Μόλις ανέβηκε στο «Δημήτρης Χορν» ο «Αύγουστος» του Τρέισι Λετς, η τέταρτη σκηνοθετική του δουλειά του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη για φέτος. Τι τον γοήτευσε στο έργο που γνωρίσαμε στην ομώνυμη ταινία με πρωταγωνίστρια τη Μέριλ Στριπ και τι είναι αυτό που τον έκανε να αφιερωθεί στη σκηνοθεσία;
Μόλις ανέβηκε η τέταρτη παράσταση που υπογράφεις σκηνοθετικά φέτος. Πότε πρόλαβες να δουλέψεις και για τον «Αύγουστο»;
Η ιδέα του «Αυγούστου» ξεκίνησε για ένα άλλο θέατρο αλλά τελικά ακολούθησε μια τελείως άλλη διαδρομή. Με ενδιέφερε πολύ να κάνω το συγκεκριμένο έργο και μόνο το ψάξιμο της διανομής μου πήρε ένα δίμηνο. Η διανομή είναι ένα πολύ μεγάλο μέρος της σκηνοθεσίας. Ισχύει ότι και στην κουζίνα : η επιλογή των υλικών παίζει ένα πολύ μεγάλο ρόλο στο αποτέλεσμα που δίνει το τελικό πιάτο.
Δεν είσαι ο άνθρωπος που αφήνει τα πράγματα στην τύχη τους. Πόσο χρόνο διαθέτεις για το στήσιμο μιας παράστασης;
Αφιερώνω πολύ χρόνο, δουλεύω από την αρχή τα πράγματα, στη λεπτομέρειά τους. Πρέπει να παίρνονται νωρίς κάποιες αποφάσεις για το στήσιμο μιας παράστασης. Αν οι αρχικές αποφάσεις που αφορούν το έργο, τη διανομή, το σκηνικό είναι λανθασμένες τίποτε δεν μπορεί να τις μαζέψει αργότερα. Δηλαδή, μία κακή επιλογή έργου σε σχέση με το χώρο ή μία λάθος επιλογή ηθοποιού ή το λάθος σκηνικό είναι πράγματα τα οποία στην πορεία δεν διορθώνονται εύκολα. Οπότε, πριν φτάσεις στην πρόβα, πριν ξεκινήσεις τη συνδιαλλαγή, την καθημερινή τριβή με τους υπόλοιπους συντελεστές, πρέπει να έχεις σκεφτεί πολύ και σε βάθος. Πρέπει να έχεις καταλάβεις γιατί ενδιαφέρεσαι να κάνεις το έργο και πώς θες να το ανεβάσεις. Το έργο του Λετς έχει πολλά βιογραφικά στοιχεία και μάλιστα, όταν πρωτοπαίχτηκε, τον ρόλο του πατέρα τον έπαιξε ο ίδιος ο πατέρα του, που ήταν ηθοποιός.
Η κινηματογραφική εκδοχή του βραβευμένου «Αύγουστου» του Τρέισι Λετς, σε σκηνοθεσία του Τζουν Γουέλς, με την Μέριλ Σπριπ και την Τζούλια Ρόμπερτς έχει διαφορές από το θεατρικό;
Το έργο είναι τοιχογραφία μίας αμερικανικής οικογένειας, η οποία θα μπορούσε να μοιάζει με μία ελληνική οικογένεια. Έχει πει ο Τολστόι:‘ Οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν. Κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο’. Η οικογένεια Γουέστον λοιπόν, είναι τρομερά δυσλειτουργική, με ένα πολύ διασκεδαστικό τρόπο. Το έργο καταφέρνει να καταπιαστεί με το τι είναι η αγάπη. Ακόμα και στις οικογενειακές σχέσεις αλλιώς ορίζει ο καθένας την αγάπη. Πολλές φορές η αγάπη εκδηλώνεται με μία βαθύτατη καταπίεση. Το ενδιαφέρον με αυτή την οικογένεια είναι ότι κάθε μέλος της έχει μια σειρά από προβλήματα. Οι ήρωες αγαπιούνται μεταξύ τους, δεν προκαλούν ζημιές ο ένας στον άλλον από την έλλειψη αγάπης αλλά από την ίδια την αγάπη. Αυτό τουλάχιστον που ορίζουν οι ίδιοι ως αγάπη. Στην ταινία δεν λειτούργησε αυτό.
