O Τάσος Ιορδανίδης γράφει το ταξίδι-εμπειρία στη Γεωργία με ξεναγό τον συνεργάτη του και διακεκριμένο σκηνοθέτη Λεβάν Τσουλάτζε.
«Λεβάν, σίγουρα;» «Σίγουρα!» «Θα μου πεις το γιατί;» «Ε, ας μην τα λέμε μέσω skype! Ελάτε στην Τιφλίδα, να σας πω!» Κάπως έτσι, στις 6 Ιουνίου και για τέσσερα εικοσιτετράωρα βρεθήκαμε μαζί με τη Θάλεια στην πρωτεύουσα της Γεωργίας, φιλοξενούμενοι του πολύ καλού μας φίλου Λεβάν Τσουλάτζε, που μου δίνει τη χαρά να συνεργαζόμαστε τα τελευταία δύο χρόνια στο θέατρο Άνεσις. Από την πρώτη μέρα, την ώρα που βρισκόμασταν στα τελεφερίκ στο κέντρο της πόλης βλέποντας πανοραμικά την Τιφλίδα, τον «εραστή» της τον ποταμό Μτκβαρι και όλη αυτή τη μίξη Ανατολής και Δύσης, ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ την εμπειρία αυτού του ταξιδιού, του τόσο πλήρους από θέατρο, εικόνες, συγκινήσεις και συζητήσεις γύρω απ’ αυτό.
Ξυλόσπιτα, κάστρα, εκκλησίες, πάρκα, μοντέρνες κατασκευές… Σε όλη την πόλη κυριαρχεί ένας πολυπολιτισμικός ευρω-ασιατικός ρυθμός. Σκεφτείτε ότι στο ίδιο τετράγωνο συνυπάρχουν μία ορθόδοξη εκκλησία, ένα τζαμί, η συναγωγή και μία αρμενική εκκλησία. Αφού γεμίσαμε τα στομάχια μας με χινκάλι και χατζαπούρι (οι γαστρονομικοί λάτρεις ας κωδικοποιήσουν αυτές τις δύο λέξεις!) ξεκινήσαμε για το Marjanishvili State Drama Theatre of Georgia του οποίου καλλιτεχνικός διευθυντής είναι ο Λεβάν. Μας υποδέχθηκε η οικονομική διευθύντρια του οργανισμού, η χαμογελαστή και υπερ-δραστήρια Εκατερίνα Ματσμισβίλι. Περπατώντας από φουαγιέ σε φουαγιέ, στις θέσεις των θεατών, πάνω στις σκηνές, σε γραφεία, μετά ξανά σε σκηνές, σε αίθουσες χορού και σε αίθουσες μουσικής διδασκαλίας, η Εκατερίνα μας μίλησε για τις πολιτιστικές συνθήκες που επικρατούν στη Γεωργία, το παρελθόν αλλά και το παρόν του θεάτρου.
«Στη Γεωργία υπάρχουν δύο μεγάλοι κρατικοί θεατρικοί φορείς. Το Ρουσταβέλι και το Μαρτζανισβίλι. Στο Ρουσταβέλι καλλιτεχνικός διευθυντής είναι ο Ρόμπερτ Στούρουα και στο Μαρτζανισβίλι ο Λεβάν. Το θέατρο στη Γεωργία είναι πολύ ψηλά στην ιεραρχία της συνείδησης του κόσμου. Μπορεί κάποιος να ζει στα όρια της φτώχιας αλλά σίγουρα θα εξοικονομήσει χρήματα για να πάει έστω και μία φορά το χρόνο με την οικογένειά του στο θέατρο. Γι’ αυτό και όλες οι θεατρικές σκηνές ακόμα και μικροί ανεξάρτητοι θεατρικοί οργανισμοί έχουν πάντα πληρότητα στις παραστάσεις τους.
Το θέατρο ιδρύθηκε από τον Kote Marjanisvili. Έναν από τους θεμελιωτές-μαζί με το Στανισλάβσκι, το Βαχτάνγκοφ και Μέγιερχολντ- του θεάτρου του 20ου αιώνα. Ο Μαρζανισβίλι το 1928 παραιτήθηκε από επίτιμος πρόεδρος του Ρουσταβέλι καθώς πίστευε ότι υπήρχε μία στασιμότητα στην καλλιτεχνική σκέψη και δημιουργία ιδρύοντας μαζί με ομοϊδεάτες του έναν καινούριο θεατρικό οργανισμό. Αυτός είναι ο ιδρυτής του θεάτρου μας, από εκεί λοιπόν έχουμε πάρει το όνομά μας αλλά και την επαναστατική φύση μας» λέει γελώντας.
