Νικορέστης Χανιωτάκης: "Το να μιλάς πολιτικά για το εδώ και τώρα είναι κάτι που υπάρχει στη φύση του θεάτρου και πρέπει να το βλέπουμε πρόσωπο με πρόσωπο"

Αν αναζητήσουμε το όνομα του δεν θα εμφανιστούν ούτε μία ούτε δύο αλλά έξι διαφορετικές παραστάσεις. Πέντε από αυτές φέρουν την σκηνοθετική του ματιά, "Οι μάγισσες του Σάλεμ", "Σεσουάρ για δολοφόνους", "Άθικτοι", "Η γυναίκα με τα μαύρα", "Mistero Buffo", ενώ πρωταγωνιστεί στον "Μανδραγόρα" του Μακιαβέλι υπό την σκηνοθετική καθοδήγηση της Ρέινας Εσκενάζυ. Η λέξη δραστήριος λοιπόν ίσως να μην είναι αρκετή για να περιγράψει όλα αυτά με τα οποία ασχολείται ο Νικορέστης Χανιωτάκης. Στη συζήτηση μας στα καμαρίνια του θεάτρου Νέος Ακάδημος μιλήσαμε για όλα. Μας αποκάλυψε την ερωτική, όπως την χαρακτηρίζει, σχέση του με το θέατρο, τι τον ωθεί στις επιλογές του, για τη σάτιρα και την κωμωδία που έχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά του, ενώ μας βάζει στο κλίμα και για τα επόμενα του σχέδια.

Συναντάμε πολύ συχνά το όνομα σου ωστόσο δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για εσένα.
Ξεκίνησα ως δημοσιογράφος, στη συνέχεια σπούδασα ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κι έπειτα έγινα πρώτα ηθοποιός και μετά σκηνοθέτης. Όλα τα επαγγέλματα και οι σπουδές που έκανα με έχουν διαμορφώσει. Το ίδιο πιστεύω και για τους ανθρώπους που συναντάμε. Είμαστε οι άνθρωποι μας, είμαστε αυτά που έχουμε κάνει και αυτά που έχουμε συναντήσει. Από πάρα πολύ μικρός είχα πολλά ερεθίσματα στη ζωή μου και όλα αυτά με έχουν βοηθήσει στην παρούσα δουλειά μου. Μου αρέσει να με γνωρίζει ο κόσμος περισσότερο από το έργο μου και από αυτό που αποτυπώνω πάνω στη σκηνή.

"Κάνω πολλά πράγματα γιατί αν ερωτευτώ κάτι στο θέατρο δεν μπορώ να πω όχι. Εγώ βλέπω το θέατρο ως έρωτα. Είναι η δουλειά μου, ζω από αυτό αλλά δεν το αντιμετωπίζω έτσι μέσα μου. Το βλέπω συναισθηματικά και μόνο".

Πως προέκυψε η μεταφορά των "Άθικτων" στο θέατρο;
Η πρόταση για το έργο ξεκίνησε από τον Αντώνη Γαλέο, το θέατρο Νέος Ακάδημος και τους παραγωγούς του, Δημήτρη Αρχιμανδρίτη και Γιάννη Παντελίδη. Όταν πρωτοδιάβασα το κείμενο το ερωτεύτηκα. Η θεατρική διασκευή του Αντώνη Γαλέου βασίζεται στις δύο αυτοβιογραφίες των αληθινών προσώπων της ιστορίας, του τετραπληγικού αριστοκράτη Φιλίπ Ντι Μποργκό και του Αμπντέλ Σελού που προσλαμβάνει ως βοηθό και νοσοκόμο του, τους οποίους στην παράσταση υποδύονται ο Αντώνης Καρυστινός και ο Σπύρος Χατζηαγγελάκης αντίστοιχα, καθώς και κάποιες σκηνές από την ομώνυμη ταινία. Το θίασο συμπληρώνουν οι Σταύρος Καλλιγάς, Τζωρτζίνα Λιώση, Χρύσα Μιχαλοπούλου και Μιχάλης Ψαλίδα. Μελετήσαμε, παράλληλα, τα πολύ ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ και κάποιες συνεντεύξεις τους. Επειδή μιλάμε για μια πραγματική ιστορία, η ευαισθησία μας απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους που είναι ακόμα εν ζωή είναι ακόμα μεγαλύτερη.

