Δεν είναι λίγο να φεύγεις από την πολύβουη Times Square και ξαφνικά να βρίσκεσαι σε ένα θεατρικό ημι-ουτοπικό τοπίο ακριβώς κάτω από τη γέφυρα του Μπρούκλιν, φτιαγμένο σαν όνειρο μιας άλλης πραγματικότητας. Με την ώθηση του Ιδρύματος Ωνάση, ο σκηνοθέτης Νίκος Καραθάνος και ο πολυπρόσωπος θίασός του με επικεφαλής τον Χρήστο Λούλη, τον Άρη Σερβετάλη, τη Γαλήνη Χατζηπασχάλη, την Έμιλυ Κολιανδρή, τον Μιχάλη Σαράντη, τον Χάρη Φραγκούλη, έναν πρωταθλητή των Παραολυμπιακών Αγώνων και μια δημόσια υπάλληλο... άνοιξαν τα φτερά της ουτοπικής κωμωδίας του Αριστοφάνη για να πετάξουν μέχρι τη μακρινή Νέα Υόρκη!
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι «Όρνιθες» παρουσιάζονται από τις 2 έως τις 13 Μαΐου ως μια συμπαραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και του St. Ann's Warehouse του Μπρούκλιν, με το νεοϋορκέζικο θέατρο να εντάσσει την ελληνική παράσταση στον ετήσιο προγραμματισμό του.
Ο σκηνοθέτης-παραμυθάς του ελληνικού θεάτρου, Νίκος Καραθάνος, επιστρατεύοντας την παιδικότητα, την ποιητικότητα, την πλαστικότητα και με την πολύτιμη βοήθεια της μουσικής, βλέπει τους «Όρνιθες» με διάθεση σημερινή και θέση υπαρξιακή. Δημιουργεί ένα πανηγύρι αισθήσεων, ακόμα πιο σφιχτά δεμένο και οργανικό από τις παραστάσεις της Αθήνας, βγάζοντας του θεατές από τη παθητικότητα της παρακολούθησης.
Είναι καταπληκτική η στιγμή, κατά την οποία εμφανίζεται η Βασιλική Δρίβα στη σκηνή -υποδύεται την Αηδόνα-, προ(σ)καλώντας τους πάντες να αλλάξουν τη φύση των πραγμάτων, στην πιο συγκινητική σκηνή της παράστασης: «Πουλιά να γίνετε. Ακούτε; Να γίνουμε ένα, να βγάλετε φτερά. Να τα ξαναγαπήσετε όλα… το χώμα, τα δέντρα, τα κλαδιά… Παιδιά του έρωτα είμαστε όλοι!». Τότε είναι που το κοινό όλων των ηλικιών ακούει το κάλεσμα των ηθοποιών ανεβαίνοντας πάνω στη σκηνή, όπου θα βραχεί από μια εξαγνιστική βροχή κάτω από τη σκιά των δέντρων. Και κάπως έτσι φτιάχνεται μια αλλόκοτη τελετουργία, που έχει να κάνει με τη βαθύτερη έννοια της ελευθερίας.
Για τον σκηνοθέτη της παράστασης Νίκο Καραθάνο, «η ελληνική σκέψη πίσω από τον Αριστοφάνη είναι πανανθρώπινη δεν είναι κάτι μουσειακό, κάτι αρχαίο. Ο καμβάς του Αριστοφάνη είναι απίστευτης ποίησης και περιέχει τα πάντα. Είναι βουτηγμένος μέσα σε ένα απίστευτο παρόν. Η γλώσσα του ήταν ένα καιρικό φαινόμενο... Είναι πολύ γοητευτικό να βλέπεις ότι μπορείς να επικοινωνήσεις με το κοινό».
