«Το Ζάππειο ταιριάζει στην Art Athina» ήταν η ατάκα που ακουγόταν από τους περισσότερους επισκέπτες αλλά και γκαλερίστες στις βόλτες μας στην αθηναϊκή φουάρ το τετραήμερο που μας πέρασε (13-16/9). Όντως η απόφαση της μεταφοράς της ετήσιας συνάντησης των γκαλερί της πόλης στο κέντρο της Αθήνας, ήδη από πέρυσι που έγινε στο Ωδείο Αθηνών, έδωσε πόντους στο event, έφερε ένα νέο κοινό και επισφράγισε ένα ακόμη restart του ιστορικού θεσμού που επιχειρήθηκε πριν τρία χρόνια με την ανάθεση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης στη Σταματία Δημητρακοπούλου. Συμμαζεμένη, με ένα ενδιαφέρον, σφιχτό πρόγραμμα ομιλιών και performances (θα βοηθούσε οι τελευταίες να ήταν ανακοινωμένες εκ των προτέρων), αναβαθμισμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και ένα χαλαρό, εορταστικό κλείσιμο με ένα πρόγραμμα προβολών στο θερινό της Αίγλης, άφησε θετική επίγευση στους συμμετέχοντες γκαλερίστες που βρήκαν το κοινό πιο χαλαρό και προσεγγίσιμο από τα τελευταία χρόνια.
Παρ’ όλα αυτά, το φιλόδοξο περιτύλιγμα δεν μπορούσε να κρύψει τον αρκετά αμήχανο κυρίως κορμό της έκθεσης που δεν είναι άλλος από τα περίπτερα των γκαλερί που με περιορισμένες εξαιρέσεις, τοποθετημένες μάλιστα, κατά κύριο λόγο, κοντά στην έναρξη της περιήγησης, παρουσίαζαν μια σε μεγάλο βαθμό συντηρητική, παλαιάς κοπής, εικόνα που έγερνε προς την αμιγώς διακοσμητική τέχνη και δεν αντιπροσωπεύει την εικαστική Αθήνα του 2019 και την πολυσυζητημένη, και διεθνώς, δυναμική της (δεν είναι τυχαίο ότι στη συνέντευξη τύπου υπήρχαν αρκετοί ξένοι ανταποκριτές). Μια εικόνα που άφησε με ανάμεικτες εντυπώσεις ένα κοινό που είναι πιο εκπαιδευμένο πλέον ως προς τη σύγχρονη τέχνη, αλλά δεν αντιλαμβάνεται πάντα ότι η Art Athina, το πιο δημοφιλές και μαζικής απεύθυνσης ετήσιο εικαστικό event, είναι καταρχήν μια συνάντηση εμπορικών γκαλερί.
Εδώ πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι η πορεία προς την Art Athina 2019 δεν ήταν εύκολη υπόθεση με την προγραμματισμένη διεξαγωγή της τον Μάιο που μας πέρασε στο Ακροπόλ να αναβάλλεται τελευταία στιγμή λόγω γραφειοκρατικών κωλυμάτων και την ανακοίνωση των εκλογών να περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Η ιδέα της διοργάνωσης του Art Athina Summer Pop Up, μιας έκθεσης- προάγγελος της φουάρ που μετατέθηκε για το φθινόπωρο, και η γρήγορη και επιτυχημένη υλοποίηση του χαιρετίστηκε από τους εμπλεκόμενους και αγκαλιάστηκε από το κοινό.
Όμως, οι λίγες έστω ξένες γκαλερί αλλά και μια σειρά αθηναϊκών αιθουσών που εστιάζουν στη σύγχρονη τέχνη, είτε σχετικά νέας εσοδείας είτε βετεράνων στον χώρο, συμμετείχαν στο Pop Up αλλά απουσίασαν από τη φουάρ αποδυναμώνοντας το περιεχόμενο της τελευταίας. Το οποίο άλλωστε εν τη γεννέσει του είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αιθουσών Τέχνης (ΠΣΑΤ), άρα και με τα, σε μεγάλο βαθμό ανομοιογενή, ως προς την ταυτότητα του προγράμματός τους και το στάτους τους, μέλη του, όσο και με την κατάσταση της αγοράς της τέχνης στην Ελλάδα.
Με την κρίση (μεταξύ άλλων) να έχει εξαφανίσει μια παλιότερη γενιά γκαλερί και συλλεκτών, το σκηνικό απέχει παρασάγγας από τον γιγαντισμό του business over content που χαρακτηρίζει τη διεθνή αγορά της τέχνης. Υπάρχουν όμως ενθαρρυντικά μηνύματα για μια νέα γενιά συλλεκτών, και μάλιστα νεαρής ηλικίας.
