Στις 24 Αυγούστου, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών, ο Έλληνας φιλόσοφος, θεολόγος καθηγητής και επιφυλλιδογράφος Χρήστος Γιανναράς. Ο Γιανναράς σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και του Παρισιού (Σορβόνη). Ήταν διδάκτωρ φιλοσοφίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σορβόνης και της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Εκτός από τις επιφυλλίδες του, με τις οποίες παρενέβαινε τακτικά για κοινωνικοπολιτικά θέματα μέσα από το "Βήμα" και τα τελευταία χρόνια την "Καθημερινή", ο διανοητής άφησε πίσω του μία σημαντική βιβλιογραφία. Το έργο του καλύπτει πολλούς τομείς της φιλοσοφίας (οντολογία, γνωσιοθεωρία, ηθική φιλοσοφία, φιλοσοφία της επιστήμης, φιλοσοφία της θρησκείας, πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία, ιστορία της φιλοσοφίας), ενώ εκτείνεται και σε μελέτες γενικότερου ενδιαφέροντος.
Παρακάτω θυμόμαστε έξι βιβλία από την πνευματική του παρακαταθήκη, τα οποία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ίκαρος.
"Σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία”
Ανήκουμε στη Δύση; Τι μας συνδέει με τη Δύση και τι μας χωρίζει; Οι Έλληνες "δώσαμε τα φώτα" στους Δυτικούς; Ή είναι οι Δυτικοί που διέσωσαν την αρχαιοελληνική κληρονομιά, ενώ εμάς μας απέκοψε από αυτήν ο χριστιανισμός και η τουρκοκρατία;
Το κυρίως πεδίο όπου μπορούν να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, δεν είναι τα ιστορικά γεγονότα. Είναι οι προϋποθέσεις τους: τα κίνητρα- αιτίες και οι σκοποί, το "νόημα" που δίνουμε οι άνθρωποι στην ύπαρξη, στον κόσμο, στην Ιστορία. Πεδίο όπου γεννιώνται οι συγκλίσεις και οι διαφορές Ελληνισμού και Δύσης, είναι η φιλοσοφία. Χωρίς σπουδή των φιλοσοφικών προϋποθέσεων που καθορίζουν τη σχέση- αναμέτρησή μας με τη Δύση, η μετοχή μας σήμερα στο κοσμογονικό εγχείρημα της "ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης" είναι καταδικασμένη να πραγματώνεται ή σαν μειονεκτικός μεταπρατισμός και μιμητισμός ή σαν ψυχολογική αντιπαλότητα και ανεδαφική ρήξη.
Το βιβλίο αυτό θέλει να υπηρετήσει κάθε Έλληνα που αναλαμβάνει να εκπροσωπήσει τη χώρα μας, σε οποιαδήποτε πτυχή των σχέσεων με την ΕΕ, σήμερα. Αλλά και κάθε Έλληνα για τον οποίο η ελληνικότητα είναι ακόμη πρόταση "νοήματος" που ενδιαφέρει επικαιρικά και πανανθρώπινα. (Πρόκειται για επανέκδοση του κλασικού πια βιβλίου που πρωτοεκδόθηκε το 1980).
"Προτάσεις κριτικής οντολογίας”
Ο προσδιορισμός "Κριτική Οντολογία", για τη Δυτική Φιλοσοφική Παράδοση, είναι από μόνος του μία αντίφαση: Η μεσαιωνική εμπειρία ταύτισε στη συνείδηση των Δυτικών την οντολογία (το ερώτημα για την αιτία και τον σκοπό της ύπαρξης) με την παραίτηση από την κριτική σκέψη, την a priori αποδοχή αφορισμών, αξιωμάτων, δογμάτων.
Υπάρχουν περιθώρια και λαβές ή "σημεία στήριξης" για να ανατάξουμε σήμερα αυτή την παγιωμένη προκατάληψη; Μπορούν να υπάρξουν προτάσεις ερμηνείας του "νοήματος" (αιτίας και σκοπού) της ύπαρξης, της ζωής, του κάλλους, της μοναδικότητας- ετερότητας, που να αντέχουν τον κριτικό έλεγχο όχι μόνο της ορθολογικής μεθόδου, αλλά και της εμπειρικής πιστοποίησης; Αυτά είναι τα ερωτήματα που αντιμετωπίζονται στις σελίδες αυτού του βιβλίου.
