Κάπου στα τέλη της «μακράς» δεκαετίας του ’60, όταν πια η εκτεταμένη στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ είχε ξεσηκώσει ένα πρωτοφανές κίνημα στους δρόμους της Αμερικής (αλλά και της υπόλοιπης Δύσης), με ριζοσπαστικές διεκδικήσεις για πολιτική χειραφέτηση αλλά και για μια νέα πολιτιστική ταυτότητα –αυτήν της αντικουλτούρας–, η τέχνη άρπαξε την ευκαιρία για τη δική της επανάσταση.
Οι «Γεωμετρίες» είναι ένα τρίμηνο πολυποίκιλο πρόγραμμα δωρεάν δράσεων κι εμπειριών για άτομα κάθε ηλικίας – με κοινό παρονομαστή την επαφή με τη γη, τη φύση και τον τόπο.
Για πρώτη φορά βγήκε συστηματικά έξω από τις αρτηριοσκληρωτικές αίθουσες των μουσείων και των γκαλερί, άρθρωσε συνειδητά λόγο σε ένα ανοιχτό τοπίο κι έδεσε τα έργα της με τον περιβάλλοντα χώρο και την οικολογική συνείδηση. Σε αυτό το πλαίσιο, το κίνημα της «land art» προχώρησε σε εμβληματικές παρεμβάσεις στην Αμερική, όπως οι πέτρινες σπείρες του Robert Smithson (λέγε με «Spiral Jetty») ή η μετατροπή άγονων οικοπέδων δίπλα από τη Wall Street σε παραγωγικά χωράφια (λέγε με «Wheatfield - A Confrontation» της Agnes Denes).
Στη σύγχρονη εκδοχή τους πλέον, τα έργα που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον, το δημόσιο χώρο και την κοινότητα έχουν επανέλθει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους τις τελευταίες δεκαετίες. Όλο και περισσότερα εγκαταλελειμμένα κτίρια παίρνουν ξανά ζωή μέσα από εικαστικά projects site specific δράσεων κι εκθεμάτων, ενώ δεν είναι λίγα τα παραδείγματα εικαστικής εξωστρέφειας της σύγχρονης σκηνής προς την πόλη, τους κατοίκους αλλά και ως προς τις μεταξύ τους σχέσεις. Ως ένα επιπλέον (και ακράδαντο) αποδεικτικό στοιχείο αυτής της τάσης, το νέο μεγάλο project της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, σε επιμέλεια του ανεξάρτητου οργανισμού σύγχρονης τέχνης Locus Athens, με τίτλο «Γεωμετρίες» έρχεται (από 27/3) στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ιερά Οδός 75), επαναπροσδιορίζοντας το πλαίσιο της εικαστικής έκφρασης και συνάμα προτείνοντας ένα τρίμηνο πολυποίκιλο πρόγραμμα δωρεάν δράσεων κι εμπειριών για άτομα κάθε ηλικίας – με κοινό παρονομαστή την επαφή με τη γη, τη φύση και τον τόπο.
«Το ζήτημα για εμάς είναι κάθε επισκέπτης να χτίσει τη δική του σχέση με αυτόν το χώρο, με αυτήν την κρυφή όαση στο κέντρο της Αθήνας. να διαλέξει αυτό που εκφράζει εκείνον καλύτερα για να αναστοχαστεί και τελικά να ρυθμίσει ξανά τη σχέση του με το περιβάλλον», μας εξηγούν τα δύο μέλη της επιμελητικής ομάδας, η Μαρία-Θάλεια Καρρά και η Όλγα Χατζηδάκη, που ύστερα από δύο χρόνια προετοιμασίας, έρευνας κι επαφής με την κοινότητα του Γεωπονικού αλλά και με καλλιτέχνες εντός κι εκτός συνόρων κατέληξαν σε μια συνολική πρόταση που ισορροπεί αξιοθαύμαστα ανάμεσα στο κομμάτι της τέχνης, του πανεπιστημίου, της φύσης και της οικολογικής συνείδησης. «Αποτελεί μιαν αφορμή γενικού προβληματισμού για όλους τους “ανήσυχους” πολίτες και τη στάση τους απέναντι στις έννοιες κλίμα, περιβάλλον, οικοσύστημα. η κλιματική αλλαγή μάς αφορά όλους και η στάση μας απέναντι σε αυτό το φαινόμενο είναι πρωτίστως πολιτική πράξη», συμπληρώνει η οργανωτική υπεύθυνη από την πλευρά της Στέγης Κωνσταντίνα Σουλιώτη, που με ακόμα ένα project επιβεβαιώνει την εξωστρέφειά του Ιδρύματος Ωνάση προς την πόλη. «Η συνεργασία μας με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών αποτελεί ευτυχή συγκυρία, καθώς μας δίνει την ευκαιρία, όχι μόνο να γνωρίσουμε άλλη μία γωνιά της πόλης, αλλά και να συμπράξουμε με μια πολύ δυναμική κοινότητα, αυτή των φοιτητών του Πανεπιστημίου», όπως προσθέτει.
