Τάκης Σπυριδάκης: «Θέτουμε συνεχώς ψευδή ερωτήματα και δίνουμε αληθοφανείς απαντήσεις»

Ο μεν Τάκης Σπυριδάκης είναι ριψοκίνδυνος με τη ζωή. Ο δε Σταύρος είναι τολμηρός και διεκδικεί το δίκιο του στη μεταβαλλόμενη κοινωνική πραγματικότητα. Οι δυο τους, πρωταγωνιστής και ρόλος, συναντιούνται στη σκηνή του Επί Κολωνό, στο έργο του Γιάννη Τσίρου, «Άγριος σπόρος», μια από τις θεατρικές επιτυχίες της περσινής χρονιάς που επαναλαμβάνεται. Αυτός ο αβανταδόρικος πρωταγωνιστικός ρόλος αλλά και η προσωπικότητα του ηθοποιού που τον ερμηνεύει, τοποθετούν τον Τάκη Σπυριδάκη στα πρόσωπα της χρονιάς.

Απογοητευμένος ο Σταύρος στον «Άγριο σπόρο» δηλώνει: «Πρέπει να ζήσουμε. Κι αν δεν μας επιτρέψει ο νόμος να ζήσουμε…θα τον καταπατήσουμε». Νιώθεις κι εσύ απογοήτευση ως πολίτης αυτής της χώρας;

Είμαι πλέον 58 ετών, βρίσκομαι στους δρόμους από τα 12 μου και αναρωτιέμαι: τι είναι τελικά αυτή η Αριστερά, θα τη γνωρίσουμε κάποια στιγμή; Έχουμε μια κυβέρνηση που τσαλαβουτάει και μοιάζει να έχει διάθεση να κάνει κάτι, αλλά δεν ξέρει πώς. Γι’ αυτό και δεν περίμενα ιδιαίτερα πράγματα. Περίμενα όμως μια διαφορετική σκέψη για μικρά πράγματα από τον Σύριζα. Έχει περάσει από γενιά σε γενιά μια μετεμφυλιακή διάθεση σκέψης και δυστυχώς συνεχίζουμε να θέτουμε ψευδή ερωτήματα και να δίνουμε αληθοφανείς απαντήσεις. Υπάρχει μια ταινία που μου αρέσει πολύ κι έχει τον τίτλο «Το παιχνίδι των λυγμών». Θα σταματήσει κάποτε αυτό το παιχνίδι; Το παιχνίδι των λυγμών παίζουμε σε ένα σύστημα που δεν είναι απρόσωπο. Οι ίδιοι βγάζουμε τα μάτια μας μπαίνουμε σε ομάδες και η ισχυρότερη ομάδα είναι εκείνη που παίρνει τα φράγκα.

Το συμφέρον κυριαρχεί και στο χώρο της τέχνης;

Είναι αδηφάγος ο χώρος στον οποίο κινούμε και το παιχνίδι του συστήματος και της αυλής δεν το έπαιξα ποτέ, τόσο στο κινηματογράφο όσο και στο θέατρο. Όχι γιατί είμαι καλός άνθρωπος, αλλά γιατί δεν θα μπορούσα να ζήσω καλά. Δεν μπήκα στο τριπάκι του ανταγωνισμού. Έχω δύο κόρες και αυτό που τους έμαθα είναι να έχουν τη δική του προσωπικότητα, τη δική τους κρίση και να μην εξυπηρετούν τα συμφέροντα κανενός.

Ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του ήρωα που ερμηνεύεις στον «Άγριο σπόρο» σε έκανε να πεις ναι, στη συνεργασία με την Ελένη Σκότη;
Είναι ένα έργο που, ίσως, λόγω του τρόπου ζωής μου ένιωθα ότι το ήξερα πάρα πολύ καλά στη λεπτομέρεια του. Με την Ελένη είμαστε τελείως διαφορετικοί άνθρωποι και ομολογώ ότι με σεβάστηκε ως καλλιτέχνη. Κι εγώ εκείνη. Είναι η πρώτη φορά που δούλεψα με γυναίκα σκηνοθέτη. Μου έδειξε εμπιστοσύνη από την αρχή και είχε τη διάθεση να ψάξει το έργο από όλες τις πλευρές. Δεν πάει με τις ευκολίες η Ελένη ψάχνει τα πράγματα από όλες τις πλευρές και κοιτάζει να φτάσει τον ηθοποιό στο απόλυτο που μπορεί, επιδιώκει να βγάλει από αυτόν το καλύτερο που έχει να δώσει.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο προτέρημα του έργου;
Το ίδιο το κείμενο. Η ευκολία αυτού του έργου είναι συγχρόνως και η παγίδα του. Μιλάει για κάτι που όλοι ξέρουμε, αλλά που δεν θέλουμε να δούμε, για πράγματα που μας διακατέχουν εδώ και αιώνες σ’ αυτό το κράτος, αν υπήρξε ποτέ κράτος. Ο Τσίρος δεν πήγε με την ευκολία των καιρών. Μπορούσε κάλλιστα να είναι ένα έργο γεμάτο βρισιές αλλά δεν είναι. Κάθε του λέξη στάζει αίμα, αρέσει δεν αρέσει η ιστορία. Χρησιμοποίησε την κρίση ως αφορμή αλλά δεν έμεινε σε αυτή. Αν έμενε στην κρίση, το έργο δεν θα έλεγε πολλά. Και, είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι λεπτομέρειες και το ανθρώπινο μέρος των χαρακτήρων δουλεύτηκαν πολύ σωστά από την Ελένη Σκότη.