Ο «Αύγουστος» όπως και ο «Θεός της σφαγής» μιλούν για ένα θέμα πικρό, με έναν πολύ κοφτερό αλλά και διασκεδαστικό τρόπο. Και κάτι ακόμα, στον κινηματογραφικό «Αύγουστο» ο Γουέλς δίνει μεγάλη σημασία στις γυναίκες, που πράγματι είναι πάρα πολύ δυνατές σ’ αυτό το έργο ενώ οι άντρες μοιάζουν να ασθμαίνουν πίσω τους. Ψάχνοντας σε βάθος το έργο, είδα πως ο μπαμπάς είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση και για μένα είχε μεγάλη σημασία να παιχτεί από έναν πολύ καλό ηθοποιό. Για το λόγο αυτό, επέμεινα στην παράστασή μας να τον ερμηνεύσει ο Μάνος Βακούσης. Από την έναρξη του έργου ο πατέρας δίνει τον τόνο. Μου αρέσει το κλείσιμο του ματιού του στην απελπισία. Με τρελαίνει ο τρόπος με τον οποίο σε κάνει να δεις το μαύρο πράγμα, την απελπισία, με βάθος.
Στη δική σου οικογένεια η αγάπη έχει λειτουργήσει ενωτικά;Αν κρίνω από τη θεματική και των υπόλοιπων έργων που έχεις σκηνοθετήσει μοιάζει να σε αγγίζει ιδιαίτερα το θέμα οικογένεια.
Έχοντας υπάρξει μέλος, γέννημα, μιας οικογένειας ευτυχισμένης, έχω φτιάξω με το δικό μου τρόπο μία οικογένεια που επίσης θεωρώ ευτυχισμένη. Είναι γεγονός πως και η «Δεύτερη Φωνή» των Ρέππα-Παπαθανασίου, που σκηνοθέτησα φέτος στο Αποθήκη, μας φέρνει ενώπιον μιας οικογένειας, αλλά οι επιλογές μου έχουν να κάνουν καθαρά με τα ίδια τα έργα. Με νοιάζει αν, πέραν του θέματος, έχει ενδιαφέρον ο τρόπος που το πραγματεύεται.
Πιστεύεις πως η οικογένειά μας καθορίζει απόλυτα αυτό που είμαστε;
Περνώντας τα χρόνια κατάλαβα τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η οικογένεια στη διαμόρφωσή μας και πλέον μπορώ και ‘διαβάζω’ στους ανθρώπους τι έχουν πάρει από τις οικογένειές τους. Όλο και πιο συχνά, εκπλήσσομαι από τις τρομερές ιστορίες που ακούω για το τι έζησαν πάρα πολλοί άνθρωποι στις οικογένειές τους και δεν μιλώ για κακοποίηση. Μιλώ για έλλειψη ενσυναίσθησης, για το απαξιωτικό κόψιμο των φτερών, τον αυταρχισμό και τον καταναγκασμό.
Ποιο ρόλο παίζουν τα προσωπικά βιώματα στην τέχνη του ηθοποιού;
Στην τέχνη μας, ευτυχώς, δεν είμαστε φτιαγμένοι να ‘πιάνουμε’ μόνο αυτά τα οποία έχουμε ζήσει. Η Τέχνη, μας δίνει τη δυνατότητα, την ευαισθησία, την οποία έχουμε ως άνθρωποι, να την ακονίζουμε συνέχεια και μεγαλώνοντας να την εκφράσουμε με κάποιο τρόπο αισθητικά μέσα στα έργα. Αλίμονο αν ένας ηθοποιός έχει ζήσει τις εμπειρίες των μεγάλων ρόλων που παίζουμε. Αυτό που χρειάζεται σίγουρα είναι το να έχεις ζήσει με μια ανοιχτότητα, με μια φιλομάθεια και περιέργεια για τον κόσμο, ώστε να γίνεσαι όλο και ωριμότερος, όλο και βαθύτερος. Οι σκηνοθέτες και οι ηθοποιοί ανήκουν στην κατηγορία των καλλιτεχνών που ανήκουν και οι συγγραφείς. Στην κατηγορία δηλαδή των καλλιτεχνών που τα χρόνια, τους καλυτερεύουν. Αν δεν βαρεθείς, αν δεν κουραστείς ή αν δεν είσαι τεμπέλης σου δίνεται η ευκαιρία να αγγίξεις βαθύτερα πεδία μέσα από την τέχνη.
