© Ναταλία Τσουκαλά Ευγενική Παραχώρηση NEON
Στο άκουσμα του "Dream On", ασυναίσθητα αρχίζουμε να σιγομουρμουρίζουμε το διάσημο τραγούδι των Aerosmith. Ένα γλυκόπικρο άσμα για το γήρας και μια προτροπή να ζήσουμε τη ζωή μας στο έπακρο, καθώς ανά πάσα στιγμή αυτή μπορεί να παρέλθει. Στην πραγματικότητα ωστόσο, η πηγή έμπνευσης του επιμελητή της έκθεσης Δημήτρη Παλαιοκρασσά, ήταν ο μαξιμαλιστής σκηνοθέτης Βέρνερ Χέρτζογκ με την ταινία Φιτσκαράλντο, όταν έθεσε έναν μεγαλεπήβολο στόχο για την υλοποίησή της, πιστεύοντας βαθιά πως αν τον εγκατέλειπε, θα κατέληγε "ένας άνθρωπος χωρίς όνειρα". Η επιθυμία του ήταν ξεκάθαρη: να ζήσει ή να πεθάνει προσπαθώντας να επιτύχει το εγχείρημά του. Στο πλαίσιο αυτού του αγώνα για την πραγματοποίηση των ονείρων από μέρους των συμμετεχόντων εικαστικών, εντάσσει ο επιμελητής τη σύζευξη των έργων σε μια κοινή θεματική ενότητα. Ο άνθρωπος άλλωστε, έχει έμφυτη την ανάγκη να ονειρεύεται και συχνά, προσπαθώντας να πραγματοποιήσει τα όνειρά του, δίνει πραγματικά νόημα στην ύπαρξή του.
Δεκαοκτώ εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας εκτίθενται για μια τελευταία φορά ως μέρος τη Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στο Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της Αθήνας ̶ το αποτέλεσμα της αναμόρφωσης του ιστορικού κτηρίου έγινε γνωστό πέρσι με αφορμή την έκθεση Portals. Από τον Δεκέμβριο κι έπειτα, ως μέρος των 350 έργων της δωρεάς του κ. Δασκαλόπουλου, τα έργα αυτά θα χαράξουν μια νέα πορεία, ταξιδεύοντας σε διάφορα σημεία του κόσμου (ΕΜΣΤ, Tate Λονδίνου, Solomon R. Guggenheim Νέας Υόρκης, και Μουσείο Σύγχρονης τέχνης του Σικάγο).
Μπαίνοντας στο Αίθριο του Πρώην Καπνεργοστασίου τίποτα δεν έχει παραμείνει όπως το θυμόμασταν. Στην παλιά πρόσοψη του κτηρίου έχει πάψει πια να φωτίζει το έργο του Glen Ligon Waiting for the barbarians, εμπνευσμένο από το ομώνυμο ποίημα του Κ.Π Καβάφη με τις εννέα διαφορετικές αγγλικές μεταφράσεις του ίδιου στίχου "Καί τώρα τί θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μιά κάποια λύσις". Σήμερα, ανοίγονται στον χώρο τρεις μεγάλες, εγκαταστάσεις. Στο κέντρο, ιδιαιτέρως αισθητή μια ξεσκέπαστη Lincoln αντίκα, του John Bock, μοιάζει σαν να "ξερνάει" τα σωθικά της στο σήμερα ̶ μια εγκατάσταση με έντονα ποπ χαρακτηριστικά, απόρροια του βίντεο που προβάλλεται ταυτόχρονα και προηγείται της εγκατάστασης Palms. Άλλο σημείο του υαλοσκεπούς αιθρίου, καταλαμβάνεται από τον ψυχρό ιατρικό εξοπλισμό του Damien Hirst, αναφορά