Στο βιογραφικό σου διαβάζω πως σπούδασες στις διάφορες θεατρικές σχολές χωρίς να τελειώσεις καμία. Τι συνέβη;
Έφυγα από την Αίγινα για να κάνω κάτι περισσότερο στη ζωή μου και διαρκώς έλεγα στον εαυτό μου ότι αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να είναι μόνο άσχημος, θα έχει και κάτι ωραίο. Έτσι, μπήκα σε ένα ωδείο του Πειραιά για να μάθω κάτι. Δεν ήξερα τι. Ξεκίνησα με πιάνο αλλά πολύ γρήγορα κατάλαβα ότι η δασκάλα με ενδιέφερε περισσότερο από το πιάνο και βέβαια ότι δεν είχα ταλέντο. Η αγάπη μου για τη μουσική με έκανε να σκαλίσω τα πράγματα, ξεκίνησα να αγοράζω λογοτεχνικά περιοδικά και σιγά σιγά ανακάλυψα το θέατρο και το κινηματογράφο. Η απόλαυση μου ήταν να πηγαίνω σινεμά. Έκανα πακέτο τις ταινίες που ήθελα να δω και πήγαινα σε τρεις προβολές σερί, 6- 8, 8-10 και 10- 12 μ.μ.

Όταν σκέφτηκα να γίνω ηθοποιός ετοίμασα το μονόλογο «Αυτός και το παντελόνι του» του Ιάκωβου Καμπανέλλη κι έδωσα σε διάφορες σχολές στις οποίες πέρασα. Ο Κάρολος Κουν είχε το όνομα τότε, μπήκα στη σχολή του αλλά κάθισα λίγο γιατί δεν μου πήγαινε καθόλου. Κι εφόσον είχα περάσει και, στο Εθνικό Θέατρο αποφάσισα να σταματήσω και να πάω εκεί. Πήγα λοιπόν στο κουρείο του Μπέλι Καπέλι, στα Εξάρχεια και του λεω πάρτα όλα. Ξυρισμένος γουλί μπούκαρα στο Εθνικό, βρήκα τον Τάσο Λιγνάδη και του είπα πως με πήραν φαντάρο, πως δεν πρόλαβα να τους ειδοποιήσω για ενάμιση μήνα και για το λόγο αυτό ήθελα να μου δοθεί η ευκαιρία να παρακολουθήσω τη σχολή και να μη χάσω το χρόνο.

Τελικά σε δέχτηκαν;
Συνεδρίασαν και τελικά με πήραν. Έγινε τότε κάτι που με έκανε να εκτιμήσω τον Λιγνάδη απεριόριστα. Σύχναζε στη Ράτκα όπως και ο Μίμης Κουγιουμτζής και άλλοι καλλιτέχνες. Του λέει λοιπόν κάποια μέρα ο Κουγιουμτζής: ‘είχαμε ένα καλό μαθητή στη σχολή αλλά δεν ξανά ήρθε και ανησυχώ για την υγεία του'. Πως ήταν, τον ρώτησε ο Λιγνάδη κι εκείνος απάντησε: λεπτός με μακριά μαλλιά και τον έλεγαν Σπυριδάκη. Ε, ο συχωρεμένος ο Λιγνάδης δε με μαρτύρησε πότε στον Κουγιουμτζή. Ήταν εξαιρετικός δάσκαλος, χάρηκα που τον συνάντησα στη ζωή μου. Έδειξε ότι με εκτιμά και με στήριξε την εποχή που μου ζητήθηκε να φύγω από τη σχολή του Εθνικού γιατί παραβίασα ένα κανόνα της, ο οποίος έλεγε πως δεν επιτρεπόταν οι σπουδαστές να παίξουν πριν τελειώσουν τις σπουδές.