Τί σε αγγίζει περισσότερο στο έργο;
Υπάρχουν δύο πτυχές του έργου που με συγκινούν. Μιλάει αρχικά για τη σχέση που έχουμε εμείς με τον εαυτό μας. Βάζουμε στόχο την πρωτιά, συνεχώς κυνηγάμε κάτι όλο και πιο πάνω, και μέσα από αυτό χάνουμε τον εαυτό μας και το ποιοι είμαστε. Η επαγγελματική φιλοδοξία κυριαρχεί στη ζωή μας και χάνουμε τον ανθρώπινο παράγοντα. Το δεύτερο κομμάτι του έργου είναι η σχέση μας με τον άλλο, τον φίλο μας, τον συνοδοιπόρο μας, τον άνθρωπο της ζωής μας. Οι "Άθικτοι" είναι ένα έργο που έχει ως θέμα του τη φιλία, και μάλιστα τη φιλία μεταξύ ανθρώπων που μπορεί να φαντάζουν διαφορετικοί, όταν ενωθούν όμως γίνονται απαραίτητοι ο ένας για τον άλλο. Σε αντίθεση με αυτό που ζούμε τώρα, οι "Άθικτοι" μας δείχνουν την αγκαλιά ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να νιώσει τα χέρια του με έναν άλλο άνθρωπο.

"Η αναπηρία μπορεί να είναι σωματική ή ψυχική. Το θέμα είναι η αναπηρία αυτή να μην αποτελεί εμπόδιο για τη ζωή".

Πως εξελίχθηκε η διαδικασία κατανόησης ενός τετραπληγικού χαρακτήρα;
Όταν ξεκινήσαμε την προετοιμασία της παράστασης δεν είχαμε εμπειρία με ανθρώπους που έχουν κάποια αναπηρία, οπότε μπήκαμε στη διαδικασία να μάθουμε. Η αναπηρία μπορεί να είναι σωματική ή ψυχική. Το θέμα είναι να μην αποτελεί εμπόδιο για τη ζωή. Σημασία έχουν κάποια πράγματα που ξεπερνούν αυτές τις αναπηρίες. Αυτό το βλέπουμε σε αυτούς τους δύο χαρακτήρες. Και οι δύο ουσιαστικά είναι τετραπληγικοί ο καθένας με έναν άλλο τρόπο. Όμως όταν ενώνονται ξεπερνούν τα πάντα.

Τι πιστεύεις για το μέλλον του θεάτρου;
Για να είμαι ειλικρινής δεν το σκέφτομαι. Γιατί αν σκεφτώ ότι μπορεί το θέατρο και να μην υπάρχει αύριο για κάποιο λόγο, αυτό θα πληγώσει πάρα πολύ τα όνειρα μου. Και τα όνειρα έχουν μια βαθιά παιδικότητα που δεν θέλω να τη βιάζει και να την πειράζει κανείς. Είμαι πάντα αισιόδοξος. Μου αρέσει να προχωράω, να κοιτάω μπροστά μαζί με τους ανθρώπους που έχω κοντά μου και να διεκδικούμε το καλύτερο.

Τι διαφορές υπάρχουν με το δικό σου "Σεσουάρ για δολοφόνους" και την παράσταση που παιζόταν για 13 χρόνια; Έχεις τονίσει περισσότερο το διαδραστικό κομμάτι του έργου; 
Είμαστε σε μια εποχή που το θέατρο έχει εξελιχθεί πάρα πολύ και η διάδραση έχει μπει ακόμα περισσότερο στις παραστάσεις, ενώ το 1999 που πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Στην παράσταση μας συμμετέχουν οι θεατές σε περισσότερα σημεία και οι ύποπτοι είναι τέσσερις κι όχι τρεις. Το γεγονός αυτό έχει περισσότερη δουλειά βέβαια για εμάς γιατί όπως είναι γνωστό ψηφίζουν οι θεατές και αναλόγως προκύπτει και το φινάλε του έργου. Άρα οι ηθοποιοί πρέπει να μάθουν τέσσερα διαφορετικά φινάλε. Αλλά θέλαμε να μπούμε σε αυτή τη διαδικασία για να ανεβάσουμε το σασπένς και την αγωνία σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα. Θέλαμε να ενισχύσουμε πολύ το αστυνομικό παράλληλα με το κωμικό στοιχείο του έργου.