στο αποστειρωμένο νοσοκομειακό περιβάλλον ̶ μια εικόνα ιδιαιτέρως οικεία στην εποχή που ο covid-19 δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει τον κύκλο του. Το έργο συνιστά μια ελεγεία για τη θνητότητα, η οποία έρχεται σε αντιπαραβολή με τα παιχνιδιάρικα χρώματα των φιαλών που θυμίζουν ζωγραφική παλέτα. Το κομμάτι αυτό αρχικά δημιουργήθηκε για το εξώφυλλο του άλμπουμ του David Steward, πρώην ιδρυτικού μέλους των Eurythmics. Τέλος, συναντάται η εγκατάσταση του Michael Landy ̶ μια ευφάνταστα καταγγελτική χειρονομία απέναντι στον υπερκαταναλωτισμό. To Credit Card Destroying Machine, με σαφείς αναφορές στα κινητικά γλυπτά (Métamatics) που δημιουργούσε ο Νέος Ρεαλιστής καλλιτέχνης κι αρχιτέκτονας Jean Tinguely, προτρέπει τον επισκέπτη να καταστρέψει το κατεξοχήν σύμβολο του καπιταλισμού: την (έγκυρη) πιστωτική του κάρτα, τοποθετώντας τη σε μια μηχανή τεμαχισμού ξύλου, παίρνοντας για αντάλλαγμα μια ζωγραφιά με την υπογραφή του καλλιτέχνη.
Στη συνέχεια, ο διάδρομος του κτηρίου μοιάζει σαν οδοιπορικό που ξεκινά με μια Mercedes S500 της Μάρθας Δημητροπούλου, επίσης σήμα κατατεθέν του υπερκαταναλωτισμού των δυτικών κοινωνιών, εδώ, πλήρως καλυμμένο με έναν εύθραυστο οργανικό μανδύα όπως οι πευκοβελόνες, για να καταλήξει στις φωτεινές διαφάνειες του καλλιτεχνικού διδύμου Fischili & Weiss, που δημιουργούν ένα αρχείο αποτελούμενο από τις περιπλανήσεις τους ανά τον κόσμο, μια αναφορά τόσο στην τουριστική βιομηχανία, όσο και στην ανάγκη του ανθρώπου να ταξιδέψει σε ονειρεμένους προορισμούς.
Στις επόμενες τρεις αίθουσες παρουσιάζονται μεγάλες εγκαταστάσεις που καλούν το κοινό να αποκοπεί για λίγο από την πραγματικότητα και να βυθιστεί στον κόσμο των έργων. Ο επισκέπτης καλείται να "βιώσει" τα έργα τόσο νοητικά, όσο και σωματικά, ενεργοποιώντας όλες του τις αισθήσεις, πέραν της όρασης, χωρίς απλώς να περιοριστεί στην αισθητική τέρψη. Η εγκατάσταση της Annette Messanger Dependance/ Independence στην Αίθουσα 1, μια "ζούγκλα", σε σχήμα καρδιάς, δημιουργεί μια εν δυνάμει απτική διάθεση, όπως και την επιθυμία στο κοινό να εισέλθει στο εσωτερικό της. Μια βαλσαμωμένη αλεπού στο κέντρο κοιτάζει λυπημένη, ενόσω το έργο μας μεταφέρει από τον πολύχρωμο κόσμο της παιδικής ηλικίας στην ενηλικίωση, όπου τα παιχνίδια έχουν αντικατασταθεί από λέξεις με αρνητική κυρίως χροιά, όπως "σύγχυση", "καχυποψία", "θυμός", "ψέμα", "ζήλια", "ντροπή", "περιφρόνηση", χαρακτηρίζοντας την περιπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων.
