Ο «Οιδίποδας Τύραννος» του Σοφοκλή είναι ένα έργο που συγκινεί βαθιά τον Δημήτρη Λιγνάδη και αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή να συναντηθεί μαζί του έχοντας μάλιστα στο σκηνοθετικό τιμόνι, ένα φίλο του, τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη, και μια σπουδαία συμπρωταγωνίστρια, την Αμαλία Μουτούση. Πηγαίος και σταράτος, μίλησε στη Μαρία Κρύου για την παράσταση, τη σχέση του με το αρχαίο δράμα και την Ιστορία πριν από την κάθοδό του στην Επίδαυρο στις 12-13/7.
Ξαναδιαβάζοντας το κείμενο του Σοφοκλή, ένιωσες να στέκεσαι όπως ο Οιδίποδας απέναντι στη Σφίγγα; Ήθελα πολύ να κάνω αυτόν το ρόλο. Έχει απίστευτη έκταση, είναι ένα άνοιγμα από την αρχή μέχρι το τέλος. Το βάθος του σε βάζει σε μια πορεία, μέσα στη μιάμιση ώρα που διαρκεί η παράστασή μας, που μοιάζει με την πορεία όλης σου της ζωής. Προσπαθώ να βάλω τον Δημήτρη μέσα σε αυτόν το λαβύρινθο σιγά σιγά. Είναι πολύ δύσκολο, οδυνηρό και ταυτόχρονα λυτρωτικό.
Οδυνηρό με ποια έννοια;
Με φέρνει απέναντι στα δικά μου ερωτήματα για τη ζωή που ταυτίζονται με εκείνα του Οιδίποδα: Ποιος είμαι, από πού έρχομαι, γιατί έκανα ό,τι έκανα, τι είναι αλήθεια, πόσο πονάει η αλήθεια, τι είναι γυναίκα; Είναι η μάνα; Είναι η Εύα ή η Παναγιά; Αν προβείς σε συγκεκριμένες προσωποποιήσεις σε αυτήν την τραγωδία, θα κάνεις απλώς μια επίδειξη και τίποτε άλλο.
Μίλησες για αλήθεια, ποια είναι η πιο δυνατή αλήθεια με την οποία σε έφερε αντιμέτωπο το έργο;
Η σκληρή αλήθεια, που δεν μπορώ να την περιγράψω ακριβώς με λόγια, είναι η μοναξιά. Η μοναχικότητα του ήρωα την οποία έχτισε ο ίδιος. Ο Οιδίποδας σε όλη τη διάρκεια του έργου κλοτσάει κάθε πράγμα που είναι έξω από αυτόν, το θεό, την πόλη, τους φίλους, τη γυναίκα.
Το παιχνίδι της μοίρας δεν παίζει ρόλο στη ζωή του;
Η μοίρα για τους αρχαίους Έλληνες δεν σήμαινε αυτό που σημαίνει για μας σήμερα ή στο ρομαντισμό και στις ανατολικές θρησκείες, κάτι τόσο παθητικό. Η μοίρα είναι κάτι σαν το DNA, αλλά μπορείς να τα βάλεις μαζί της, να την ανατρέψεις κι αν δεν το κάνεις φοβάσαι να ζήσεις.
Δεν είναι φοβερό που ο Οιδίποδας, ενώ λύνει το αίνιγμα της Σφίγγας, δεν μπορεί να λύσει το αίνιγμα του πεπρωμένου του;
Αυτός ακριβώς είναι ο συμβολισμός του έργου. Ο ευφυέστερος των ανθρώπων, ένα είδος Προμηθέα, συμπεριφέρεται με βάση το θυμικό και όχι με το μυαλό. Έχω την εντύπωση ότι από τη μέση του έργου και μετά ο Οιδίποδας έχει καταλάβει τι έχει συμβεί, ότι σκότωσε τον πατέρα του κι ότι έκανε παιδιά με τη μητέρα του. Κάνει ότι δεν καταλαβαίνει, διότι θέλει να φτάσει μέχρι τέλους.