Ήσουν αναγκασμένος να δουλεύεις και να σπουδάζεις;
Πάντοτε σπούδαζα και δούλευα ταυτόχρονα σε διάφορες δουλειές. Στη «Γλυκιά Συμμορία» του Νίκου Νικολαϊδη έπαιξα ενώ σπούδαζα και η ταινία θα έβγαινε στις αίθουσες μετά το τέλος των σπουδών. Υπήρχαν κι άλλοι φοιτητές του Εθνικού που ήδη έπαιζαν. Η Πέμη Ζούνη για παράδειγμα έπαιζε σε ένα σίριαλ. Μετά από μια συνεδρίαση του συμβουλίου στο Εθνικό με τη Χατζηαργύρη, τη Κατσέλη την Αρώνη και άλλους μου είπαν ότι έπρεπε να σταματήσω. Με υποστήριξε τότε ο Λιγνάδης λέγοντας πως είχα πάρει δύο φορές υποτροφία, ένα ασήμαντο χρηματικό ποσό αλλά για μένα πολύ σημαντικό. Αρνήθηκα να σταματήσω και τους είπα πως οι κανόνες πρέπει είναι οι ίδιοι για όλους γιατί κι άλλοι έπαιζαν.

Με ρώτησαν ποιοι ήταν κι εγώ απάντησα πως δεν είμαι χαφιές, εσείς οφείλετε να ξέρετε ποιοι είναι. Μάλιστα με πολύ ύφος μου είπαν πως ήταν ανάρμοστο να φοράω σκουφί κατά την ακρόαση κι αφού τους ζήτησα συγνώμη τους είπα πως δεν πρόλαβα να πλυθώ γιατί ερχόμουν από την οικοδομή…Τράβηξα το σκουφί και φάνηκαν οι ασβέστες στα μαλλιά. Μετά από διαπραγμάτευση χατιρικώς θα με άφηναν να δώσω μονολόγους…Τότε, σε ηλικία 22 ετών, σωστά ή λάθος αποφάσισα να φύγω από τη σχολή λέγοντας τους πως «το πτυχίο δεν κάνει κανέναν ηθοποιό». Η τύχη τα έφερε έτσι που το βραβείο ερμηνείας για τη «Γλυκιά Συμμορία» θα μου το έδινε η Κατσέλη.

Αρνήθηκα να το πάρω γιατί βγήκε ένα μέλος της κριτικής επιτροπής και είπε πως ήταν μια ερμηνεία καταπληκτική αλλά δεν ξέρουμε αν αυτός ο άνθρωπος είναι ηθοποιός ή πρεζόνι. Απάντησα λοιπόν δημοσίως ότι ο ελληνικός κινηματογράφος θα πρέπει να πάει καλά, ανεξάρτητα από τον αν πάρω το βραβείο ή όχι και για λόγους ήθους δεν το δέχτηκα. Το βραβείο ήταν 300.000 δραχμές κι εγώ σκέψου, ότι είχα πάει με δανεικά λεφτά στη Θεσσαλονίκη, δεν είχα ούτε τα εισιτήρια.

Το θάρρος ή το θράσος σε βοήθησε στη ζωή σου;
Η άγνοια κινδύνου. Από την εμπειρία του Εθνικού κατάλαβα πως αν θέλεις να πεις κάτι πρέπει το κάνεις με τη δουλειά και τη συμπεριφορά σου.

Οι κινηματογραφικές επιτυχίες πάντως ήρθαν νωρίς…
Ήθελα να μάθω σκηνοθεσία κινηματογράφου, πήγα για σπουδές στην Αγγλία αλλά επειδή έπρεπε να δουλεύω αναγκάστηκα να σταματήσω τις σπουδές κι ας μου πρότειναν οι καθηγητές να μου καλύψουν τον ένα χρόνο. Τι θα έκανα μετά θα τους ζητούσα λεφτά γα τσιγάρα; Το 1983, η συνεργασία με το Νίκο Νικολαΐδη στη «Γλυκιά Συμμορία» ήρθε ξαφνικά. Αυτή η ταινία ήταν πρόταση σε μια εποχή που όλοι γύριζαν με τις βελέντζες και τα θέματα στρεφόντουσαν γύρω από τον αριστερό που γυρίζει με τις πληγές του εμφυλίου κλπ. Δε λέω, σοβαρό θέμα αλλά ο Νίκος ήρθε και έβαλε στο τραπέζι μια άλλη θεματολογία. Περάσαμε καλά και γίναμε φίλοι. Ήταν από τους λίγους σκηνοθέτες που ήξερε στη δουλειά, ήξερε δηλαδή τι να κάνει και πώς να το κάνει. Τη πρώτη δική μου ταινία μικρού μήκους, την έκανα το 1989, είχε τον τίτλο «Βερα Κρούζ», βραβεύτηκε σε διάφορα φεστιβάλ όπως και ο «Κήπος του θεού» που την έκανα το 1994.