Η επιτυχία σε έχει συναντήσει στις μέχρι τώρα σκηνοθεσίες σου. Το κοινό του Αθηνοράματος σου χάρισε το 1ο Βραβείο Σκηνοθεσίας, για τον «Θεό της σφαγής», στα Θεατρικά Βραβεία Κοινού 2016. Ποιό είναι το μεγάλο στοίχημα που θέτεις σε κάθε σκηνοθεσία σου και ιδιαίτερα στον «Αύγουστο»;
Το να καταφέρεις το περιεχόμενό σου να είναι στο βυθό και η φόρμα σου να είναι στον αφρό, είναι πολύ δύσκολο κατασκευαστικά. Θέλω ο θεατής να μπορεί να πιει στο ποτήρι, απολύτως φυσικά, το τελικό αποτέλεσμα. Δεν θέλω να έχει την οποιαδήποτε αίσθηση της κατασκευής ή της σκηνοθεσίας, αυτά προτιμώ να φαίνονται όσο το δυνατόν λιγότερο. Πρέπει να φαίνεται στο κάδρο η σκηνοθεσία. Το σκηνικό του «Αυγούστου», για παράδειγμα, είναι μια περίεργη κατασκευή, είναι σαν μία εγκατάσταση σε black box και ο τρόπος που υπάρχουν οι άνθρωποι μέσα σε αυτό, για τον θεατή, πρέπει να εκλαμβάνεται ως ρεαλιστικός.
Ιδιαίτερα σε αυτό το έργο, που το σύνολο υπερβαίνει το άθροισμα των μερών, χρειάζεται τρομερή ακρίβεια. Υπάρχουν πάρα πολλοί καλοί ρόλοι για όλους τους ηθοποιούς, την Θέμιδα Μπαζάκα, που ερμηνεύει τη μητέρα, τη Μαρία Πρωτόπαπα, τη Βίκυ Βολιώτη και τη Μαρίνα Ασλάνογου, που ερμηνεύουν τις κόρες, όμως το σύνολο μετράει περισσότερο από τον καθένα. Ελλοχεύει ένας κίνδυνος σ’ αυτό το έργο. Επειδή ο λόγος είναι πολύ καθημερινός υπήρχε ο κίνδυνος να χάσει τη σημασία, την αιχμή του. Είναι πολύ αιχμηρό έργο και δεν θα μπορούσες να το χαρακτηρίσεις κοινωνικό ή κωμωδία. Η Αμερικάνοι το χαρακτηρίζουν dramedy για μένα είναι μια απελπισμένη κωμωδία.
Αγαπήθηκες πολύ και ως ηθοποιός. Τι σε έκανε να στραφείς περισσότερο προς τη σκηνοθεσία;
Το να γίνω ηθοποιός ήταν το πιο φυσικό πράγμα για μένα. Όταν ήμουν μικρός είχα το θάρρος να ανεβαίνω στο τραπέζι και να λέω, δείτε με. Ήταν φυσικό να στραφώ προς την υποκριτική και στην εφηβεία οι φίλοι μου έλεγαν πάντα πόσο τυχερός είμαι που ξέρω τι θέλω. Είναι ωραίο να κάνεις αυτό που ονειρεύεσαι κι εγώ το έκανα. Κάποια στιγμή, στα 35, αισθάνθηκα κάπως και αναρωτήθηκα: μήπως τελικά αυτό που κάνω είναι και μια φυλακή; Πέρασα μία περίοδο κρίσης και άπωσης με το θέατρο, ως ηθοποιός. Σκεφτόμουν, τι σημαίνει να παίζεις σε μία παράσταση; Παίζει καλά, ΟΚ, αλλά πώς συμμετέχεις σ’ αυτόν τον κόσμο; Σκεφτόμουν οτι δεν έχω δει χώρες, δεν έχω καταλάβει πράγματα, δεν προλαβαίνω να διαβάσω βιβλία, που δεν έχουν σχέση με το θέατρο, ενώ τα ενδιαφέροντά μου είναι πολύ πιο πλατιά. Αυτή η αναζήτηση και ένα ένστικτο, μια μυρωδιά με οδήγησαν στο να αρχίσω να κατασκευάζω τις δικές μου παραστάσεις. Μετά την «Πορνογραφική σχέση», που ανέβηκε στο θέατρο Αθηνών, άκουσα την ανάγκη μου να πω την ιστορία του «Πουπουλένιου».
