Ευγενής, διακριτικός, με πλατύ χαμόγελο. Μπορείς να κάθεσαι να συζητάς μαζί του με τις ώρες, ακόμη κι όταν διαφωνείς. Είχαμε μια απολαυστική συζήτηση με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Δημήτρη Ξανθόπουλο ενόψει της παράστασης των «Τριών αδελφών» του Άντον Τσέχοφ, που ανεβάζει στη σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση από τις 10/1.
Υπάρχει πάντα τρόπος να ισορροπείς. Το θέατρο είναι δουλειά των ηθοποιών περισσότερο. Ο σκηνοθέτης είναι αυτός που δίνει την κατεύθυνση. Πολλές φορές οι ηθοποιοί μιας παράστασης δίνουν την αίσθηση ότι καθένας παίζει σε διαφορετικό έργο, οπότε η δουλειά του σκηνοθέτη είναι να ορίσει το πλαίσιο και να πει «προς τα εδώ πάμε, αυτή είναι η συνθήκη». Δεν είναι κάτι εύκολο. Μου αρέσει να μην υπάρχουν βεβαιότητες μέχρι την τελευταία στιγμή. Δεν αφήνω τα πράγματα στην τύχη τους, απλώς τα φτιάχνω με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να είναι ρευστά.
Οι ηθοποιοί φέρνουν ιδέες, προτάσεις στις πρόβες, εγώ είμαι έτοιμος να δω το έδαφος που δημιουργείται και πάνω σ’ αυτό να επεμβαίνω για να δημιουργήσω τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι ηθοποιοί να μπορέσουν να εκφραστούν. Ο ηθοποιός είναι αυτός που παράγει το συναίσθημα· ο σκηνοθέτης απλώς μπορεί να βρει κάτι που να το μεγεθύνει αυτό, να το βοηθήσει να αναδειχθεί. Δεν θέλω να είναι περιγραφικοί οι ηθοποιοί στις παραστάσεις μου. Ξέρω, δεν είναι εύκολο αλλά είναι πολύ ωραίο να μπορούν να συγκινούν χωρίς να είναι συναισθηματικοί.
Είναι η δεύτερη φορά που σκηνοθετείς έργο του Τσέχοφ. Τι σε έλκει στη δραματουργία του;
Όπως λέει η αγαπημένη μου Χάνα Άρεντ, «το θέατρο είναι η πιο πολιτική, ίσως, μορφή τέχνης διότι στο κέντρο της έχει τις ανθρώπινες σχέσεις». Κι ο Τσέχοφ κάνει ακριβώς αυτό. Στα έργα του δεν γίνεται κάτι μεγαλειώδες, κάτι συνταρακτικό. Όλα συμβαίνουν διακριτικά με ένα υποδόριο χιούμορ. Στο κέντρο των έργων του βρίσκονται οι σχέσεις των ανθρώπων και πρέπει να ψάξεις για να βρεις τα επίπεδα των σχέσεων που δημιουργούνται και οδηγούν την υπόθεση. Στις «Τρεις αδελφές», για παράδειγμα, πρέπει να δεις τη σχέση του Βερσίν με τη Μάσα, της Μάσα με τον Κουλίγκιν κ.λπ. Δεν κάναμε μια παράσταση εστιάζοντας σε τρία πρόσωπα αλλά σε όλα.
Ποιο στοιχείο είναι πιο έντονο στις «Τρεις αδελφές»;
Η πλήξη. Στις πρόβες η Μαντώ Γιαννίκου που υποδύεται την Όλγα παρατήρησε πως η λέξη πλήξη προέρχεται από το ρήμα πλήττω, που μεταφορικά συνδέεται με κάτι πιο επιθετικό, ενώ η ανία συνδέεται με τη βαρεμάρα. Η πλήξη λοιπόν που βιώνουν οι ήρωες κρύβει μια δυναμική και είναι δύσκολο να την αποδώσεις επί σκηνής επειδή στις «Τρεις αδερφές» υπάρχει κάτι που λειτουργεί πολύ πιεστικά για όλα τα πρόσωπα. Σ’ αυτό μ’ ενδιαφέρει να σταθώ περισσότερο παρά στο ταξίδι στη Μόσχα. Στον τρόπο με τον οποίο συνυπάρχουν και συντρίβονται διαρκώς οι άνθρωποι. Όλα τα πρόσωπα λειτουργούν καταλυτικά στην εξέλιξη του έργου, ο καθένας φωτίζει κάτι διαφορετικό.