Παιδί μιας εποχής που μέσα από τις γκαλερί παρουσιαζόταν το πιο δυναμικό κομμάτι της τοπικής παραγωγής, σε αντίθεση με σήμερα που άλλοι θεσμοί ή ανεξάρτητες πρωτοβουλίες διεκδικούν αυτό το ρόλο, η Art Athina είχε υπάρξει στο παρελθόν για το ευρύ κοινό ένα είδος σύνοψης της σεζόν αλλά και μια γιορτή με διεθνές χρώμα σε μια εποχή που σημαντικοί έλληνες συλλέκτες όχι μόνο στήριζαν την τοπική παραγωγή αλλά προσέδιδαν στην Αθήνα και μια αίγλη εκτός συνόρων. Σήμερα, η καλλιτεχνική Αθήνα έχει προσελκύσει μια νέα διεθνή «προσοχή» και αρκετοί ξένοι καλλιτέχνες την επιλέγουν ως προσωρινή βάση.
Τι θέση όμως έχει η αγορά τέχνης; Με την κρίση (μεταξύ άλλων) να έχει εξαφανίσει μια παλιότερη γενιά γκαλερί και συλλεκτών, το σκηνικό απέχει παρασάγγας από τον γιγαντισμό του business over content που χαρακτηρίζει τη διεθνή αγορά της τέχνης. Υπάρχουν όμως ενθαρρυντικά μηνύματα για μια νέα γενιά συλλεκτών, και μάλιστα νεαρής ηλικίας, όπως αποκαλύπτει και το ρεπορτάζ μας. Το να συντηρήσεις και να αναπτύξεις αυτό το ενδιαφέρον, να εκπαιδεύσεις νέους συλλέκτες (εδώ γίνεται μια αξιοσημείωτη δουλειά όλο το χρόνο από τη νέα διεύθυνση της Art Athina) αλλά να παρουσιάσεις και ένα ζωντανό, ενδιαφέρον event σε διάλογο με την εικαστική Αθήνα του σήμερα είναι μια πρόκληση που αξίζει να ξανατεθεί στο τραπέζι.
Την τελευταία δεκαπενταετία η γιγάντωση της διεθνούς αγοράς της τέχνης και η ολοένα και μεγαλύτερη σημασία που απέκτησαν οι φουάρ τέχνης έχει ανοίξει συζήτηση για τις συνέπειες της νέας πραγματικότητας στην ταυτότητα των γκαλερί. Οι μέσης κλίμακας γκαλερί δυσκολεύονται σε μεγάλο βαθμό να επιβιώσουν, ενώ από άποψη κοινού η συνήθεια της επίσκεψης σε μια γκαλερί έχει ατονήσει ρίχνοντας το βάρος στο επιχειρηματικό κομμάτι και λιγότερο σε αυτό της εμπειρίας. Νέοι θεσμοί και εναλλακτικές φουάρ ξεφυτρώνουν φιλοδοξώντας να ξαναδώσουν στις γκαλερί το «περιεχόμενο» που έχουν ανάγκη ενισχύοντας την καλλιτεχνική εμπειρία παράλληλα με την εμπορική.
Στην γκαλερί The Breeder αλλά και στο Hot Wheels είδαμε φέτος τη διεθνή διοργάνωση Condo Unit (από το condominium – συγκυριαρχία) που φέρνει μαζί διαφορετικές γκαλερί στους χώρους τους ή τις καλεί να ανταλλάξουν χώρους. Στο πλαίσιο της επερχόμενης φετινής παριζιάνικης φουάρ FIAC μια σειρά γκαλερίστες μαζί με μη κερδοσκοπικούς χώρους, εγκαινιάζουν το Komunuma σε ένα πρώην βιομηχανικό σύμπλεγμα εκτός κέντρου, φιλοδοξώντας να χτίσουν μια νέα αίσθηση κοινότητας. Πριν λίγες μέρες τα social media των αρτφίλ γέμισαν εικόνες από τη φουάρ της Jogjakarta στην Ινδονησία που επανασυστήνεται ως ένα «εναλλακτικό» φεστιβάλ καλώντας ένα διεθνές κοινό συλλεκτών στα στούντιο αυτής της «καλλιτεχνούπολης». Την ίδια στιγμή νέες πρωτοβουλίες, όπως η συνάντηση των ανεξάρτητων χώρων Platform Projects αλλά και η νέα φουάρ για τις εικαστικές εκδόσεις Athens Art Book Fair που εγκαινιάστηκε αυτήν την εβδομάδα δείχνουν την ωρίμανση της σκηνής με τη δημιουργία πιο στοχευμένων events.
Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς οι αθηναϊκές γκαλερί μπορούν να αξιοποιήσουν τις διεθνείς καλές πρακτικές εκπαιδεύοντας νέους συλλέκτες και συνάπτοντας νέους δεσμούς με την τοπική κοινότητα.