"Το Πρόσωπο και ο Έρως”
Το βιβλίο "Το Πρόσωπο και ο Έρως" προέκυψε από τη βάσανο επώδυνου ερωτήματος: Γιατί οι φιλοσοφικά συνεπέστερες αναζητήσεις των υπαρξιστών κατέληγαν αιτιωδώς στον μηδενισμό; Ο μηδενισμός ήταν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδίωκαν -επιδίωκαν, κατά τεκμήριο, νόημα: την καταξίωση της ύπαρξης απέναντι στη φρίκη της α-νόητης απανθρωπίας των πολέμων και των ολοκληρωτικών ιδεολογιών. Και γιατί οι απόπειρες να συγκροτηθεί ένας "ανθρωπιστικός" ή και "χριστιανικός" υπαρξισμός στάθηκε αδύνατο να αποφύγουν αυτό ακριβώς από το οποίο προσπαθούσαν να αποδράσουν: τον υποκειμενισμό των παντοδαπών "βεβαιοτήτων". [...] (Απόσπασμα από τον πρόλογο στην όγδοη έκδοση)
"Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα”
Η λέξη Ορθοδοξία και η λέξη Δύση δεν παραπέμπουν σε αντίπαλες ιδεολογίες ή σε θρησκείες διαφορετικές. Δηλώνουν διαφορά πολιτισμών, δηλαδή διαφορά νοήματος της ύπαρξης και τρόπου του βίου - διαφορά σαρκωμένη στους θεσμούς, στην Τέχνη, στην ιεράρχηση των αναγκών. "Εκδυτικισμένος Έλληνας" ή "εξελληνισμένος Δυτικός" συνιστούν γλωσσικές αντιφάσεις: σαν να λέμε "ξύλινο σίδερο" ή "σιδερένιο ξύλο". Όμως, στο ελληνώνυμο κρατίδιο, που η Δύση συγκαταβατικά ανέχθηκε να σχηματιστεί σαν καρπός της εξέγερσης των Ελλήνων ενάντια στον τουρκικό ζυγό, το σίδερο έγινε ξύλινο και η Ορθόδοξη Εκκλησία συμβατική "εθνική θρησκεία". Το βιβλίο φωτίζει αυτή την ανίερη αλχημεία.
"Για το νόημα της πολιτικής”
Ποιο το "νόημα", της πολιτικής τέχνης και επιστήμης; Το αρχικό "κοινό άθλημα" της δημοκρατίας ή το σύγχρονο επάγγελμα εξουσιαστικής εξισορρόπησης ατομοκεντρικών "δικαιωμάτων"; Ο κοινωνιοκεντρικός τρόπος των Ελλήνων (πόλις, εκκλησία, αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα, υπαρκτικός στόχος ελευθερίας) είναι ένα χαμένο παιχνίδι; Μονόδρομος o βαρβαρικός νομικισμός, ο ολοκληρωτισμός της προπαγάνδας, η ανέραστη αυτασφαλιστική ευζωία, τα παραισθησιογόνα της "ατομικής σωτηρίας";
"Γρίφος θάνατος”
Ο θάνατος είναι μια από τις ανθρώπινες εμπειρίες που (με τη γλώσσα του Wittgenstein) "δεν συλλαμβάνεται με την περί γεγονότων (τη factual) γλώσσα, επειδή ακριβώς η αξία της βρίσκεται πέρα από τον κόσμο των γεγονότων". Η αξία μιας γλώσσας "καθαρμένης από κάθε ίχνος του Διαφωτισμού" κρίνεται και διαβαθμίζεται με κριτήρια διαφορετικά από την αποδεικτική της πειθώ, την επιστημονική της συνέπεια. Κρίνεται από την αποτελεσματικότητά της να ιδρύει σχέση, όχι να μεταφέρει πληροφορίες.
Διαβάστε Επίσης
