Η 9χρονη Αμάλ έχει ήδη επισκεφθεί φημισμένες πόλεις της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, καθώς και την ιστορική Χίο. Πλέον οδεύει προς την Αττική με πρώτη στάση την Ελευσίνα, κι έπειτα την Αθήνα και τον Πειραιά. Μιλήσαμε στην παραγωγό του πρότζεκτ στην Ελλάδα, Γιολάντα Μαρκοπούλου, η οποία περιέγραψε τις εμπειρίες της κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης των εκδηλώσεων, αλλά και την αίσθηση που αφήνει η ενασχόληση με μία τόσο σημαντική καλλιτεχνική δράση.
Πόσο μεγάλη πρόκληση ήταν για εσάς η διοργάνωση του "Ταξιδιού", ενός πρότζεκτ τόσο μεγάλων διαστάσεων, στην Ελλάδα;
Είναι πραγματικά ένα τεράστιο πρότζεκτ και προσωπικά ως παραγωγός και σκηνοθέτης τα τελευταία 15 χρόνια, θα έλεγα ότι είναι ίσως η πιο απαιτητική παραγωγή που έχω αναλάβει ποτέ. Πρέπει να φανταστείτε ότι κάθε μέρα κάνουμε ένα καινούριο δρώμενο σε δημόσιο χώρο συνεργαζόμενοι με πλήθος καλλιτεχνών, οργανισμών, εθελοντών, συντελεστών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, σχολείων κτλ. Είναι μία φοβερή ευκαιρία συνεργασίας που χτίζεται σταδιακά. Κάθε πόλη και κάθε δρώμενο έχει το δικό του μυστικό προκειμένου να επιτύχει, γιατί κάθε πόλη είναι διαφορετική και θα υποδεχτεί την Αμάλ με διαφορετικό τρόπο. Θέλουμε το κάθε δρώμενο να έχει τη δική του ταυτότητα έτσι ώστε να αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους που το χτίζουν. Η συνεργασία έχει ξεκινήσει από την άνοιξη του 2020. Επομένως, η συνεύρεση αυτής της ομάδας συνεργατών, στην οποία προστίθενται νέα μέλη κάθε μέρα, είναι αποτέλεσμα πολύ σκληρής δουλειάς και έρευνας. Επίσης, αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα μοντέλου παραγωγής, το οποίο αποδεικνύει ότι αν θέλουμε να δημιουργήσουμε συνέπειες στη χώρα μας - κάτι που είναι σπάνιο - μπορούμε. Αρκεί να υπάρχει ένας στόχος, ένα όραμα και μία προθυμία από τον κόσμο να "ταξιδέψουν" μαζί μας, διότι ένα τεράστιο κομμάτι της δουλειάς μας είναι εθελοντικό ή βασίζεται στις ήδη υπάρχουσες συνθήκες εργασίας σε δομές, σχολεία, καλλιτεχνικά εργαστήρια ή πρόκειται για συμβολή καλλιτεχνών οι οποίοι μοιράζονται με την Αμάλ ένα κομμάτι του εαυτού τους. Δίνουμε μια ευκαιρία να δημιουργηθεί διάλογος μεταξύ πολλών διαφορετικών ανθρώπων που υπό άλλες συνθήκες δεν θα συνεργάζονταν. Πρόκειται για ένα πείραμα, θα έλεγα, το οποίο δεν μπορώ να κρίνω αν είναι επιτυχημένο, αυτό θα γίνει αφού λήξει η διαδρομή της Αμάλ στην Ελλάδα. Από την δική μου πλευρά, παρόλο που είναι πάρα πολύ δύσκολο το συγκεκριμένο εγχείρημα και εύκολα κάνεις λάθη, θεωρώ ότι είναι ένα εξαιρετικό πρότζεκτ που ανοίγει τον δρόμο για δημιουργική παραγωγή, όρος που δεν υπάρχει τόσο έντονα στην Ελλάδα.