Από τον φυσικό τόπο στον φιλοσοφικό «τόπο»
«Χρειάστηκε να έρθω πολλές φορές εδώ, να περπατήσω ξανά και ξανά τις ίδιες διαδρομές για να αρχίσουν να μου αποκαλύπτονται οι ιστορίες του χώρου. Δεν μπορούσα εύκολα να τον διαβάσω και να τον νιώσω οικείο. Φταίει μάλλον η μοναδικότητα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου». Το εισαγωγικό κομμάτι του αφηγηματικού, ηχητικού περιπάτου που ετοίμασε η αρχιτεκτονική ομάδα MoY Studio αποκλειστικά για το project «Γεωμετρίες» (και θα να είναι διαθέσιμο στους επισκέπτες για βιωματική ακρόαση) είναι κάτι παραπάνω από αντιπροσωπευτικό για την εικόνα και την αύρα αυτού του τόπου.
Στο πλαίσιο του project, ο αφανής πνεύμονας πρασίνου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου ενσαρκώνει μια συνολική πρόταση εναλλακτικής και οικολογικής αξιοποίησης του αστικού χώρου.
Ανάμεσα στους γραμμικούς αμπελώνες με τις αρχαίες ρίζες, στα κυπαρίσσια από την εποχή του Όθωνα και στους επιβλητικούς βραχυχίτωνες που φύτεψε η Αμαλία πριν από σχεδόν δύο αιώνες, ανάμεσα στις μητρικές φυτείες με ανθόφυτα και αρωματικά φυτά των γυάλινων θερμοκηπίων, τα μελισσοκομεία και τους μεταξοσκώληκες των εργαστηρίων, ανάμεσα στα εσπεριδοειδή δέντρα, στις φυλλωσιές και στα διάφορα πτηνά που φιλοξενούν, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο ζει στους δικούς του ρυθμούς.
Μόλις μιαν ανάσα από τον σκληρό πυρήνα του αστικού κέντρου, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση άλλης εποχής, προτού η εκτεταμένη αντιπαροχή και η βίαιη τσιμεντοποίηση αλλάξουν τα δεδομένα στην πόλη μας. «Πρόκειται για τον μοναδικό χώρο στην Αττική, που καλλιεργείται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, μια και ήταν πάντα εύφορος από τα νερά του Κηφισού», εξηγούν η Έλενα Ζαμπέλη και η Κατερίνα Χρυσανθοπούλου του MoY Studio.
Λειτουργώντας μάλιστα από τη δεκαετία του ’20 και φέροντας στο DNA του την προγενέστερη Τριανταφυλλίδειο Γεωργική Σχολή, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο είναι ένα από τα πρώτα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη χώρα – κάτι που μαρτυρά κάθε μικρή (και πολλές φορές αόρατη) λεπτομέρεια μέσα στα 250 στρέμματα της έκτασής του. Από τις μνημειακές κρήνες της οθωμανικής περιόδου και τα απομεινάρια του κτήματος Χασεκή μέχρι τα πιο σύγχρονα πειράματα υδρονέφωσης και ιστοκαλλιέργειας in vitto, τα κρυφά και φανερά τοπόσημα του πανεπιστημίου ανοίγουν για πρώτη φορά τις πόρτες τους στο ευρύ κοινό, ενώ η ίδια η κοινότητα του ιδρύματος αντιλαμβάνεται το project ως «ιδανική αφορμή για εξωστρέφεια· για να γνωρίσει ο κόσμος την ιστορική συνεισφορά του Γεωπονικού στην εξέλιξη της ελληνικής γεωργίας και για την ανάπτυξη νέων επιπέδων επαφής κι επικοινωνίας», όπως σχολιάζει η υπεύθυνη λειτουργίας του Γεωργικού Μουσείου Ευρυδίκη Σπυροπούλου, που μαζί με τον αντιπρύτανη Σταύρο Ζωγραφάκη συνέβαλαν καθοριστικά στην υλοποίηση του project.
Οι «Γεωμετρίες» δεν είναι τόσο ένα θέαμα όσο μια διαδικασία• μια μακρόχρονη αφήγηση που χρειάζεται τους ίδιους τους συμμετέχοντες για να πάρει σάρκα και οστά.
Φυσικά, η τρίμηνη εικαστική πρόταση της Στέγης και της Locus Athens όχι μόνο δεν πρόκειται να επικαλύψει τα δομικά στοιχεία του χώρου και της κοινότητας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, αλλά αντιθέτως προσπαθεί να τα αναδείξει με κάθε τρόπο: τα σύγχρονα έργα καλλιτεχνών με επίκεντρο την έννοια του τόπου (όπως του Πέτρου Μώρη και της Ρένας Παπασπύρου) ξεκινούν ένα διάλογο με τα ζωγραφισμένα φυτά του Εμμανουήλ Βάθη και την υπόλοιπη συλλογή του Γεωργικού Μουσείου, οι site specific εικαστικές εγκαταστάσεις δίνουν νέα οπτική στο εσωτερικό του ιδρύματος και οι παρεμβάσεις στους εξωτερικούς χώρους βάζουν σε πρώτο πλάνο την ανοιχτή επαφή με τη φύση και το γνωστικό αντικείμενο του ιδρύματος. Σε αυτό το πλαίσιο, αυτός ο αφανής πνεύμονας πρασίνου στο κέντρο της πόλης ενσαρκώνει μια συνολική πρόταση εναλλακτικής και οικολογικής αξιοποίησης του αστικού χώρου, ενώ οι συμβολικές προεκτάσεις παραμένουν στον πυρήνα του concept.