Η επιλογή των ηθοποιών επομένως είχε άμεση σχέση με την ικανότητα τους να ανταποκριθούν και στον αυτοσχεδιασμό.
Ακριβώς. Ο Δημήτρης Μακαλιάς και ο Ζήσης Ρούμπος που έχουν συνεργαστεί και σε παραστάσεις stand up comedy είναι δύο ηθοποιοί που κατέχουν πάρα πολύ καλά το κομμάτι της διάδρασης. Μου έχουν δώσει και μένα πάρα πολλά στοιχεία που δεν γνώριζα. Έχουν βοηθήσει πολύ την παράσταση. Όσον αφορά την επιλογή των ηθοποιών, πρόκειται για έναν πολύ φρέσκο και νεανικό θίασο (Ιωάννης Απέργης, Τζένη Θεωνά, Δανάη Μιχαλάκη, Χάρης Χιώτης) γιατί θέλουμε να προσεγγίσουμε το νεαρό κοινό σε μια περίοδο που οι πιο μεγάλες ηλικίες φοβούνται να πάνε στο θέατρο. Θέλουμε γενικά νέους θεατές στο θέατρο.

Τι σε ώθησε να επιστρέψεις στη "Γυναίκα με τα Μαύρα"; Ένιωσες ότι δεν είχε κλείσει αυτός ο κύκλος;
Ξεκάθαρα το ένιωσα αυτό. Το είχαμε πει κι όταν είχε τελειώσει η πρώτη σεζόν της "Γυναίκας με τα μαύρα", την οποία είχαμε τραβήξει όσο μπορούσαμε τότε με τον Νίκο Κουρή και τον Κωνσταντίνο Ασπιώτη. Είχαμε πετύχει τότε αυτό που πετυχαίνουν οι κινηματογράφοι, να έρθει πάρα πολύ νεαρός κόσμος και μάλιστα μεγάλες παρέες των 8-10 ατόμων. Ελπίζουμε να το πετύχει και τώρα. Είναι μια παράσταση που δεν την βλέπεις, τη ζεις. Και αυτό για μένα είναι ζητούμενο στο θέατρο. Μια πολύ αγαπημένη μου θεατρική συνθήκη -επειδή το θρίλερ σπανίζει- που συμβαίνει όχι μόνο μπροστά στους θεατές αλλά και πάνω από τα κεφάλια τους μέσω του σκηνικού, με δύο ηθοποιούς οι οποίοι δημιουργούν έναν ολόκληρο κόσμο μόνο με ένα μπαούλο και μια καρέκλα. Φέτος με τον επίσης αξιόλογο Τάσο Χαλκιά που αντικατέστησε τον Νίκο Κουρή, πήγαμε σε μια επιλογή που ήταν πιο κοντά στο ρόλο όπως έχει γραφτεί. Ένας άνθρωπος κοντά στα 70 έχει γράψει ένα βιβλίο για τα τρομακτικά γεγονότα που έχει ζήσει και θέλει να πει την ιστορία του στους συγγενείς του. Έτσι, ζητάει βοήθεια από έναν ηθοποιό για να μπορέσει να τον λύσει και να του διώξει το φόβο της έκθεσης. Αποφασίζουν μαζί αντί να το κάνουν αφήγηση να το κάνουν θέατρο.