«Η πολιτική αλλαγή του 1989 επέτρεψε να δημιουργηθούν καινούριες δομές καλλιτεχνικής έκφρασης, να γίνουν ανοίγματα προς τη μέχρι τότε ‘δαιμονική’ Δύση. Στηλοβάτης και εμπνευστής όλης αυτής της πνευματικής πορείας είναι ο κύριος από εκεί» μου λέει δείχνοντας το Λεβάν. «Ξέρεις τι μου έκανε εντύπωση;» τη ρωτάω. «Ότι στο δρόμο όλοι το χαιρετάνε. Και στην Ελλάδα έχουμε πολύ καλούς θεατρικούς σκηνοθέτες αλλά δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστοί, σα φυσιογνωμίες εννοώ, στο ευρύ κοινό. «Όπως σου είπα, το θέατρο είναι κάτι πολύ σημαντικό για τους Γεωργιανούς.
Όποιος ασχολείται σοβαρά με αυτό είναι διάσημος και σεβαστός». «Έκα, άρκετα! Φτάνει, τους ζάλισες!» πετάγεται ξαφνικά ο Λεβάν. «Δε φταίω εγώ που είσαι σταρ». «Ω, Θεέ μου!» «Το ξέρετε ότι ήταν ο πρώτος που ίδρυσε ανεξάρτητο θέατρο στη Γεωργία;» μας ρώτησε η Έκα. Την ξέραμε την ιστορία αλλά θα θέλαμε να την ξανακούσουμε. Κυρίως γιατί ήταν μία ιστορία που ο λιγομίλητος Λεβάν, αγαπούσε. Tον κάνει να φουσκώνει από περηφάνια.
«Ήταν δύσκολες εποχές αλλά και πολύ δημιουργικές. Μετά τον πόλεμο… Δεν υπήρχε ρεύμα, το σύστημα πολεμούσε τους πάντες με τη διαφθορά στο ζενίθ. Δεν είχαμε να φάμε τίποτα. Στην κυριολεξία! Μπορεί να περνούσαν και δύο μέρες όπου θα είχαμε μοιραστεί 10 άτομα μία φρατζόλα ψωμί. Πυροβολισμοί πέφτανε στα τζάμια του θεάτρου και εμείς συνεχίζαμε την πρόβα. Φάουστ του Γκαίτε. Το ανεβάσαμε μέσα σε 15 μέρες. Ελπίζαμε στον ένα που θα έμπαινε να κόψει εισιτήριο ώστε να έχουμε να φάμε. Ελπίζαμε στην καλή διαδρομή που είχα κάνει στο Ρουσταβέλι, όταν ο δάσκαλός μου ο Στούρουα με εμπιστεύθηκε και άρχισε να μου δίνει σκηνοθεσίες.
Ελπίζαμε στην καλή ομαδική δουλειά που γινόταν από ηθοποιούς και συντελεστές και μας έκανε να ξεχνάμε την πείνα μας. Ελπίζαμε γιατί δεν μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς. Γι’ αυτό αγαπώ τόσο πολύ το Άνεσις. Όταν με καλούν στο εξωτερικό δε θέλω να πηγαίνω γιατί αγαπώ πάρα πολύ την πόλη μου και δε θέλω να την αποχωρίζομαι. Στο Άνεσις, πέρα του ότι πλέον σας θεωρώ αδέλφια μου, θυμάμαι εκείνες τις στιγμές γιατί είστε ένα θέατρο που βασίζεται στο ανθρώπινο δυναμικό και όχι στην τεχνολογία ή στις…ανέσεις. Έχετε το ίδιο οικογενειακό κλίμα που είχαμε κι εμείς τότε. Από τους ταξιθέτες μέχρι τους ηθοποιούς!»