Θα έλεγες πως η ανάγνωση που κάνατε αφορά τη διαχείριση της αγωνίας και της μοναχικότητας;
Δεν νομίζω ότι είναι αυτό το δίδαγμα. Η παράστασή μας πετάει τη μάσκα και δείχνει το ανθρώπινο πρόσωπο του Οιδίποδα. Με ανθρώπινο τρόπο τίθεται το εξής ζήτημα: Αν αποφασίσεις να πας κοντά στον ήλιο, στο φως, ξέρεις ότι θα καείς. Ο Οιδίποδας κάνει μια επιλογή, όπως όλοι μας, παίρνει το ρίσκο.
Πιστεύοντας ότι μπορούμε να κυνηγήσουμε την ευτυχία, είμαστε κι εμείς παιδιά της πλάνης όπως ο Οιδίποδας;
Θα έλεγα πως ναι. Από την άλλη, ζούμε σε μια αντιηρωική εποχή· λείπουν οι ήρωες που πάνε προς το φως. Γι' αυτό είτε θαυμάζουμε το ηρωικό είτε προσπαθούμε να του βάλουμε τρικλοποδιά. Ξέροντας ότι ένα φυτό για να βλαστήσει θέλει δύο χρόνια και για να το κλαδέψεις θέλεις μόνο δύο λεπτά, προτιμάμε να κλαδεύουμε. Εγώ στη ζωή μου θέλω να φυτεύω. Στη ζωή σίγουρα κάνω κι εγώ εκπτώσεις, αλλά τουλάχιστον στις προσωπικές στιγμές υπάρχει η δημιουργία.
Η ενασχόλησή σου με το αρχαίο δράμα έχει να κάνει εν πολλοίς με τις καταβολές σου;
Μου αρέσει το αρχαίο δράμα επειδή είναι ένα θέαμα μαζικό –δεν με εκφράζει η λέξη λαϊκό– το οποίο επιδέχεται πάρα πολλές αναγνώσεις. Έχει στοιβάδες το αρχαίο δράμα, την ίδια ώρα που έχει εύρος, έχει και βάθος. Μου αρέσει επίσης η ποίηση που εμπεριέχει. Γενικά, στο θέατρο στα 50+ που είμαι σήμερα αναζητώ την ποίηση του λόγου, δεν με διαφέρουν οι περίεργες πλοκές ούτε το documentary theatre.
«Με ανησυχεί που βλέπω τους νέους να μην έχουν όνειρα αλλά φιλοδοξίες. Όμως, το όνειρο είναι κάτι άπιαστο το οποίο οφείλεις να κυνηγήσεις. Οφείλεις να είσαι ένας Οιδίποδας, ένας Δον Κιχώτης, να φας τα μούτρα σου γιατί μόνο αν τα φας μπορείς να πεις "δεν υπάρχουν ανεμόμυλοι".»
Ποια φράση του Οιδίποδα ξεχωρίζεις;
Προς το τέλος, στη λύση του δράματος, ο Οιδίποδας ρωτάει το βοσκό διάφορα πράγματα για το παιδί στο οποίο αναφέρεται και του λέει: «Θα ήθελα να το ακούσω. Ξέρω τι έχει συμβεί αλλά πρέπει να το ακούσω». Αυτό μου είχε κάνει εντύπωση από τότε που διδασκόμουν την τραγωδία στο σχολείο.
Εσύ αντέχεις να ακούς αλήθειες;
Καμιά φορά προτιμώ να μη τις ακούω, γι’ αυτό και έγινα ηθοποιός, για να παίξω με το ψέμα.
Η σχέση σου με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη μετρά χρόνια. Τι σας κρατάει κοντά;
Ο Κωνσταντίνος είναι ένα πολύ αξιόλογο άτομο, πολύ διαβασμένο και καλλιεργημένο. Μπορεί να μη βγαίνουμε κάθε μέρα και να διαφωνούμε σε πάρα πολλά πράγματα, όμως υπάρχει μια συγγένεια. Πιστεύω ότι οι φίλοι πρέπει κατά βάση να έχουν κοινά ερωτήματα. Ο Κωνσταντίνος δεν είναι παρέα μου, είναι φίλος μου. Υπάρχει κάτι πιο ουσιαστικό, πιο βαθύ.