Στο St. Ann's Warehouse παρατηρείς το κοινό να μη διαβάζει πάντα τους υπέρτιτλους, προσπαθώντας να εστιάσει στη στιγμή, στην ενέργεια που έρχεται από τη σκηνή και τότε καταλαβαίνεις ότι κατά την επαφή τους με τον ελληνικό θίασο, η «θέαση» μετατρέπεται σε «βίωμα». Είναι ένα κοινό διαφορετικό από το ελληνικό και αυτό μας το επιβεβαιώνει και ο Χρήστος Λούλης, παρατηρώντας ότι οι θεατές του νεοϋορκέζικου θεάτρου είναι πιο ανοιχτοί στο διαφορετικό. «Ίσως είναι η κουλτούρα της πόλης. Υπάρχει μια πιο ανοιχτή αγκαλιά, με το κοινό να κοιτάζει μπροστά, στο μέλλον. Εμείς έχουμε συνηθίσει να κοιτάμε στο παρελθόν. Εδώ ήρθαμε να ανοίξουμε ένα παράθυρο για να δούμε πόσο φως έχει εκεί έξω. Στη Νέα Υόρκη νιώθω συναισθηματικά φορτισμένος, όπως όταν παρατηρείς το παιδί που γεννήθηκε να κάνει βηματάκια μπροστά».
Τα ίδια συναισθήματα έχει και ο Μιχάλης Σαράντης, ζώντας ταυτόχρονα μία μεγάλη αντίφαση. Όπως μας λέει, «Βρίσκομαι σε μία πάρα πολύ ωραία πόλη, έχοντας ως υποχρέωση να φέρω εις πέρας την πιο δύσκολη παράσταση που έχω κάνει. Δηλαδή ενώ το σώμα μου θέλει να τρέξει παντού, δεν μπορεί να το κάνει, γιατί ανεβάζουμε μια πάρα πολύ απαιτητική παράσταση και οφείλουμε να είμαστε παρόντες. Το σώμα θέλει έναν έλεγχο κι ας σε καλεί η πόλη να τρέξεις και να την ανακαλύψεις».
Αναπόσπαστο μέλος της θεατρικής παρέας του Νίκου Καραθάνου είναι και ο κινηματογραφιστής Μπάμπης Μακρίδης, σκηνοθέτης της ταινίας «Οίκτος» που πήρε μέρος στο περασμένο Σάντανς, τη φεστιβαλική Μέκκα του αμερικανικού ανεξάρτητου κινηματογράφου. Να σας θυμίσουμε πως ήταν ο πρώτος Έλληνας σκηνοθέτης που συμμετείχε το 2012 στην περίφημη κινηματογραφική διοργάνωση του Ρόμπερτ Ρέντφορντ στο Παρκ Σίτι της Γιούτα, με την πρώτη ταινία του, τη σουρεαλιστική κωμωδία «L», στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Άρης Σερβετάλης και το σενάριο της έγραψε ο Ευθύμης Φιλίππου.
Τι δουλειά έχει όμως ο Μακρίδης μαζί τους Νέα Υόρκη; Είναι ο σκηνοθέτης της ταινίας που γίνεται για τους «Όρνιθες» σε παραγωγή της Αμάντας Λιβάνου. Μπήκε στις πρόβες του θιάσου προσπαθώντας να είναι όσο πιο ορατός γίνεται, έγινε μέλος του, ενώ στη συνέχεια έβγαλε τους συντελεστές στη μητρόπολη για να κάνουν τρελές, τις οποίες κατέγραψε... «Ο θίασος και ο Αριστοφάνης είναι ένα όχημα για να ξεκινήσει η ταινία, η οποία δεν έχει να κάνει με την παράσταση ακριβώς. Νομίζω ότι θα είναι ένα φιλμ για τους ανθρώπους-πουλιά και για την ουτοπία» μας είπε ο ίδιος. «Δεν μπορώ να σας πω αν η ταινία θα είναι sci-fi… Σίγουρα, όμως, το φιλμ θα έχει μυθοπλαστικά στοιχεία. Θα υπάρξει πλήρης απελευθέρωση στην πραγματοποίησή της». Οι παραστάσεις των «Ορνίθων» διαρκούν μέχρι την Κυριακή 13 Μαΐου, με την τελευταία παράσταση να μεταδίδεται σε live streaming στις 11.59 μ.μ. ώρα Ελλάδας.
Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση να επιλέξει την παράσταση του Νίκο Καραθάνου, δυο χρόνια μετά από την πρώτη παρουσίαση της, για να ταξιδέψει μέχρι το φημισμένο St. Ann's Warehouse του Μπρούκλιν; Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, τονίζει ότι η επιλογή ήταν απόλυτα στοχευμένη, τόσο σε σχέση με τη χρονική στιγμή, όσο και τη χώρα.
Όπως δήλωσε, «θα είχε νόημα να παρουσιαστούν οι "Όρνιθες" εδώ εάν ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν ακόμη Πρόεδρος των Η.Π.Α.; Ίσως όχι τόσο… Γιατί η Αμερική κάποτε ήταν η χώρα που μισούσαμε, μετά η χώρα που αγαπήσαμε και συμπαθήσαμε λόγω Ομπάμα και τώρα είναι η χώρα που σχεδόν λυπόμαστε. Οπότε, η απόφαση σχετίζεται με το που είμαστε και τι συμβαίνει σ’ αυτήν τη χώρα...Πάντως για να είναι κάτι διεθνές πρέπει να είναι πρώτα τοπικό, δηλαδή να έχει συνάφεια με το πού, το τι και το πότε συμβαίνει. Δεν μιλάμε για μονάχα για γεωγραφική τοποθέτηση. Όπως λέμε συχνά, ο χάρτης δεν είναι η επικράτεια. Αυτή τη στιγμή πάμε να δημιουργήσουμε μίαν άλλη επικράτεια για το πώς μπορεί να κυκλοφορήσει διεθνώς αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη ελληνική παραγωγή. Με όρους, όμως, που πρέπει να επανατοποθετηθούν πάνω στο τραπέζι, αποφεύγοντας τους πολύ αυστηρούς καθορισμούς.
»Τι εννοώ; Εάν ο Νίκος Καραθάνος ήθελε να έρθει στην Αμερική με τον "Βυσσινόκηπο", θα ήταν σχεδόν αδύνατον -και δεν μιλάω μόνο για το St. Ann's Warehouse. Γιατί είμαι σχεδόν βέβαιη ότι θα λέγανε, "Mα τώρα γιατί να φέρουμε έναν Έλληνα σκηνοθέτη, με Έλληνες ηθοποιούς να παρουσιάσουν Τσέχοφ;''. Παρόλα αυτά, εάν ένας αγγλικός θίασος ήθελε να έρθει με τον "Βυσσινόκηπο" στην Αμερική, αυτό το ερώτημα δεν θα υπήρχε καν, όχι γιατί μιλάνε αγγλικά, αλλά γιατί έχουν προλάβει να χαράξουν μία πολιτιστική πολιτική που δηλώνει ότι εγώ είμαι εδώ, έχοντας ένα συνεχές παρόν. Άρα είναι στο πλαίσιο της δικής τους πολιτιστικής διπλωματίας να με υποδέχονται ως "θεό" του θεάτρου, απλά και μόνο επειδή έχω ως έδρα το Λονδίνο.