Πόσο πιστεύεις ότι εκφράζουν αυτό που ζούμε σήμερα σε κοινωνικό επίπεδο οι "Μάγισσες του Σάλεμ";
Είναι τρομακτικό το πόσο επίκαιρη παράσταση είναι. Λόγω του κορονοϊού δεν πρόλαβε να ανέβει πέρυσι. Όλα αυτά που μεσολάβησαν όμως και στο κομμάτι του θεάτρου με τις καταγγελίες, ενίσχυσαν ακόμη περισσότερο την επικαιρότητα του έργου. Η μεγάλη κρίση που περνάμε εκτός από υγειονομική είναι και κοινωνική. Αν σκεφτεί κανείς ότι τα πραγματικά γεγονότα που ενέπνευσαν το έργο συνέβησαν στο Σάλεμ τον 17ο αιώνα και ο Άρθουρ Μίλερ το έγραψε το 1953, καταλαβαίνουμε ότι χρησιμοποίησε μια ιστορία τριών αιώνων πριν για να μιλήσει για την εποχή του. Είχε ήδη κρίνει την διαχρονική αξία αυτών των γεγονότων, τα οποία χρησιμοποιούμε κι εμείς τώρα για να μιλήσουμε για τη δική μας. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να δημιουργούν φαντάσματα και μάγισσες για να έχουν κάτι να κυνηγάνε. Η εξουσία συνεχίζει να χρησιμοποιεί το φόβο ως μέσον για να επιβάλλει πολιτικές. Είναι μέσα στο DNA των ανθρώπων για να μπορούν να ελέγχουν τις κοινωνίες που οι ίδιοι δημιουργούν. Οι "Μάγισσες του Σάλεμ" καταδεικνύουν αυτό ακριβώς. Αλλά έχουν και έναν πολύ ωραίο προβληματισμό -το πως η στάση του ενός μπορεί να αλλάξει τους πολλούς και πως οι πολλοί μπορούν να αλλάξουν την κοινωνική στάση του ενός. Επίσης υπάρχει και το θρησκευτικό στοιχείο στο έργο που ο Μίλερ το μεταχειρίζεται περισσότερο ως πολιτική εξουσία παρά ως πίστη και τρόπο κριτικής απέναντι στη θρησκεία και το Θεό. Στο θέατρο "Δημήτρης Χορν" η παράσταση βρήκε μια ιδανική στέγη με πρωταγωνιστές τους Νικήτα Τσακίρογλου, Άκη Σακελλαρίου, Ρένια Λουιζίδου, Ιωάννα Παππά, Γιάννη Καλατζόπουλο, Γεράσιμο Σκαφίδα και Μελίνα Βαμβακά. Έχουμε δημιουργήσει ένα σκηνικό χώρο πάρα πολύ υποβλητικό που εμένα προσωπικά με καθηλώνει. Οι "Μάγισσες του Σάλεμ" είναι ένα στοίχημα κι ένα όραμα πολλών ετών.

Έχεις σκηνοθετήσει και έχεις συμπρωταγωνιστήσει με πολλές διαφορετικές γενιές καλλιτεχνών στο θέατρο. Βλέπεις διαφορές μεταξύ τους;
Θυμάμαι μια φράση που μου είχε πει η Λήδα Πρωτοψάλτη όταν κάναμε πρόβες στον "Άνθρωπο του Σετσουάν": "Στο θέατρο δεν υπάρχουν ηλικίες, είμαστε όλοι παιδιά". Την κράτησα αυτή τη φράση γιατί είχε απόλυτο δίκιο. Επί της ουσίας όλοι από το ίδιο σημείο ξεκινάμε. Απλώς βοηθάει πολλές φορές η εμπειρία των παλαιότερων ηθοποιών. Δημιουργεί ένα δέος στους νεότερους και μία συσπείρωση, για να δούμε ότι όσα χρόνια κι αν περάσουν η σκυτάλη αυτή ποτέ δεν πέφτει κάτω και μεταφέρεται από τον παλαιότερο στον νεότερο. Σε πρακτικό επίπεδο πάντα μου αρέσει να παίρνω πράγματα από τους παλαιότερους. Τους σέβομαι πάρα πολύ και θεωρώ ότι είμαι εδώ και δουλεύω χάρη σε ανθρώπους όπως ο Νικήτας Τσακίρογλου, η Λήδα Πρωτοψάλτη, ο Κώστας Καζάκος και ο Γρηγόρης Βαλτινός που επίσης έχουμε δουλέψει μαζί. Άνθρωποι που είναι πολύ ανοιχτόκαρδοι και λειτούργησαν απέναντι μου ανοίγοντας μου τις αγκαλιές τους και δίνοντας μου τρομερή ώθηση. Τους οφείλω πάρα πολλά πράγματα. Έχω μάθει και από το Θέατρο Τέχνης ότι το παρελθόν πρέπει να το σέβεσαι και να το παίρνεις ως παράδειγμα για να προχωράς μπροστά. Το παρελθόν σε βοηθάει να δομήσεις τα πράγματα πριν τα αποδομήσεις και αυτό για μένα είναι πολύ σημαντικό. Κι όταν συνδυάζεις ανθρώπους με διαφορετικό παρελθόν, ηλικίες και γούστα, τότε μπορείς να πετύχεις ένα πάρα πολύ ωραίο πάντρεμα αρκεί να έχουν όλοι τον ίδιο στόχο. Αυτό είναι ένα στοίχημα που αφορά κυρίως τον σκηνοθέτη. Όταν έχεις βέβαια μεγάλους θιάσους με διαφορετικές προσλαμβάνουσες ελλοχεύει ένα ρίσκο. Όμως, ένα παιχνίδι είναι το θέατρο κι εμένα μου αρέσει να ρισκάρω.

