Η Αμαλία Μουτούση μας μιλά για τη συνεργασία της με τον Δημήτρη Καμαρωτό και για την αλλιώτικη εμπειρία θέασης του "Προμηθέα Δεσμώτη" του Αισχύλου που παρακολούθησαν διαδικτυακά τον περασμένο Μάρτιο 18.000 θεατές σε απευθείας μετάδοση από το Βαλλιάνειο Μέγαρο στην οδό Πανεπιστημίου. Τώρα έρχεται σε κινηματογραφική προβολή από το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε συμπαραγωγή με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Η παράσταση δημιουργήθηκε μέσα στις συνθήκες της πανδημίας και παρουσιάστηκε στο πλαίσιο των "Προσώπων του Ήρωα", του θεματικού κύκλου για την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης, σε μετάφραση Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου και διεύθυνση φωτογραφίας Γιάννη Δρακουλαράκου με τους Αμαλία Μουτούση, Κωνσταντίνο Αβαρικιώτη, τη μέτσο σοπράνο Άννα Παγκάλου και τους μουσικούς Κατερίνα Κωνσταντούρου στο πιάνο και Χρήστο Λιάτσο στα κρουστά.
Ο Δημήτρης Καμαρωτός είναι ένας διακεκριμένος συνθέτης-ερευνητής του ήχου όσο και της μουσικής στο θέατρο. Τι κρατά ζωντανή τη συνεργασία σας εδώ και δεκαετίες;
Ο Δημήτρης είναι ο πιο παλιός και πιο μόνιμος συνεργάτης μου. Δουλεύουμε μαζί από το 1989 και ο τρόπος που εργάζομαι στο θέατρο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας μου μαζί του. Με τους συνεργάτες χτίζεις πράγματα, και με τον Δημήτρη όλα αυτά τα χρόνια χτίζουμε. Η συνεργασία μας με έχει βάλει σε αυτή την περιοχή της μουσικής με την υποκριτική, είναι μία σχέση αδιαχώριστη.
"Έχουμε δουλέψει την τραγωδία με αλληλουχία πλάνων και γίνεται μία συνάντηση τριών πραγμάτων: το θέατρο, ο λόγος δηλαδή, συνομιλεί με την οργανική μουσική και με την κινηματογραφική εικόνα. Είναι μια συνομιλία των τεχνών και το θέατρο θέλει να συνομιλήσει, θέλει να ιδωθεί και από αυτή την πλευρά".
Η παράσταση που σας φέρνει μαζί, ο "Προμηθέας Δεσμώτης" του Αισχύλου, προβλήθηκε σε ζωντανή μετάδοση από τα ψηφιακά κανάλια του και τώρα έρχεται σε κινηματογραφική προβολή στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Η συνθήκη της κινηματογράφησης είναι κάτι που σε δυσκόλεψε εκφραστικά;
Η παράσταση μας προσπαθεί να αξιοποιήσει τη συνθήκη της κινηματογράφησης για να γεννηθεί κάτι άλλο, εξίσου ζωντανό. Δεν κάνουμε κάτι που θα υποκαταστήσει ή θα αντικαταστήσει την ζωντανή επαφή με τους ανθρώπους. Θέλουμε να βρούμε ένα νέο μέσο. Έχουμε δουλέψει την τραγωδία με αλληλουχία πλάνων και γίνεται μία συνάντηση τριών πραγμάτων: το θέατρο, ο λόγος δηλαδή, συνομιλεί με την οργανική μουσική και με την κινηματογραφική εικόνα. Είναι μια συνομιλία των τεχνών και το θέατρο θέλει να συνομιλήσει, θέλει να ιδωθεί και από αυτή την πλευρά.