Ακούγεται όμως το περίφημο «Στη Μόσχα αδερφές μου, στη Μόσχα»…
Η Μόσχα είναι σύμβολο, δεν θα τη βρουν ποτέ. Το σημαντικό είναι αυτά που βιώνουν εκείνη τη στιγμή, εκεί όπου ζουν. Και να έρθει στη ζωή τους η Μόσχα, τι θα αλλάξει;
Πώς είναι το σκηνικό μέσα στο οποίο ζουν;
Ο σκηνικός χώρος είναι ένα αφαιρετικό σαλόνι με μια τεράστια βιβλιοθήκη. Υπάρχει ένα στοιχείο που έχει να κάνει πάρα πολύ με τη γνώση στο έργο, την πίεση που έχουν βιώσει η Όλγα, η Μάσα και η Ιρίνα για να μάθουν. Πάντα βρίσκεται εκεί, μια βιβλιοθήκη και μαζί και η γνώση αλλά εμείς φοβόμαστε να την αγγίξουμε για να βρούμε απαντήσεις.
«Οι άνθρωποι κουβαλούν μαζί τον εαυτό τους, τα καλά και τα κακά, όπου κι αν πάνε. Το περιβάλλον μπορεί να σε αλλάξει μόνο για λίγο. Και στη Μόσχα να πας, ο ίδιος άνθρωπος θα είσαι, δεν θα αλλάξει κάτι.»
Η μουσική του Αλέξη Καλοφωλιά των Last Drive βοηθάει στο να δημιουργηθεί ένα ρεαλιστικό περιβάλλον με ηλεκτρικούς ήχους;
Δεν ήταν η μουσική των Last Drive που με έφερε κοντά στον Αλέξη. Δεν ήμουν ποτέ φανατικός του ελληνικού ροκ… Η ψυχή μου ακουμπά στη σκηνή του Μπρίστολ. Λατρεύω τους Massive Attack, είμαι παιδί της Generation Χ. Στις παραστάσεις μου δεν θέλω η μουσική να υπογραμμίζει. Κι αυτό προσπαθούμε να συμβεί με τη μουσική του Αλέξη. Έρχεται να δώσει ένα συναίσθημα έχοντας δική της υπόσταση. Με τον Αλέξη κάναμε μαζί και τη μετάφραση. Είναι συγκλονιστικός άνθρωπος και δεν πλασάρει καμία από τις ιδιότητές του. Λίγοι γνωρίζουν ότι είναι βραβευμένος μεταφραστής.
Πώς μιλάει στο σύγχρονο δημιουργό και στο κοινό ένα παλιό έργο, αφού η πρόσληψη δεν είναι αμετάβλητος παράγοντας;
Δεν πιστεύω ότι έχουν αλλάξει πολύ τα πράγματα από τότε. Άλλωστε δεν με ενδιαφέρουν οι χρονικότητες, δεν με ενδιαφέρει να πειράξω το έργο και να το φέρω σε μια συγκεκριμένη εποχή. Μάλιστα προσπαθούμε να το παλέψουμε και με την τοπικότητα στην παράσταση. Έχουμε εξαλείψει κάποια στοιχεία πολύ ρωσικά.
Δεν πιστεύεις στις αλλαγές;
Οι άνθρωποι κουβαλούν μαζί τον εαυτό τους, τα καλά και τα κακά, όπου κι αν πάνε. Το περιβάλλον μπορεί να σε αλλάξει μόνο για λίγο. Και στη Μόσχα να πας, ο ίδιος άνθρωπος θα είσαι, δεν θα αλλάξει κάτι.