Πώς προσέγγισες το "Μίστερο Μπούφο" του Ντάριο Φο στο οποίο συναντιέσαι ξανά με τον Νίκο Πουρσανίδη;
Ο Νίκος είναι ένας υπέροχος συνεργάτης με τον οποίο δουλεύουμε για τρίτη φορά μαζί. Το "Μίστερο Μπούφο" είναι ένα αγαπημένο μου έργο, το οποίο βέβαια μόνο το έχω διαβάσει. Ταιριάζει πολύ στην ιδιοσυγκρασία μου. Είναι ένα έργο πολύ ανοιχτό στη φαντασία που δεν έχει σκηνοθετικούς περιορισμούς και επιτρέπει σε ένα θίασο που είναι δοτικός και διαθέσιμος να δημιουργήσει ένα κόσμο από το μηδέν στηριζόμενος μόνο στα λόγια του συγγραφέα. Θεωρώ σπουδαίο το γεγονός ότι δεν μπορεί να μπει σε μια κατηγορία. Αντιμετωπίζουμε αυτήν την παράσταση όπως αντιμετωπίσαμε και τη "Μήδεια" του Μποστ, δηλαδή ως ένα παιχνίδι πολύ ανοιχτό στην φαντασία, χρησιμοποιώντας τα υλικά που έχει ο καθένας από το παρελθόν του στην πρόβα. Παίζουν πέντε ακόμα ηθοποιοί, ο Jerome Kaluta, η Ελίνα Μάλαμα, ο Δαυίδ Μαλτέζε, η Αρετή Πασχάλη και η Μαρία Πετεβή.

Η σάτιρα είναι ένα είδος που ξεχωρίζεις;
Την αγαπώ πολύ τη σάτιρα. Είναι κάτι που με ιντριγκάρει. Τα όρια της σάτιρας θεωρώ ότι σταματούν εκεί που μπαίνεις στην ελευθερία του άλλου. Θεατρικά, όμως, η σάτιρα, η κωμωδία και το να μιλάς πολιτικά για το εδώ και τώρα είναι κάτι που υπάρχει στη φύση του θεάτρου και πρέπει να το βλέπουμε πρόσωπο με πρόσωπο κι όχι να κάνουμε σαν να μην υπάρχει. Οι άνθρωποι του θεάτρου και όλοι οι καλλιτέχνες θεωρώ ότι με ένα τρόπο σατιρίζουν τον κόσμο μέσα στον οποίο βρίσκονται και ζουν. Όταν κάναμε τη "Μήδεια" του Μποστ, για παράδειγμα, για μένα ήταν μια ευλογημένη στιγμή στη ζωή μου. Αλλάζαμε το κείμενο σύμφωνα με τα πράγματα που συνέβαιναν κάθε μέρα, έτσι άλλωστε είχε γραφτεί και από τον Μποστ για να είναι επίκαιρο. Πολλές φορές μπορεί να αλλάζαμε κάτι μία ώρα πριν την παράσταση, χωρίς πρόβα. Το γεγονός αυτό λειτούργησε με ένα μαγικό τρόπο για δύο χρόνια και μας κρατούσε σε φανταστική εγρήγορση. Ήταν ποτισμένο το έργο και η παράσταση με σάτιρα. Γι’ αυτό αγαπώ και τον Αριστοφάνη πάρα πολύ. Η κωμωδία είναι για μένα το πιο δύσκολο είδος αλλά και το πιο ωραίο.