Σε όλη τη διάρκεια της παράστασης υπάρχει ένας διάλογος με τους μουσικούς;
Aυτό είχε γίνει όταν είχαμε ανεβάσει τον "Ιππόλυτο" με τον Δημήτρη Καμαρωτό μόνο που τότε ήμουνα μόνη μου στην αφήγηση του έργου. Τώρα, στον "Προμηθέα Δεσμώτη" είμαστε μαζί με τον Κωσταντίνο Αβαρικιώτη στην αφήγηση ολόκληρου του έργου. Η μεσόφωνος Άννα Πάγκαλου στα χορικά και στην μουσική η Κατερίνα Κωνσταντούρου και ο Χρήστος Λιάτσος. Η μουσική μαζί με την φωνή μας ενώνονται και δημιουργούν κάτι άλλο, ένα άλλο στοιχείο. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για το αρχαίο δράμα και ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο έργο, όπου η εκφραστική μας γκάμα χρειάζεται να διευρυνθεί, αλλοιώς αυτοπεριοριζόμαστε. Με την σχέση μουσικής και υποκριτικής ψάχνουμε την εκφραστική γκάμα που θα μας βοηθήσει να αποδώσουμε το νόημα έτσι ώστε να εντυπωθεί βαθιά σε αυτόν που το ακούει. Κι όλο αυτό, έχοντας στα χέρια μας την αριστουργηματική νέα μετάφραση του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Το βιβλίο με την μετάφραση του έργου, σημείωμα του μεταφραστή και ποιητή, και βασικά στοιχεία αναφοράς για την παράσταση, θα πωλείται από τα βιβλιοπωλεία σε όλη τη χώρα και το Πωλητήριο του ΚΠΙΣΝ.
Η γνώση αποτελεί βασικό συστατικό του μύθου, επομένως το Αναγνωστήριο του εμβληματικού Βαλλιάνειου Μεγάρου της Πανεπιστημίου, δηλαδή το παλαιό κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, είναι το ιδανικό σκηνικό;
Ο χώρος είναι μαγικός, είναι το ζωντανό μνημείο, είναι ένας χώρος που δημιουργεί μιά ρωγμή στον χρόνο. Συνήθως τα έργα του αρχαίου δράματος έχουν ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, έναν οριοθετημένο χρόνο μέσα στον οποίο κάτι αρχίζει και κάτι τελειώνει, στη συγκεκριμένη τραγωδία δεν υπάρχει αυτό. Εδώ στον Προμηθέα, ο χρόνος ξεφεύγει από τα όρια κι από τον καθημερινό ή τον ιστορικό χρόνο. Συνδέεται με την απαρχή, είναι κάτι που έρχεται από πάρα πολύ παλιά και σε αυτό βοηθάει ο χώρος της βιβλιοθήκης που έχει αυτό το βάθος χρόνου- σαν να είσαι έξω απ’τον χρόνο. Είναι η πηγή, εκεί από όπου πηγάζουν οι γραφές, πηγάζουν οι λέξεις, τα ίχνη και τα αποτυπώματα των πολιτισμών όλα κρύβονται μέσα σε κάθε της γωνιά.
Προσπαθώντας οι φιλόσοφοι να μελετήσουν τη φύση του χρόνου προέκυψαν ερωτήματα για το πώς λειτουργεί, ενώ τον συνέδεσαν με την φθορά. Άραγε ποια είναι η αντίληψη που έχουμε εμείς πλέον για τον χρόνο, μένοντας έγκλειστοι τόσο καιρό;
Όλο αυτό που ζούμε τώρα με τον ιό, όλη αυτή η θύελλα που φέρνει θανάτους κάθε μέρα δίπλα σου σε ταρακουνάει και σε ξεκολάει κάπως από τον μικρόκοσμο και από τον επίγειο χρόνο. Νοιώθεις ότι είσαι περαστικός και αλάζει η αίσθηση σου γιά τον χρόνο Νομίζω ότι όλοι το νιώθουμε αυτό απλώς δεν ξέρουμε πως να το πούμε. Όπως στον πόλεμο που ζει κανείς μιά ακραία συνθήκη όπου ζωή και ο θάνατος βρίσκονται το ένα μέσα στο άλλο κι ο χρόνος έχει μιά άλλη διάσταση.
Χάνεται η ελευθερία όταν μένεις καθηλωμένος και ο Προμηθέας το βίωσε αυτό δεμένος πάνω σε ένα βράχο.