Ποιο είναι το πιο απίθανο που σου έχει συμβεί στην επαγγελματική σου καριέρα;
Όταν έγινα παραγωγός στη δική μου ταινία κόντεψα να πάω φυλακή από χρέη. Είχα πάρει ένα χρηματικό ποσό από το Κέντρο Κινηματογράφου αλλά η παραγωγή ήταν ακριβή για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Πήγε στα φεστιβάλ της Ευρώπης, σάρωσε τα βραβεία αλλά τι να τα κάνεις αν δεν έχεις τοίχο να τα κρεμάσεις; Χρωστούσα εκατομμύρια και όπου κι αν δούλευα ως ηθοποιός δεν θα μπορούσα να βγάλω αυτά τα χρήματα. Κάποια στιγμή θα τα έδινα στους φίλους και τους γνωστούς που χρωστούσα αλλά τι θα έκανα με την Κόντακ που θα σφράγιζε τις επιταγές; Η ταινία παίχτηκε στο δεκαπενθήμερο σκηνοθετών στις Κάννες και μία δημοσιογράφος της Λιμπερασιόν έγραψε: ‘γιατί κρύβεται αυτή τη ταινία;’ Χωρίς να το περιμένει κανείς, η ταινία ξεκίνησε να παίζεται σε γαλλικές αίθουσες. Ήταν σαν να είχα κερδίσει το τζόκερ αν σκεφτείς ότι δεν είχα χρήματα για να κάνω τους γαλλικούς υπότιτλους. Χρωστούσα 27. 230.000 δραχμές και η ταινία έφερε 27. 110.00 δραχμές, ένα μήνα πριν ξεκινήσουν να κινητοποιούνται οι σφραγισμένες επιταγές.

Ποιους μεγάλους σκηνοθέτες θαυμάζεις;
Μου άρεσε πάρα πολύ ο Πέκινπα, ο Άλτμαν ο Πρέμινγκερ, οι παλιές ταινίες του Πολάνσκι, ο Μπέργκμαν σε αρκετές ταινίες.

Τον Γκοντάρ;

Όχι ιδιαίτερα. Νομίζω ότι η νουβέλ βαγκ ήταν μια φανφάρα. Είχε βέβαια και ταινίες αριστούργημα όπως ο «Τρελός Πιερό».

Από την σύγχρονη ελληνική φουρνιά ποιους ξεχωρίζεις;
Με τα δεδομένα που λειτουργεί ο κινηματογράφος στη χώρα μας που δεν είναι μητρόπολη αλλά επαρχία και τα πράγματα στις επαρχίες είναι δυσκολότερα από ό,τι στις μητροπόλεις, υπάρχουν αξιόλογοι άνθρωποι που το παλεύουν. Βλέπω ενδιαφέρον στο Πάνο Κούτρα και στο Γιάννη Οικονομίδη παρόλο που δεν μου αρέσει η θεματολογία του. Με τον Λάνθιμο είμαι μπερδεμένος. Με τον «Κυνόδοντα» ένιωσα ότι είχα μια απόσταση από τα πράγματα που συνέβαιναν και δεν με άγγιζαν. Αισθάνθηκα ότι η ταινία του φορούσε «κοστούμια» από άλλες ταινίες.

Προηγουμένως είπες πως έψαχνες να βρεις κάτι όμορφο στη ζωή. Το βρήκες;
Όμορφο είναι αυτό που κάνω τώρα, ωραία είναι η τζαζ που την αγαπώ πολύ. Το σύνθημα μας ήταν τότε «τζαζ, αλκοόλ, γυναίκες, επανάσταση».

Πιστεύεις στην επανάσταση;
Το ωραίο το είπε ο Νικολαΐδης στη ταινία του. Ρωτάει ο Τζούμας: «Πως πάει η επανάσταση;» και η Τομαζάνη απαντάει: «Γαμιέται». Γίνεται ένα αδηφάγο παιχνίδι για το πλανήτη. Άκουγα την Αρβελέρ να λέει πως η εκκλησία είναι υπεύθυνη για την Ελλάδα που δεν πέρασε Διαφωτισμό. Και η Ευρώπη που πέρασε τι μας δείχνει τώρα; Που είναι η Ευρώπη του Διαφωτισμού; Εξακολουθεί να είναι ζητούμενο, το ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα.

Θα έλεγες ότι σου έχει φερθεί σκληρά η ζωή;
Δεν είχα το χρόνο να το σκεφτώ. Στην εφηβεία αναγκάστηκαν να φύγω από ένα καλό γυμνάσιο για να πάω σε νυχτερινό. Το σημαντικό είναι ότι γουστάρω πολύ αυτό που κάνω και όσο με κρατάνε τα πόδια μου θα παίζω και θα σκηνοθετώ. Θα κάνω πάντα αυτό που γουστάρω με όποιο κόστος. Αυτό λέω και στα παιδιά μου, αν βρείτε κάτι και το αγαπήσετε πάρα πολύ θα βρείτε και τον τρόπο να ζήσετε.