Δύο σαρκώδη, overlined μαύρα χείλια απαγγέλουν: "Πολλά νομίζω θα μιλήσω τώρα / πολλά που φύλαγα σε μια κρυψώνα τα αραδιάζω εδώ / όσο μπορώ καλύτερα και ό, τι θέλει ας γενεί". Σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, δυο βήματα απ’ τον αχό της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, η μαλακιά φωνή κι οι στίχοι της Μάτσης Χατζηλαζάρου ανακτούν το χώρο που ποτέ δεν τους δόθηκε ποτέ.
Τα λόγια της περνούν κι ακουμπούν σαν χάδι, μιλώντας για τα ανείπωτα του έρωτα, μέσα απ’ το σώμα μια drag περσόνας που κάνει lip sync. Είναι το "Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα" και αυτός ο άνθρωπος είσαι, φυσικά, εσύ, ο θεατής. Διότι στη βιντεοεγκατάσταση του Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη οι επισκέπτες εισέρχονται αποκλειστικά κατά μόνας, όπως σε μία προσωπική κουβέντα που εξελίσσεται σε εξομολόγηση.
"Πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με τη δουλειά της Μάτσης Χατζηλαζάρου μόλις το 2017· εντελώς τυχαία, έπεσα πάνω στη συγκεκριμένη ηχογράφηση στο ίντερνετ και μου προκλήθηκε ένας μεγάλος εκνευρισμός που δεν την ήξερα ως ποιήτρια", αναφέρει ο Ιώκο.
Την ίδια άγνοια θα δηλώσουν σίγουρα οι περισσότεροι στην εποχή μας. Παρά τη σπουδαιότητα του λόγου της, καθότι έχει χαρακτηριστεί ως η πρώτη Ελληνίδα ποιήτρια του υπερρεαλισμού, λιγοστές είναι οι κυκλοφορίες σε ανθολογίες της (πλέον, κάποιες εξαντλημένες) και ακόμη πιο λίγες οι μελέτες κι οι αναφορές πάνω στο έργο της, καθώς ο περιπετειώδης βίος της πλάι σε επιφανείς διανοητές και καλλιτέχνες του 20ου αιώνα επισκίασαν ατυχώς την ίδια. "Ήταν (και είναι) ένα πατριαρχικό σύστημα που την ώθησε στην αφάνεια, καθώς δεν ήθελε μια γυναίκα να μιλάει για τον έρωτα, ακριβώς επειδή μιλάει καλύτερα από οποιοδήποτε αρσενικό".
"Θα ‘θελα, πόσο θα ‘θελα". Ο εκ βαθέων εξομολογητικός λόγος της Μάτσης Χατζηλαζάρου χαϊδεύει απαλά τα ερωτικά τραύματα στην βιντεοεγκατάσταση του Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη (και της drag περσόνας του), μέσω της οποίας λυτρώνεται ό,τι δεν έχει ειπωθεί.
Προτού φύγει για το Παρίσι το 1945 με το θρυλικό Ματαρόα, η Μάτση είχε συνάψει γάμο με τον Ανδρέα Εμπειρίκο – μια σχέση που ξεκίνησε "στο ντιβάνι" (καθώς ο Εμπειρίκος υπήρξε και ψυχαναλυτής), εξελίχθηκε σε θυελλώδη έρωτα, σε έμπνευση και γενεσιουργό αιτία για την ποίηση της Μάτση, ενώ παρότι ο δεσμός τους έληξε το 1943 παρέμεινε ως υπόλοιπο στη ψυχή της ποιήτριας.
Απόδειξη, η "Αντίστροφη αφιέρωση" (1985), το τελευταίο ποίημα που έγραψε η Μάτση δέκα χρόνια μετά το θάνατο του Εμπειρίκου και πολλά περισσότερα ύστερα από τη σχέση τους^ μια εκ βαθέων εξομολόγηση που επιστρέφει στο σήμερα μέσω του έργου του Ιώκο, ώστε να δώσει μορφή σε "ό,τι δεν έχει ειπωθεί", όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος. Μετά την παρακολούθηση, οι θεατές καλούνται να αφήσουν το δικό τους "ανείπωτο" σε ένα ποιητικό σημείωμα, εάν το επιθυμούν.