Ο Προμηθέας εκπληρώνει αυτό που θέλει να εκπληρώσει κι ας είναι δεμένος και καρφωμένος χειροπόδαρα. Μετατρέπει την αγκύλωση, σε ελευθερία. Ο Αισχύλος βάζει πάρα πολλά ζητήματα στην τραγωδία του κι ένα από αυτά είναι η γνώση που συνδέεται με την ελευθερία. Σε κάνει να σκεφτείς πότε η γνώση έχει πραγματικό ανάστημα και πότε δεν έχει. Υπάρχει ένα σύνορο όπου η γνώση, αν το περάσει, μπορεί να χάσει τον πνευματικό της ανάστημα.
"Ο χώρος της τέχνης και ιδιαίτερα του θεάτρου είναι πάρα πολύ ευάλωτος στο κομμάτι των ορίων. Πρέπει να είσαι ορθάνοιχτος για να μπορείς να κάνεις αυτή τη δουλειά, να μάθεις να είσαι διαθέσιμος και συγχρόνως να μάθεις να προστατεύεις τα όρια σου, τον ζωτικό σου χώρο, την ακεραιότητα σου χωρίς αυτό να σε σκληραίνει. Δεν είναι τυχαίο που αυτή η θύελλα πρωτοβγαίνει στο θέατρο κι όχι σε ένα άλλο χώρο που τα πράγματα είναι πιο στεγνά".
Πού στηρίζεται η άποψη που έχει διατυπωθεί ότι το έργο προέρχεται και από μία θρησκευτική περιοχή;
Σίγουρα προέρχεται από μιά θρησκευτική περιοχή την Αισχύλια περιοχή που είναι πανάρχαια. Ισως και να διαπιστώνει- αυτό είναι δική μου σκέψη, αυθαίρετη- μιά ανεπάρκεια της θεολογίας αλλά συγχρόνως δεν αρνείται τους θεούς. Απ’τη μία υπάρχει ένας θεός που συμπεριφέρεται στους ανθρώπους σαν να είναι κατώτερος σε ήθος από τους ανθρώπους κι από την άλλη υπάρχει μία αναζήτηση της θεότητας. Οι άνθρωποι την εποχή του Αισχύλου είχαν τρομερό πάθος να βρουν την αλήθεια, αυτό με συγκινεί πολύ. Το έργο του Αισχύλου δεν είναι καθόλου σκοτεινό είναι το φως που βγαίνει μέσα από το έρεβος. Ο Προμηθέας είναι όπως η ίδια η τέχνη. Ένα ον με φαγωμένο συκώτι, στάζοντας από πόνο επιμένει να μας μιλάει και μέσα από μία ακατάσχετη ορμή της αφήγησης, τα λόγια του καλπάζουν προς ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Αυτό ακριβώς κάνει η τέχνη, μπορεί να κάνει το ασήκωτο βάρος τραγούδι.
Είναι εύκολο να μετατρέψεις σε φως το σκοτάδι όταν βιώνεις μια δύσκολη συνθήκη;
Τη δύσκολη συνθήκη που ζούμε να την κάνουμε υπέρ μας, να την κάνουμε αφήγηση, να την κάνουμε πιο πολλή αγάπη, πολιτισμό, περισσότερη προσοχή και σεβασμό. Να φωτίζουμε το σκοτάδι, να ψάχνουμε το φως, τώρα που οι συνθήκες γύρω μας σφίγγουν, αυτή είναι η ευκαιρία μας. Το θέμα είναι ποια είναι τα παραδείγματα μας από πού αντλούμε πρότυπα. Όλα είναι θέμα της διαχείρισης που κάνει ο καθένας. Ας δούμε τι γίνεται όταν οι άνθρωποι παίρνουμε στα χέρια μας μία εξουσία. Τα εγκλήματα αρχίζουν ανάλογα με τον τρόπο που διαχειρίζεται ο άνθρωπος τη δύναμη που έχει στα χέρια του. Ο Δίας είχε στα χέρια του τον κεραυνό κι όταν του τον πήραν συμπεριφέρθηκε ανελέητα .Εμείς τώρα, έχουμε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα think tank, τους influensers, τα troll, όλα αυτά τα δεκανίκια της εξουσίας. Όταν αφαιρεθεί αυτό το δεκανίκι βγαίνουν οι αδυναμίες. Η διαχείριση της εξουσίας ξεκινάει από τον ίδιο τον άνθρωπο, από τον πολιτισμό μας και αποδεικνύει αν είμαστε στ' αλήθεια άνθρωποι ή όχι.