» Οπότε, το δικό μας στοίχημα, ως προς την απόφασή του να φτάσουμε ως εδώ, είχε να κάνει λιγάκι και με τον επαναπροσδιορισμό του τι σημαίνει “εθνικό προϊόν”. Είναι λογικό να πάμε με ένα κείμενο που κανένας άλλος δεν μπορεί να το καταλάβει σε τόσο μεγάλο βαθμό, γιατί πρόκειται για μια κωμωδία γραμμένη στα ελληνικά. Όταν έρχεται κάποιος στην Αθήνα, αυτό που βλέπει δεν είναι απλά “ελληνικό θέατρο”, αλλά είναι “καλό θέατρο” και αυτό είναι που θέλουμε να περάσουμε στο εξωτερικό. Καταρχάς, έρχονται και βλέπουν σπουδαίους καλλιτέχνες. Στη συνέχεια βιώνουν μία θεατρική κουλτούρα που είναι πράγματι διαφορετική. Βλέποντας, λοιπόν, αυτό το σπουδαίο θέατρο καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει εξαιρετική σύγχρονη ελληνική σκηνή και την επόμενη φορά που ο Νίκος αποφασίσει για παράδειγμα να έρθει και να παρουσιάσει Μπέκετ, δεν θα έλεγε κάποιος “από που κι ως που”...»
Ο στόχος του ιδρύματος Ωνάση είναι να πυροδοτεί διαρκώς συζητήσεις για πράγματα σημαντικά που σχετίζονται με τη δημοκρατία με την κοινωνία των πολιτών, με το τι συμβαίνει τώρα και το που συμβαίνει. Δημιουργείται ένα δυναμικό αποτύπωμα της σύγχρονης παραγωγής που έχει ως αφετηρία της την Αθήνα και μαζί με τους "Όρνιθες" υπάρχουν κι άλλες ελληνικές παραγωγές που ταξιδεύουν στον κόσμο και σχετίζονται με άλλες δράσεις του Ωνασείου, με τη βιβλιοθήκη, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις σχέσεις με τα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Στα οκτώ χρόνια λειτουργίας της Στέγης, περισσότερες από 40 ελληνικές παραγωγές θεάτρου, χορού και μουσικής έχουν ήδη ταξιδέψει εκτός Ελλάδας. Μιλώντας για το μέλλον γεωπολιτικά, το ενδιαφέρον του Ιδρύματος θα εστιαστεί στη μέση Ανατολή, τη βόρειο Αφρική και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Αυτές είναι οι περιοχές που κινούνται πιο πολύ. Σύμφωνα με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου «Η Βηρυτός είναι η πόλη-κλειδί για οτιδήποτε ακολουθεί από τώρα και στο εξής».
Ο Νίκος Καραθάνος δημιουργεί ένα πανηγύρι αισθήσεων, ακόμα πιο σφιχτά δεμένο και οργανικό από τις παραστάσεις της Αθήνας, βγάζοντας του θεατές από τη παθητικότητα της παρακολούθησης.
Παράλληλα με τις παραστάσεις τρέχει ένα φεστιβάλ με συζητήσεις, performances και δράσεις στην πόλη. Το συγκεκριμένο θέατρο είναι σημείο αναφοράς για την τοπική κοινωνία του Μπρούκλιν. Βρίσκεται μπροστά από το ποτάμι, σ' έναν πεζόδρομο γεμάτο με cozy cafes και εστιατόρια. Στεγάζεται σε ένα εμβληματικό οικοδόμημα 2.300 τετραγωνικών μέτρων χτισμένο πριν τον αμερικάνικο εμφύλιο πόλεμο. Λίγο πριν την παράσταση του Νίκου Καραθάνου ανέβηκε στη σκηνή του ο Ρούφους Γουέινραιτ, ενώ το St. Ann's Warehouse έχει φιλοξενήσει εμβληματικούς καλλιτέχνες και ομάδες όπως τους Ντέιβιντ Μπάουι, τον Λου Ριντ, την Μαριάν Φέιθφουλ, τον Τσάρλι Κάουφμαν, τους αδελφούς Κοέν, το Γούστερ Γκρουπ και τον Τζεφ Μπάκλεϊ. Έπισης, έχει παρουσιάσει παραστάσεις από θέατρα, όπως The Royal Court Theatre, The Globe Theatre, Εθνικό Θέατρο της Σκοτίας, Donmar Warehouse, Young Vic, Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας.