Ως σκηνοθέτης αντιλαμβάνομαι πολύ διαφορετικά τα δρώμενα δημοσίου χώρου, προφανώς μικρότερης εμβέλειας, αλλά η μείξη αυτής της εμπειρίας με εκείνη της παραγωγής συμβάλλει στην κατανόηση των προσδοκιών των συνεργατών μου στο "Ταξίδι". Για παράδειγμα, με τον Καλλιτεχνικό Διευθυντή Αμίρ Νιζάρ Ζουάμπι συζητάμε την οργάνωση του πρότζεκτ εδώ κι έναν χρόνο λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις των υπόλοιπων συνεργατών. Θέλουμε να συνθέσουμε κάτι που είναι αποτέλεσμα ομαδικής δουλειάς και ταυτόχρονα να διατηρεί μία καλλιτεχνική αρτιότητα, δηλαδή να υπάρχει μία συγκεκριμένη συνθήκη για το κάθε δρώμενο όπου θα εντάξουμε όλες τις καλλιτεχνικές - και μη - προτάσεις που συμμετέχουν. Ο Ζουάμπι έχει ένα συγκεκριμένο όραμα για το ταξίδι της Αμάλ, της οποίας το ταξίδι ξεκίνησε στην Τουρκία και καταλήγει στο Μάντσεστερ. Αυτό το ταξίδι έχει μία δραματουργία, μια συνέχεια και εμπειρίες που θα είχε ένα κοριτσάκι 9,5 ετών. Η Μικρή Αμάλ αντιπροσωπεύει εκτοπισμένα, ασυνόδευτα παιδιά, δεν είναι απλά μια μαριονέτα που περιφέρεται, αλλά συναναστρέφεται, γνωρίζει κόσμο, φοβάται, ντρέπεται, παίζει σαν ένα κανονικό παιδί. Αυτό δημιουργεί μια θεατρική συνθήκη την οποία προσπαθούμε να χτίσουμε μέσα από ένα δημόσιο δρώμενο, με φαντασία, απλά μέσα και τη συμβολή ανθρώπων που θέλουν να είναι μέρος της υποδοχής της Αμάλ στην Ελλάδα.
"Είναι μια στιγμιαία εμπειρία που κρατάει μισή ώρα και ποτέ δεν ξέρεις πώς θα είναι η αλληλεπίδραση της Αμάλ με τον κόσμο. Κάθε φορά είναι μία έκπληξη και αυτό κάνει το συγκεκριμένο πρότζεκτ τόσο προκλητικό και ενδιαφέρον".
Πώς υποδέχθηκαν την Αμάλ στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στις πρώτες στάσεις της στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι καταφέρνει το σκοπό της, να μας φέρει δηλαδή πιο κοντά μέσω της τέχνης;
Έχει πάει μόνο στην Τουρκία, και έπειτα εμφανίστηκε σε Χίο, Γιάννενα και Τρίκαλα. Στις ελληνικές πόλεις η ανταπόκριση ήταν πολύ θετική. Το κάθε δρώμενο είχε τον δικό του χαρακτήρα και το δικό του κοινό, σε κάποιο συμμετείχαν περισσότερο παιδιά, ενώ σε άλλο πιο πολύ άτομα από προσφυγικές κοινότητες. Η υποδοχή της ήταν πραγματικά συγκινητική και το γεγονός ότι μιλάμε για ένα παιδί το οποίο περιμένει από εμάς να του δείξουμε τον δρόμο και να την πάμε παρακάτω στο ταξίδι της είναι εξαιρετικά σημαντικό. Μπορεί να ακούγεται λίγο ουτοπικό, αλλά εγώ πιστεύω ότι καταφέρνει να μας φέρει πιο κοντά. Πάντα θα υπάρχουν αντίθετες φωνές και άνθρωποι που ενδεχομένως να μη θέλουν να ακούσουν αυτό που θα πούμε, αλλά αυτό αποτελεί κομμάτι της ζωής. Η ζωή ενός πρόσφυγα έχει στιγμές που δεν είναι καθόλου εύκολες και αυτό το βλέπουμε στην καθημερινότητά μας.
Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο που συνδέει τα μέρη που επισκέφθηκε η Αμάλ στην Ελλάδα με την πορεία του ταξιδιού της;
Η Χίος ήταν ουσιώδης επιλογή, γιατί είναι από τα νησιά που έχoυν υποδεχτεί πάρα πολλούς πρόσφυγες τα τελευταία χρόνια. Μετά επιλέξαμε να πάμε στην Κεντρική Ελλάδα, στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία, γνωρίζοντας ότι και εκεί ζουν πρόσφυγες. Προσπαθήσαμε να φτιάξουμε μία διαδρομή που θα ακολουθούσε ένα κοριτσάκι 9,5 ετών. Οι δράσεις σε κάθε πόλη οργανώθηκαν με βάση τους συνεργάτες, τα χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής και τι θέλαμε η Αμάλ να μάθει για αυτή. Για παράδειγμα η Λάρισα έχει ένα εξαιρετικό μουσείο κούκλας, από τα λίγα στην Ελλάδα, όπου το βράδυ της Τρίτης θα ζωντανέψουν πάρα πολλές κούκλες και θα την συντροφεύσουν. Στα Τρίκαλα δημιουργήσαμε 125 λουλούδια τα οποία κόσμισαν τη διαδρομή της Αμάλ μέσα στην πόλη, η οποία φημίζεται για τις περιβαλλοντολογικές της δράσεις και είναι περιτριγυρισμένη από τη φύση. Έτσι, σκεφτήκαμε να μεγενθύνουμε στοιχεία που θα έκαναν εντύπωση σε ένα παιδί. Όπως και στα Γιάννενα, όπου χτίσαμε μια μεγάλη, σκοτεινή διαδρομή 8 χιλιομέτρων που πρέπει η Αμάλ να διασχίσει για να γνωρίσει την πόλη. 1000 φωτεινά κουτιά δημιουργήθηκαν από παιδιά, φορείς και καλλιτέχνες για να της φωτίσουν τον δρόμο. Στην Ελευσίνα η Αμάλ βρίσκεται στο λιμάνι της πόλης και αισθάνεται μοναξιά. Ξαφνικά βλέπει μια ομάδα παιδιών που δεν την αναγνωρίζουν. Αναπτύσσουν έναν διάλογο και σταδιακά μία σχέση φιλίας μέσω ενός παιχνιδιού. Αφορμή υπήρξε και ο μύθος της Ελευσίνας για την θεά Δήμητρα και την κόρη της. Στην Αθήνα περιπλανιέται χαμένη στο Μοναστηράκι και κρατώντας τον μίτο της Αριάδνης θα αντιμετωπίσει τον Μινώταυρο στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, ερχόμενη έτσι σε επαφή με την αρχαιοελληνική μυθολογία. Την Παρασκευή έχουμε μια εγκατάσταση ανοιχτού χώρου στο Μεταξουργείο με θέμα όνειρα Σύριων προσφύγων, τα οποία εκείνη θα βλέπει ως οράματα που ξεπηδούν μπροστά της. Το Σάββατο θα καταλήξει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, έναν χώρο που 100 χρόνια πριν φιλοξένησε πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στην αναχώρηση της την Κυριακή, η Αμάλ θα συνοδεύεται από αποδημητικά πουλιά κατασκευασμένα από διάφορους οργανισμούς, τα οποία θα την ακολουθήσουν στην Ιταλία, την επόμενη στάση της.
Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με όλους αυτούς τους ανθρώπους -καλλιτέχνες και μη - που συμμετέχουν στα δρώμενα που θα δούμε στην Ελευσίνα, στην Αθήνα και στον Πειραιά;
Πολύ συχνά, όταν είσαι σε μία πόλη με ισχυρούς φορείς και μπορείς να τους πλησιάσεις, όπως το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ή η Elevsis 2023 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, πρέπει να δεις εάν υπάρχει χώρος για μια συνέργεια. Όπως καταλαβαίνετε, απαιτείται η στήριξη της ίδιας της πόλης και των καλλιτεχνικών της φορέων προκειμένου να χτιστεί το δρώμενο, γιατί αυτοί οι άνθρωποι έχουν ήδη χαρτογραφήσει την πόλη και τους συνεργάτες τους. Προτείνουν οι ίδιοι κάποια περαιτέρω συνεργασία ή μας καθοδηγούν και κάνουν προτάσεις πάνω σε θέματα που δεν είναι απαραίτητα δεδομένα για εμάς.
Ξεχωρίζετε κάποιο από αυτά τα δρώμενα;
Όχι, δεν μπορώ να ξεχωρίσω κανένα, γιατί κάθε δρώμενο είναι εντελώς διαφορετικό. Δηλαδή κάθε φορά λέμε "αυτό ήταν φανταστικό, αλλά το ίδιο και το προηγούμενο", επειδή δεν είναι μια στημένη παράσταση, αλλά κάτι που συμβαίνει εκείνη την στιγμή. Είναι μια στιγμιαία εμπειρία που κρατάει μισή ώρα και ποτέ δεν ξέρεις πώς θα είναι η αλληλεπίδραση της Αμάλ με τον κόσμο. Κάθε φορά είναι μία έκπληξη και αυτό κάνει το συγκεκριμένο πρότζεκτ τόσο προκλητικό και ενδιαφέρον. Μπορεί να το σχεδιάζουμε έναν χρόνο, αλλά την τελευταία στιγμή ενδέχεται να αλλάξουμε την μισή εκδήλωση, το οποίο αποτελεί κομμάτι της δουλειάς μας. Η τελική σύνθεση γίνεται χρονικά πάρα πολύ κοντά στην ίδια την εκδήλωση και πόσο μάλλον την ώρα που διεξάγεται, καθώς η Αμάλ γνωρίζει τους ανθρώπους της πόλης για πρώτη φορά. Επομένως υπάρχει το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Είναι μία πολύ ιδιαίτερη συνθήκη δουλειάς και για μένα είναι δώρο να παρακολουθώ την συναναστροφή της Αμάλ με τα όσα έχουμε σχεδιάσει.
Υπάρχει κάτι που επηρέασε εσάς προσωπικά από το μήνυμα που προσπαθεί να διαδώσει η Αμάλ;
Δεν υπάρχει τρόπος να μη συγκινείσαι ή να μην επηρεάζεσαι από το ζήτημα αυτό, πόσο μάλλον όταν εμπλέκονται παιδιά. Όντας μητέρα 2 παιδιών δεν μπορώ να μη μπω στη θέση των γονιών αλλά και των ίδιων των παιδιών που βιώνουν την προσφυγιά. Θεωρώ ότι ηθικά έχω την υποχρέωση να το κάνω και εφόσον ασχολούμαι με την τέχνη, θα το κάνω με τον τρόπο που μπορώ, για την βελτίωση των συνθηκών ζωής αυτών των ανθρώπων.