Οι αποκαλύψεις των παιχνιδιών εξουσίας στο θέατρο έχει αποκαθηλώσει την εικόνα του καλλιτέχνη που εκπροσωπεί αξίες και ιδέες;
Ο χώρος της τέχνης και ιδιαίτερα του θεάτρου είναι πάρα πολύ ευάλωτος στο κομμάτι των ορίων. Πρέπει να είσαι ορθάνοιχτος για να μπορείς να κάνεις αυτή τη δουλειά, να μάθεις να είσαι διαθέσιμος και συγχρόνως να μάθεις να προστατεύεις τα όρια σου, τον ζωτικό σου χώρο, την ακεραιότητα σου χωρίς αυτό να σε σκληραίνει. Δεν είναι τυχαίο που αυτή η θύελλα πρωτοβγαίνει στο θέατρο κι όχι σε ένα άλλο χώρο που τα πράγματα είναι πιο στεγνά. Στο χώρο του θεάτρου υπάρχουν πάρα πολλά ρεύματα βοηθάει να βγει αυτό, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτό το χώρο έχουν ζωτική ανάγκη την έκφραση κι έτσι τα πράγματα τα βγάζουν αργά η γρήγορα στο φως, αυτό κάνει η τέχνη. Επίσης ο τρόπος που θα πεις κάτι θα το κάνει να μπορεί να πιάσει τόπο. Οι άνθρωποι που μίλησαν βρήκαν τον τρόπο και διαχειρίστηκαν τον πόνο τους, το φόβο τους, την οργή τους, όλα αυτά τα σκοτεινά συναισθήματα που μόνο εκείνοι ξέρουν τι σημαίνει αυτό. Το να καταφέρεις να διαχειριστείς αυτό το τσουνάμι μέσα σου και να μπορέσεις να μιλήσεις με αξιοπρέπεια χωρίς να ξεβράσεις δηλητήριο είναι σημαντικό και είναι ένα φωτεινό παράδειγμα για το πώς μπορεί όλο αυτό που συμβαίνει να πιάσει τόπο, να μην πάει χαμένο. Είναι η ευκαιρία μας, να μάθουμε να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον, να καθαρίσουμε λίγο, να ελευθερωθούμε όχι να δηλητηριαστούμε. Ο Ζακ, που είναι από τα πιο πρόσφατα πράγματα που μας πόνεσαν όλους, και που η δολοφονία του μας έκανε μέσα μας άνω κάτω, δεν σκοτώθηκε για να υπάρχει μια κοινωνία πιο εξαγριωμένη. Είναι στο χέρι μας να φροντίσουμε να πιάσουν τόπο αυτές οι θυσίες.
Έχεις την αίσθηση πως τα άλυτα θέματα που αφορούν τη λειτουργία του θεάτρου στη χώρα μας μπαίνουν σε μια πιο σωστή βάση;
Για πρώτη φορά έχουμε ένα σωματείο που το υποστηρίζει σύσσωμο το ελληνικό θέατρο. Μας δίνει μία ασφάλεια, μία προστασία που μέχρι τώρα δεν υπήρχε, ενώ ο πρόεδρος του σωματείου δίνει σημασία στο ήθος και στον τρόπο που πρέπει να λέγονται τα πράγματα, δεν εξαγριώνει ούτε διχάζει. Ενώνει. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια ανοιχτή πληγή και από παντού στάζει πόνος. Δεν θέλω να μιλήσω πιό πολύ - έχω ανάγκη να ακούσω. Είναι η στιγμή για να ακούσουμε ο ένας τον άλλον. Να σεβαστούμε την αλήθεια από όπου κι αν προέρχεται.