Το έχεις βιώσει προσωπικά;
Ναι, έχω παρατήσει πολλά, έχω φύγει από σχέσεις για να αλλάξει κάτι και τελικά δεν άλλαξε τίποτα. Όταν είσαι πιο μικρός, είσαι πιο εγωιστής και νομίζεις ότι φταίνε οι άλλοι που δεν καταλαβαίνουν. Αυτό που δεν μπορούσα να καταλάβω είναι ότι θα έπρεπε να επενδύσω σε κάτι. Όταν επενδύσεις σε κάτι, τότε μόνο αυτό αρχίζει να έχει μια προοπτική.
Τι σημαίνει επενδύω σε κάτι;
Δίνω χρόνο, δίνω χώρο και κάνω λίγο πίσω για να μπορέσει να υπάρξει ο άλλος και να μου αποκαλύψει πράγματα. Δεν φεύγω όταν κάτι δεν είναι όπως το φαντάζομαι. Κάτι πρέπει να κάνουμε κι εμείς για να αλλάξουν τα πράγματα. Παραπονιόμαστε ότι η χώρα είναι μπάχαλο αλλά τι αλλάζουμε;
Δεν είμαστε έτοιμοι για τη ρήξη με το κατεστημένο;
Δεν είμαστε έτοιμοι να έρθουμε σε ρήξη με πράγματα με τα οποία μάθαμε να ζούμε. Αφού αυτά τα δέκα χρόνια που κρατάει η κρίση δεν έχει αλλάξει η νοοτροπία και κατ’ επέκταση η κατάσταση, δύσκολα θ’ αλλάξουν τα πράγματα. Αφού δεν καταλάβαμε ότι ξαναδανειστήκαμε 90 δισεκατομμύρια για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε κι ότι αναγκαστικά θα ξαναδανειστούμε σύντομα, αφού δεν παράγουμε και μόνο καταναλώνουμε, δεν θ’ αλλάξει τίποτα. Έχουμε μείνει μετέωροι επειδή δεν θέλουμε να καταλάβουμε ποιοι είμαστε.
«Η πλήξη που βιώνουν οι ήρωες κρύβει μια δυναμική και είναι δύσκολο να την αποδώσεις επί σκηνής επειδή στις "Τρεις αδερφές" υπάρχει κάτι που λειτουργεί πολύ πιεστικά για όλα τα πρόσωπα. Σ’ αυτό μ’ ενδιαφέρει να σταθώ περισσότερο παρά στο ταξίδι στη Μόσχα. Στον τρόπο με τον οποίο συνυπάρχουν και συντρίβονται διαρκώς οι άνθρωποι.»
Θα ήθελες να συμβεί κάτι επαναστατικό;
Τι είναι επανάσταση; Οι επαναστατικές κινητοποιήσεις που έχω ζήσει είναι πρόσφατα τα κίτρινα γιλέκα στο Παρίσι, όπου βλέπεις μια ρήξη με αυτό που προτείνει το κράτος, και πριν από χρόνια η κινητοποίηση των μαύρων που τα έκαψαν όλα ύστερα από επίθεση των αστυνομικών σε έναν πολίτη. Η λογική τού καταστρέφω πρώτα και μετά βλέπουμε τι γίνεται είναι κι αυτή περίεργη. Βέβαια η Ιστορία έχει δείξει πως δεν γίνεται αλλιώς. Μεγαλώνω, έχω δύο παιδιά και φοβάμαι τις μεγαλοστομίες.
Περισσότερες πληροφορίες
Τρεις αδερφές
Ο σκηνοθέτης ανεβάζει το τσεχοφικό έργο με την πίστη ότι όλοι οι τόποι και όλες οι εποχές βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς αναταραχής, ωστόσο διατηρεί το στρατιωτικό περιβάλλον της επαρχιακής κωμόπολης όπου έχουν εγκλωβιστεί οι τρεις κόρες και ο μοναχογιός ενός νεκρού στρατηγού.