Ο Φάουστ παίζεται μέχρι σήμερα και θεωρείται μία από τις ιστορικότερες παραστάσεις του σύγχρονου γεωργιανού θεάτρου. Σήμερα το Μαρτζανισβίλι διαθέτει τρεις σκηνές. Τη Big stage που παραπέμπει στη δική μας εθνική κεντρική σκηνή, τη the Roof που ανήκει στους νέους σκηνοθέτες και ηθοποιούς που κάνουν τα πρώτα τους βήματα με την αρωγή των παλαιότερων γενεών και το the Basement κάτι σαν τη δική μας Πειραματική. Κάθε χρόνο παρουσιάζονται 14 με 18 καινούριες παραγωγές ενώ υπάρχουν παραστάσεις οι οποίες έχουν ξεκινήσει τη διαδρομή τους εδώ και πολλά χρόνια και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Όλες αυτές οι παραστάσεις ταξιδεύουν σε όλα τα μεγάλα φεστιβάλ ανά το κόσμο. Αμερική, Αγγλία, Γερμανία, Ρωσία, Κίνα, Ιταλία, Γαλλία, Ισραήλ, Αζερμπαιτζαν, Σερβία κ.ά έχουν υποδεχθεί παραστάσεις του Μαρτζανισβίλι, πάντα επιτυχώς, πάντα με διακρίσεις.
Ο κορμός του ρεπερτορίου αποτελείται από πρωτότυπα γεωργιανά έργα καθώς και από τα σπουδαιότερα δείγματα της ευρωπαϊκής δραματουργίας. Ένα άλλο μεγάλο επίτευγμα της σημερινής διοίκησης του Μαρτζανισβίλι, όπως μας είπε η Εκατερίνα είναι το φεστιβάλ που οργανώνεται κάθε Σεπτέμβριο και φιλοξενεί αναγνωρισμένα σχήματα από όλο τον κόσμο. «Παραστάσεις από τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης αλλά και απ’ αυτές της Μεσογείου, συναντιούνται με παραστάσεις από τη Βαλτική, τη Σκανδιναβία και την Ασία. «Αυτή τη στιγμή το συγκεκριμένο φεστιβάλ θεωρείται και είναι ένα από τα τρία μεγαλύτερα φεστιβάλ θεάτρου στην Ανατολική Ευρώπη. Και για όλο αυτό ευθύνεται η κυρία από εκεί» μας λέει ο Λεβάν δείχνοντας την Εκατερίνα. «Μπορείς να συνεχίσεις. Δεν έχω πρόβλημα με τα κομπλιμέντα…» «Και πολλά είπα…»
Τις μέρες που μείναμε παρακολουθήσαμε τρεις παραστάσεις. Προτιμήσαμε, όπως καταλαβαίνετε, να πάμε σε έργα που έφεραν τη σκηνοθετική υπογραφή του Λεβάν. Κάτι που είναι άξιο αναφοράς είναι η συμπεριφορά των θεατών. Απόλυτος σεβασμός τόσο κατά την είσοδό τους όσο και κατά τη διάρκεια του έργου αλλά και κατά τη έξοδό τους από το χώρο. Περιληπτικά, θα σας αναφέρω ποιες ήταν αυτές οι παραστάσεις με ένα μικρό σχολιασμό για την καθεμία. Στη Σοφίτα η τελευταία φουρνιά Γεωργιανών ηθοποιών καταπιάστηκε με το ‘Ημερολόγιο ενός τρελού’ του Νικολάι Γκόγκολ σε μία μοντέρνα διασκευή του αριστουργήματος του μεγάλου Ρώσου δημιουργού -όχι με τη μορφή μονολόγου- με έξι ηθοποιούς-με κώδικες της κομέντια αλλά και των φιλμ νουάρ.
Μία ανθρώπινη τραγωδία πλημμυρισμένη από χιούμορ που σε έκανε να αναρωτιέσαι ποιος είναι ο δρόμος προς την ατομική ελευθερία και αν μπορούμε μέσα από τους κανόνες, τους νόμους και τις συνθήκες να βρίσκουμε τη διέξοδο προς το ονειρικό…. Στο Υπόγειο παρακολουθήσαμε τη θεατρική διασκευή του τσεχωφικού διηγήματος ‘Η κυρία με το σκυλάκι’. Μία παράσταση με τέσσερις ηθοποιούς και δεκαέξι μαριονέτες που παίζεται εδώ και 6 χρόνια. Ένα βαθιά ποιητικό θέαμα, για την αγάπη που είναι πάνω από κάθε νόμο, ανθρώπινο ή θεϊκό. «Αν την ανακαλύψεις θα πρέπει να έχεις την ικανότητα να μην τη χάσεις γιατί είναι το μοναδικό πράγμα που μπορεί να σε προφυλάξει από την αβεβαιότητα αυτού του κόσμου» λέει στην τελευταία σκηνή ο ήρωας.