Η απαγγελία εντείνει τη συμπεριληπτική, ουμανιστική της διάσταση, καθώς φαίνεται να εκφέρεται από την drag περσόνα του Ιώκο, την Imiterasu, συνοδεία μουσικής σύνθεσης του Panú. Είναι ένα έργο το οποίο είχε ολοκληρωθεί ως καλλιτεχνική πρόταση το 2019, έγινε η βιντεοσκόπηση του πρώτου μέρους (καθώς αποτελεί τριλογία) αλλά το ισοπεδωτικό πάγωμα του πρώτου λοκντάουν ανέβαλε την παρουσίασή του. Ωστόσο, μέσω του teaser που είχε ήδη κυκλοφορήσει διαδικτυακά, το "Έργο για ένα άνθρωπο μονάχα" έπεσε στις κεραίες της ομάδας της Στέγης και εντάχθηκε στην ομπρέλα του ιδρύματος, αποκτώντας την τελική μορφή που βλέπουμε στην εξίσου αποκαλυπτική τοποθεσία όπου εγκαταστάθηκε.
Το δωμάτιο της εγκατάστασης είναι ένα black box – ένα "terrarium", κατά τον Ιώκο, που λειτουργεί ως ησυχαστήριο/εξομολογητήριο (αρχιτεκτ. σχεδιασμός: Ελένη Στρούλια, φωτισμός: Ελίζα Αλεξανδροπούλου). Είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να συντονίζει μια στιγμή απομόνωσης, μια "παύση ώστε να επιστρέψουμε σε κάτι που έχει πραγματική αξία". Εντούτοις, βρίσκεται στο τουριστικό κέντρο της πόλης, προκαλώντας την περιέργεια των περαστικών. Είναι μάλιστα εγκατεστημένο σε ένα άκρως σπάνιο ιστορικό σημείο, στο οποίο συν τοις άλλοις εγκαινιάζεται η φάση της αναγέννησής του.
Η ερειπωμένη "κρυψώνα" του κέντρου που αποτελεί τη μοναδική σωζόμενη "μάντρα" της Αθήνας από την εποχή της Μπελ Επόκ επιστρέφει στο σήμερα όχι με τη νοσταλγία ενός μνημείου αλλά ως ενεργή κυψέλη πολιτισμού και έκφρασης του δικτύου Ωνάση.
Πρόκειται για τη μοναδική σωζόμενη "μάντρα" της Αθήνας από την εποχή της Μπελ Επόκ, ένα ανοιχτού τύπου λαϊκό θέατρο, γνωστό τότε ως "Αθηναϊκόν", "Θέατρο της Πύλης Ανδριανού" ή "Γερμανικό", με μορφολογία αντίστοιχη της μάντρας όπου μεσουρανούσε ο Αττίκ. Ένας υπαίθριος, δηλαδή, χώρος για τα καθίσματα και μια σκηνή με ιταλίζουσα μορφή. Η ερειπωμένη "κρυψώνα" του κέντρου που είναι μεσοτοιχία με την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη επιστρέφει στο σήμερα όχι με τη νοσταλγία ενός μνημείου αλλά ως ενεργή κυψέλη πολιτισμού και έκφρασης του δικτύου Ωνάση.
Συγκεκριμένα, μισθώθηκε από το ίδρυμα για περίοδο πενήντα χρόνων (έως το 2069) και ύστερα από την τρέχουσα παρουσίαση του έργου πρόκειται να αποκατασταθεί αρχιτεκτονικά (όσον αφορά τη στατικότητα, τα Η/Μ δίκτυα, κ.ο.κ.) και απ’ την άνοιξη του 2022 να ανοίξει με νέα ταυτότητα. "Στη "Μάντρα” θα κρατήσουμε το στοιχείο της έκπληξης, του αιφνιδιασμού που πρέπει να προκαλεί η τέχνη, όταν τη συναντάς αναπάντεχα, κατά λάθος, παρεμπιπτόντως", αναφέρει σχετικά η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, "θέλουμε οι άνθρωποι που "κουβαλούν” τόσο διαφορετικές βαλίτσες μεταξύ τους να έρθουν σε επαφή και με το τώρα της Αθήνας, με το τώρα του σύγχρονου πολιτισμού".
"Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα" (Μέρος Πρώτο) | Μάντρα (Διονυσίου Αρεοπαγίτου 2, Ακρόπολη) | Έως 14/11 | Δευτ.-Κυρ.: 2-10 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη
