυτής. Ο Βαγγέλης Ζιλέλης με το απόκοσμο σκηνικό του, ο Νίκος Βούλγαρης με την μαγική ατμόσφαιρα που δημιούργησε με τους φωτισμούς του, αλλά και η βοηθός σκηνοθέτη Καλλιόπη Καραμάνη με τη σημαντική στήριξή της. Στο «Υπόγειο» η φαινομενικά τυχαία συνάντηση των δύο ανδρών σε ένα σπίτι με δύο ορόφους και υπόγειο, αποδεικνύεται στο τέλος του έργου, πως δεν ήταν καθόλου τυχαία. Ο ήρωας έχει αποφασίσει από την αρχή να συναντηθεί με τον βαθύτερο εαυτό του και να αναγνωρίσει τα βίαια ένστικτά του, με στόχο να αντιμετωπίσει τα άδυτα της ψυχής του.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας;
Δουλεύω αυτό τον καιρό πάνω σ ένα σπουδαίο λογοτεχνικό κείμενο, που όμως δεν μπορώ ακόμα να αποκαλύψω. Θα επιμείνω στις αντιθέσεις που λατρεύω, συνδυάζοντας πάντα τα ανθρώπινα μέσα επικοινωνίας που αγαπώ. Την αμεσότητα του λόγου, την αρτιότητα και την ακρίβεια ενός δουλεμένου σώματος και τη μουσική. Έχω την ανάγκη να εμπνέομαι από την ομορφιά. Η τέχνη είναι ένα μέσο για να κινητοποιηθούν τα συναισθήματα του ανθρώπου και να δει την πραγματικότητα μέσα από την ονειρική της διάσταση για να μπορέσει να οραματιστεί το μέλλον.
Πιστός οδηγός της σκέψης μου είναι πάντα η Πίνα Μπάους και η αισθητική που δημιούργησε με το έργο και την προσωπικότητά της. Χρειάζεται δουλειά, τόλμη και δυνατό ένστικτο για να μιλήσει κανείς για την σκληρή πραγματικότητα μέσα από την τέχνη και αυτό είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα.