Τι έχεις να πεις για την πρώτη σου συνεργασία με την Αμαλία Μουτούση;
Είναι μια ανακάλυψη που με κάνει ευτυχή. Η Αμαλία έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στον Οιδίποδά μου. Δεν ξέρω πως έτυχε και δεν είχαμε συναντηθεί μέχρι σήμερα. Σ’ αυτό το χωριουδάκι πού λέγεται Αθήνα καμιά φορά δεν συναντάς αυτούς που πρέπει.
Με τον αδελφό σου, τον Γιάννη Λιγνάδη, που έχει κάνει τη μετάφραση συνεργάζεστε όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια.
Ο αδερφός μου είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο και είμαι πολύ τυχερός. Τον συμβουλεύομαι σχεδόν για τα πάντα και ουσιαστικά τον ξαναγνωρίζω, στα πενήντα μου. Τρέφω απεριόριστο θαυμασμό για το μεταφραστή-φιλόλογο Γιάννη Λιγνάδη, ο όποιος τυχαίνει να είναι αδερφός μου.
Πού πιστεύεις ότι οφείλεται η μεγάλη επιτυχία της κοινής σας παράστασης «Μαθήματα πολέμου»;
O κόσμος πιστεύει ότι ιστορία είναι ένα μάθημα ψυχρό, κι εμείς του δίνουμε κάτι διαφορετικό. Μέσα στην τελευταία δεκαετία των αποκαλύψεων αυτού που λέγεται Ελλάδα και του εαυτού μας, ο κόσμος θέλει να πιάσει το νήμα και να δει τα πράγματα που τον έχουν φέρει ως εδώ. Ο Θουκυδίδης, άλλωστε, μιλά για έναν παγκόσμιο εμφύλιο. Κι έτσι συνεχίζουμε.
Έχεις αναρωτηθεί γιατί;
Επειδή δεν αντέχουμε τις αλήθειες και έχουμε μάθει να βολευόμαστε. Με ανησυχεί που βλέπω τους νέους να μην έχουν όνειρα αλλά φιλοδοξίες. Όμως, το όνειρο είναι κάτι άπιαστο το οποίο οφείλεις να κυνηγήσεις. Οφείλεις να είσαι ένας Οιδίποδας, ένας Δον Κιχώτης, να φας τα μούτρα σου γιατί μόνο αν τα φας μπορείς να πεις «δεν υπάρχουν ανεμόμυλοι». Τώρα όλοι κυνηγούν το σιγουράκι. Αλλά και το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης, που μπορεί να προσέφερε πολλά στην καλύτερη ζωή στο τραπέζι μας όμως αυτό το όραμα τείνει να χρεοκοπήσει.
Για κάποιους έχει ήδη χρεοκοπήσει;
Μπορεί και να έχει. Η ένωση των λαών είναι λογιστική, δε χρειάζεται η ιστορία τους, δε χρειάζονται οι εθνότητες, δεν, δεν, δεν. Ελάχιστα κοινά έχει ο έλληνας με το Βέλγο εκτός από το ευρώ. Είδες τι γίνεται στην Ευρώπη; Σχολιάζουμε τον ψευτο αριστερισμό, τον ψευτο-φιλελευθερισμό, πληρώνουμε τα λάθη μας. Πρόσφερε κανείς καμιά ιδέα στα παιδιά του; Γράφει πάνω στο κούτελο αριστερός, ζω δεξιά, πίνω ουίσκια, έχω iPhone και άντε παιδί μου να ρίξει καμιά μολότοφ, δεν πειράζει θα φέρω το δικηγόρο μου να σε βγάλει. Αυτό τους έμαθαν. Εδώ, δεν υπάρχει καμιά ιδέα διαχείρισης της πραγματικότητας. Υπάρχει και το άλλο που σου λέει ελάτε να κάνουμε ιδεολογία τη βία. Δεν κακολογώ καμία κυβέρνηση κακολογώ τις κυβερνήσεις γιατί όπως λέει ο Πλάτων, η κυβέρνηση είναι ο δάσκαλος σε μία τάξη μαθητών που λέγεται πολιτεία. Με τα λόγια και με τα έργα του δίνει το παράδειγμα.
Περισσότερες πληροφορίες
Οιδίπους Τύραννος
Για την πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα στην αρχαία τραγωδία, ο Κ. Μαρκουλάκης επέλεξε το κατά γενική ομολογία τελειότερο έργο του Σοφοκλή κι ένα πολύ δυνατό καστ.