Το πολύχρωμο έργο της Messanger αντιπαραβάλλεται με το δέος που προκαλεί το πελώριο κατάμαυρο κύμα του Αλέξανδρου Ψυχούλη, μια δομή που ανοίγεται στον χώρο παραπέμποντάς μας συνειρμικά σε μια από τις πιο αναγνωρίσιμες ξυλογραφίες της ιαπωνικής τέχνης Το Κύμα στα ανοιχτά της Καναγκάουα, του Κατσουσίκα Χοκουσάι. Η σισύφεια ζοφερή χειροτεχνική επαναλληπτικότητα των καμένων νημάτων, που θυμίζει αυτή του κύματος, ενώνεται με την ηχογραφημένη φωνή ενός παιδιού που ξυπνά τρομαγμένο από έναν εφιάλτη και μαζί δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ανήσυχο περιβάλλον.
Ακόμα πιο βιωματική είναι η πρόσληψη της εγκατάστασης Cavemanman του Thomas Hirshhorn. Δημιουργημένη από ξύλο, ταινίες και χαρτόνια, κατακλύζει σχεδόν ολόκληρη τη Αίθουσα 2, προσκαλεί το φιλοπερίεργο κοινό να εισέλθει σε ένα πότε ανοίκειο και πότε οικείο περιβάλλον, και να εξερευνήσει κάθε γωνιά σαν να επρόκειτο να ανακαλύψει έναν κρυμμένο μυστικό κώδικα μέσα σε μια κατακόμβη.
Συνεχίζοντας στην Αίθουσα 3 η Wangechi Mutu δημιουργεί μια θεατρική μπαρόκ σκηνή μέσα σε μια αποπνικτικά ζοφερή ατμόσφαιρα, που με επιδεξιότητα καταφέρνει να φέρει το κοινό σε μια άβολη θέση. Εκεί, ενεργοποιείται και η αίσθηση της όσφρησης ̇μπουκάλια γεμάτα με κόκκινο κρασί αναποδογυρισμένα στάζουν πάνω από μια μεγάλη ξύλινη τραπεζαρία – ένα σύμβολο συμποσιασμού, ευημερίας και πλούτου, δίπλα σε δέρματα θανατωμένων ζώων, ήταν σαν να θρηνούσαν για τις αδικοχαμένες ψυχές. Σημάδια από σφαίρες τον απέναντι τοίχο βρίσκονται εκεί για να θυμίζουν ακόμη και σήμερα τη βιαιότητα που σκόρπισε η αποικιοκρατία στο πέρασμά της.
Η έκθεση στον κάτω όροφο ολοκληρώνεται με το βίντεο του Paul Pfeiffer, όπου μέσα από την τεχνική του μοντάζ ενώνει το διττό θαύμα της φύσης ̶ την ανατολή και τη δύση του ηλίου ̶ κάνοντας τα δύο μέρη να συγχέονται και εν τέλει, να ενώνονται. Ο τίτλος του έργου A Morning After the Deluge, είναι κατά το ήμισυ δανεισμένος από τον πίνακα του 19ου αιώνα του William Turner, γνωστό στην ιστορία της τέχνης για τη ριζοσπαστική, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της εποχής, αποτύπωση του ήλιου. Χρονικά, εδώ, η σύνθεση αυτή τοποθετείται στο πρωινό που έπεται του κατακλυσμού, όταν ο ήλιος ανέτειλε πάνω από την Κιβωτό του Νώε.
Η επίσκεψη καταλήγει στο Τελωνείο, όπου διαχέεται η παιχνιδιάρικη ηχητική εγκατάσταση του Κώστα Ιωαννίδη και μοναδική νέα ανάθεση της έκθεσης, με έναν διάλογο στη σφυριχτή γλώσσα επικοινωνίας και συναντάται στη Βόρεια Εύβοια, με κίνδυνο σήμερα να εκλείψει. Το κοινό καλείται να απολαύσει αυτή την ιδιαίτερη συνθηματική γλώσσα με τις έντονες πολιτισμικές συμπαραπαραδηλώσεις, η οποία στο άκουσμά της δημιουργεί μια αίσθηση γαλήνης, και σκανάρωντας έναν κώδικα QR, έχει τη δυνατότητα να την αποκρυπρογραφήσει.