Στην κεντρική σκηνή παρακολουθήσαμε τον Ταρτούφο του Μολιέρου. Ένας Ταρτούφος που είχε σε ιδανική δοσολογία όλα τα συστατικά μιας μολιερικής κωμωδίας αλλά με λίγο πιπέρι παραπάνω, καυτηριάζοντας εξαιρετικά τις κοινωνικές δομές. Είναι κρίμα που δε θα μπορέσετε να δείτε το ‘Όπως σας αρέσει…’. Βρίσκεται για παραστάσεις στο Κίεβο…» μου είπε κάποια από τις -πολλές- φορές που καταβροχθίζαμε ένα χινκάλι.. Το ‘Όπως σας αρέσει’ του Σαίξπηρ είναι ένα από τα πράγματα για τα οποία ο Λεβάν, αλλά και το γεωργιανό θέατρο γενικότερα, μπορεί να υπερηφανεύεται.
Το 2012, στο φεστιβάλ Σαίξπηρ Globe Theatre στο Λονδίνο, ανάμεσα σε 37 θεατρικούς οργανισμούς από όλο τον κόσμο, πήρε το Ά βραβείο καλύτερης παράστασης αναγκάζοντας το βρετανικό κοινό και το βρετανικό τύπο να υποκλιθεί στον ‘genious’ (όπως τον αποκαλεί από τότε στις αναφορές της η Gurdian) Τσουλάτζε και τους ‘καθηλωτικούς’ γεωργιανούς ερμηνευτές. «Ήταν μία σημαντική στιγμή για μας γιατί έφερε στη σύγχρονη γεωργιανή καλλιτεχνική αναζήτηση μία εξωστρέφεια χαρίζοντας της αυτοπεποίθηση και κύρος. Να φανταστείς ότι μας επισκέπτονται από τότε για να παρακολουθήσουν τις πρόβες μας καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο».
«Κανένας σταρ;»τον ρωτάω… «Ναι αμέ… ο Ρέϊφ Φάϊνς, ο Κέβιν Κλάϊν, ο Μάλκοβιτς» «Και ποιος είναι ο πιο εντάξει;» « Μάλκοβιτς… Πίνει σα μπίτσο (αλάνι στα γεωργιανά). Χάρντ ντρίνκερ!» Το τελευταίο βράδυ της διαμονής μας ο Λεβάν κανόνισε μία βραδιά προς τιμήν μας στο σπίτι τους μαζί με τη σύζυγο του και την κόρη του. Καλεσμένοι ήταν πολλοί από τους ηθοποιούς του και τους συντελεστές του θεάτρου. Αρματωμένοι κάποιοι με μουσικά όργανα και όλοι με υπέροχες φωνές, χόρευαν και τραγουδούσαν διασκεδάζοντας με την ψυχή τους. «Θα μου πεις τελικά γιατί;» τον ρωτάω. Κατάλαβε αμέσως. «Γιατί μιλάει για το σήμερα… Γιατί ο καθένας δίνει μία προσωπική μάχη για να μη συνθλιβεί από τους κανόνες…
Γιατί εκείνη είναι ο νόμος και εκείνος ένας επαναστάτης… Όχι τρομοκράτης σαν το Ρασκόλνικοφ!» «Επαναστάτης! Αυτό είναι το επόμενο έργο μας!» Είναι τόσο μεγάλη ανακούφιση να εμπιστεύεσαι το σκηνοθέτη σου, σκέφτομαι. «Αλήθεια ο Στάλιν ήταν Γεωργιανός;» ρώτησα χωρίς να έχω καμία διάθεση να κρύψω την ανιδεότητά μου. «Ναι και μάλιστα ποιητής. Η αφρόκρεμα της πνευματικής ζωής εδώ τον απέρριψε σαν καλλιτέχνη. Ο αστικός μύθος λέει ότι γι’ αυτό επιτέθηκε πρώτα στη Γεωργία. Αλλά ας’ τον αυτόν να καίγεται εκεί που καίγεται. Τώρα ήρθε η ώρα να πιούμε! Θα κάνω μία πρόποση» και συνέχισε στα…Ελληνικά… «Καλησπέρα…καλημέρα…σας αγκαπω…Τάλια…Τάσο…θέατρο Άνεσις. See you soon!».