Άρχισες να σκέφτεσαι περισσότερο τις ιστορίες και όχι ποιο ρόλο θέλεις να παίξεις;
Σταμάτησα να διαβάζω τους ρόλους ως οχήματα επιτεύγματος. Το επίτευγμα μια ερμηνείας άρχισε να μη με καλύπτει, αισθανόμουν ότι δεν μπορώ να συνδεθώ υπαρξιακά με το θέατρο ως ηθοποιός. Θέλω να συνδέομαι βαθύτερα με το περιεχόμενο των πραγμάτων στα οποία συμμετέχω. Όταν είπα πως θέλω να κάνω τον «Πουπουλένιο» όλοι με απέτρεπαν από το να το τολμήσω και μάλιστα σε κεντρικό θέατρο. Μου έλεγαν ότι θα καταστραφώ. Πίστευα στη δύναμη αυτής της ιστορίας και πως άξιζε τον κόπο ν’ ανέβει σε κεντρικό θέατρο. Με ευχαριστεί πολύ η σκηνοθεσία γιατί είναι μία διαδικασία που, ασχέτως αποτελέσματος, σε πηγαίνει πολύ βαθιά. Έχει ένα κομμάτι αμιγώς πνευματικό και παράλληλα μοναχικό, αλλά έχει κι ένα κομμάτι πολύ πρακτικό, βαθιά επικοινωνιακό κι αυτό είναι γοητευτικό. Το να σκηνοθετήσεις μία παράσταση σημαίνει, κατά βάση, ότι μπορείς να σχετίζεσαι με ανθρώπους, ότι μπορεί να τους ακολουθήσεις, μπορεί να τους οδηγείς και κυρίως να τους εμπνεύσεις.
Αναρωτιέμαι αν έχεις προσωπικό χρόνο με τόσα που κάνεις;
Συνδέομαι υπαρξιακά με ότι κάνω, οπότε δεν υπάρχει διαχωρισμός δουλειάς- ζωής. Ωστόσο, κατά περιόδους, προσπαθώ να είμαι πολύ οργανωμένος και να βρίσκω χρόνο. Βγαίνω καθημερινά και κάθε βράδυ τρώω με τους φίλους μου. Έχω μία πολύ καλή οικογένεια, που με γεμίζει και μου κάνει καλό και έχω και πάρα πολύ καλούς φίλους. Πάντα βρίσκω χρόνο να κάνω πράγματα που με ευχαριστούν κι έτσι είπα το ναι για την παρουσίαση δυο μουσικών παραμυθιών μέσα στις γιορτές. Μέχρι τις 30 Δεκεμβρίου παρουσιάζουμε, με την Καμεράτα-Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής, σε μουσική διεύθυνση της Ζωής Ζενιώδη, τα μουσικά παραμύθια «Ο Πέτρος και ο Λύκος» και «Η Πρώτη Συναυλία του Αρκούδου Πάντινγκτον» στο Μέγαρο Μουσικής. Τον «Πέτρο και τον Λύκο» τον άκουγα παιδάκι και ήθελα να το γνωρίσει και ο γιος μου. Άλλωστε, η αίσθηση της συμφωνικής μουσικής είναι πάντα παυσίλυπον.
Περισσότερες πληροφορίες
Αύγουστος
Οι τρεις κόρες της οικογένειας Γουέστον συγκεντρώνονται στο σπίτι των γονιών τους στο Όσατζ της Οκλαχόμα, αναζητώντας μαζί με τους κοντινούς συγγενείς τον πατέρα τους, ο οποίος έχει να δώσει σημάδια ζωής για μέρες.