Διαβάστε Επίσης
Διατρέχοντας ολόκληρη την έκθεση θα μπορούσε κανείς να σταθεί σκεπτικά απέναντι στο επιμελητικό αφήγημα. Αντίστοιχοι προβληματισμοί είχαν διατυπωθεί και για την έκθεση Portals, όπου ο κεντρικός θεματικός άξονας υποστηρίχθηκε τόσο από τις νέες αναθέσεις των έργων, όσο και από τις θεματικές υπο-ενότητες που δημιούργησαν οι επιμελήτριες με σκοπό την κατασκευή μιας περαιτέρω ομαδοποίησης των έργων, αριθμητικά τριπλάσιας από τον φετινό. Εικάζοντας ότι η φετινή επιλογή έγινε με γνώμονα την ανάδειξη μεγάλων εγκαταστάσεων, αθέατων μέχρι πρότινος στο ελληνικό κοινό, η δημιουργία ενός πολύ σφιχτοδεμένου επιμελητικού αφηγήματος μοιάζει εκ των πραγμάτων ένα δυσεπίτευκτο έργο. Ένας τρόπος για να μπορέσει λοιπόν να συγκεράσει ο επιμελητής μια σειρά ετερόκλητων έργων κάτω μια κοινή θεματική ήταν να επινοηθεί ένα τέχνασμα: αυτό του ονείρου.
Οι εγκαταστάσεις είναι τοποθετημένες στον χώρο με τέτοιο τρόπο που συνυπάρχουν σχεδόν αρμονικά, αφήνοντας ελάχιστα σημεία να μοιάζουν κάπως αμήχανα. Η μεγαλύτερη γοητεία της έκθεσης είναι ότι καλεί το κοινό καταρχήν, να βιώσει τα ίδια τα έργα, και κατόπιν να τα ερμηνεύσει. Σε κάθε περίπτωση τα κείμενα του τοίχου, η ψηφιακή εφαρμογή και φυσικά, οι art mediators που αξιοποιεί ο ΝΕΟΝ στις εκθέσεις του, πάντα πρόθυμες και πρόθυμοι να ξετυλίξουν μια ενδιαφέρουσα αφήγηση, μετατρέπουν την επίσκεψη στην έκθεση σε μια μοναδική εμπειρία.
Μετά το πέρας της δεύτερης έκθεσης στο επιμελώς αναμορφωμένο Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, τα έργα θα ταξιδέψουν και θα είναι διαθέσιμα σε ένα ευρύτερο κοινό. Τόσο η πορεία των έργων, όσο και η αξιοποίηση του κτηρίου μετά την αποχώρηση του Οργανισμού στο τέλος του Νοέμβρη, είναι κάτι που μένει να φανεί. Ο οργανισμός έπειτα από δύο συναπτές εκθέσεις πολύ υψηλών προδιαγραφών για τα ελληνικά δεδομένα, που πραγματοποίησε στον ίδιο χώρο, φαίνεται να αλλάζει προσανατολισμό ̇ το ενδιαφέρον δεν θα μπορούσε παρά να έχει στραφεί στην παγκόσμια κλιματική κρίση, κι ανυπομονούμε να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις.
-Σοφία Χρυσαφοπούλου, ιστορικός τέχνης, κοινωνική ανθρωπολόγος
Περισσότερες πληροφορίες
Dream On
Το ΝΕΟΝ και η Βουλή των Ελλήνων παρουσιάζουν μία νέα έκθεση στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, το οποίο καλωσορίζει το κοινό για δεύτερη φορά μετά από την αναδιαμόρφωσή του χάρη των παρεμβάσεων του ΝΕΟΝ. Εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας από τη Συλλογή Δ. Δασκαλοπούλου, οι οποίες θα κοσμήσουν 4 διεθνή μουσεία (ΕΜΣΤ, TATE, και από κοινού στα Guggenheim και MCA Chicago) δημιουργούν ένα πρωτοποριακό πλέγμα συνεργειών.