Εκτός όμως από τις έξι παραστάσεις που σκηνοθετείς, πρωταγωνιστείς και στον "Μανδραγόρα" σε σκηνοθεσία της Ρέινας Εσκενάζυ. Ποιο ρόλο ερμηνεύεις;
Στον "Μανδραγόρα", όπου συμπρωταγωνιστώ με τους Άρη Λεμπεσόπουλο, Γιώργο Ψυχογιό, Λουκία Πιστιόλα, Φιόνα Γεωργιάδη, Παναγιώτη Σπηλιόπουλο και Ευάγγελο Σαμιώτη, παίζω τον Λιγούριο. Είμαι ένας πρώην προξενητής ο οποίος έχει καταπέσει και πλησιάζει πλούσιους ανθρώπους στην Φλωρεντία προκειμένου να γίνει φίλος τους. Τους κάνει αστεία, τους φτιάχνει το κέφι γιατί θέλει να αποκομίσει από εκείνους χρήματα και φαγητό. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γνωρίζεται με τον Καλλίμαχο, ο οποίος του ζητά να τον φέρει σε επαφή με τη γυναίκα του Νικία, νομοδιδασκάλου και δικηγόρου της πόλης, γιατί την έχει ερωτευτεί. Ο Λιγούριος με διάφορα κόλπα και τεχνάσματα προσπαθεί να πετύχει αυτήν την απιστία. Δεν έχει πολλούς ηθικούς φραγμούς. Κινείται με μοναδικό γνώμονα το συμφέρον του, την τσέπη του και το στομάχι του. Ένας χαρακτήρας που όταν μου τον πρότεινε η Ρέινα Εσκενάζυ είπα αμέσως ναι παρότι έχω πολύ δουλειά γιατί μου αρέσουν πολύ αυτοί οι ρόλοι. Κάνω πολλά πράγματα γιατί αν ερωτευτώ κάτι στο θέατρο δεν μπορώ να πω όχι. Βλέπω το θέατρο ως έρωτα. Είναι η δουλειά μου, ζω από αυτό αλλά δεν το αντιμετωπίζω έτσι μέσα μου. Το βλέπω συναισθηματικά και μόνο.

Πώς αντιμετωπίζεις την κριτική;
Δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Αν διαβάσω ή ακούσω κάτι που δεν είναι ευχάριστο αυθόρμητα μέσα μου μπορεί να με πληγώσει γιατί αγαπώ αυτό που κάνω. Είναι ωραίο να αρέσει αυτό που κάνεις και υπάρχει ένας ναρκισσισμός στη δουλειά μας. Είναι κουτό να μην το παραδεχτούμε. Κυρίως, όμως, με ενδιαφέρει το πως το βιώνει ο θεατής, πως θα αντιδράσει με το γέλιο του, με το δάκρυ του, με το χειροκρότημα του και τι θα σου πει στο τέλος. Ως θεατής μου έχει τύχει να πω για μια παράσταση ότι είχε χίλιες ατέλειες αλλά πέρασα τόσο ωραία που δεν με πειράζει καθόλου. Μπορεί όμως να πω και το ανάποδο. Ότι ήταν δηλαδή τόσο άρτιο, μαγικά φτιαγμένο, έπαιζαν όλοι καταπληκτικά, αλλά δεν πέρασα ωραία, δεν με άγγιξε, δεν συνδέθηκα. Για αυτό το λόγο η ψυχρή κριτική δεν μου λέει κάτι. Τη βάζω σε δεύτερη μοίρα. Η ζωντάνια του θεάτρου είναι το συναίσθημα που δημιουργείται εκείνη τη στιγμή. Αν αρχίσεις να το αναλύεις είναι σαν να το χαλάς.