«Κοιτάζοντας το χώμα, τη φύση και τις πρακτικές της, αντιλαμβανόμαστε το ρυθμό που κρύβει το περιβάλλον και άθελά μας επαναξιολογούμε τη δική μας πραγματικότητα», παρατηρεί η Μαρία-Θάλεια Καρρά, κάτι που ως μεταφορά απευθύνεται τόσο σε αρχετυπικά ένστικτα όσο και σε θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα της δυτικής σκέψης για τον «τόπο» – από την ετεροτοπία του Φουκό μέχρι την εννοιολογική προσέγγιση του Χάιντεγκερ.
«Καλλιεργώντας» την έννοια της κοινωνικής ανοχής
Το ιδιαίτερο με τις «Γεωμετρίες» είναι ότι δεν αποτελούν τόσο ένα θέαμα παρά μια διαδικασία. μια μακρόχρονη αφήγηση που χρειάζεται τους ίδιους τους συμμετέχοντες για να πάρει σάρκα και οστά. Με κοινό στόχο την υλοποίηση του προγράμματος, οι σπουδαστές, οι απόφοιτοι, οι καθηγητές, το προσωπικό του πανεπιστημίου, οι εργαζόμενοι, οι καλλιτέχνες, οι προσκεκλημένοι ερευνητές, οι επιμελήτριες αλλά και οι διαφορετικοί επισκέπτες έχουν το δικό τους ζωτικό μερίδιο σε αυτούς τους τρεις μήνες, παίρνοντας λόγο και θέση σε βιωματικά εργαστήρια και συλλογικές δράσεις κάθε Κυριακή (προγράμματα αποκλειστικά για φοιτητές, καταγραφή συζητήσεων ανοιχτής τραπέζης με θέμα τις προτεινόμενες αλλαγές για το πανεπιστήμιο, αγώνας κωπηλασίας φοιτητών, γευσιγνωστικές συνεδρίες των Troο Food Liberation κ.ά.).
«Αν το καλοσκεφτείς, πρόκειται τελικά για ένα μεγάλο project κοινοτήτων, στο οποίο ο καθένας αναμετράται διαρκώς με τους υπόλοιπους και μπαίνει σε ένα δίκτυο συνδιαλλαγής και αλληλεπίδρασης», μας εξηγεί η Όλγα Χατζηδάκη. Ας μην ξεχνάμε, τέλος, πως ακόμη και το να καταφέρει ένα κρατικό πανεπιστημιακό ίδρυμα να συνεργαστεί με έναν ισχυρό ιδιωτικό φορέα πολιτισμού, με ενδιάμεσο κρίκο μια ευέλικτη, μικρού βεληνεκούς εικαστική ομάδα, αποτελεί ένα στοίχημα συνύπαρξης και σύμπραξης.
Όλη αυτή η διαδικασία προϋποθέτει και ταυτόχρονα εκφράζει μια αναπτυγμένη ανοχή στη διαφορετικότητα, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που δεν θα ήταν άστοχο να την παραλληλίσουμε με τη λογική του πυραμοειδούς θερμοκηπίου: μια εναλλακτική πρόταση small scale farming που εισάγει την έννοια της συγκαλλιέργειας διαφορετικών ποικιλιών αντί της κυρίαρχης μονοκαλλιέργειας.
 2009.jpg)
Μια τέτοιου είδους εικαστική αλλά και πειραματική εγκατάσταση πρόκειται να στηθεί μπροστά από το Γεωργικό Μουσείο, εγείροντας ερωτήματα γύρω από το πώς μπορεί να συνυπάρξει μια οικογένεια αρωματικών φυτών με ένα ξηροθερμικό φυτό ή με ένα ευαίσθητο κηπευτικό· ερωτήματα γύρω από το πώς μπορούν να προσαρμοστούν οι ανάγκες όλων αυτών των φυτικών οργανισμών σε ένα κοινό σύστημα. Δύσκολο; Ίσως. Δεν μένει όμως παρά να φυτέψουμε το σπόρο για να δούμε αν θα καρποφορήσει και αν θα έρθει η σοδειά του θέρους. Όπως ακριβώς και με τις «Γεωμετρίες»...
Με το βλέμα προς στα έξω
Υπαίθριες γευσιγνωσίες
Με συνοδηγό την οικολογική κολεκτίβα Troο Food Liberation, οι επισκέπτες θα γευτούν «αληθινό» φαγητό χωρίς τεχνικές παρεμβάσεις κι επεξεργασίες, ενώ το γεύμα θα αποτελεί περισσότερο μια αφορμή για επικοινωνία (η δωρεάν κράτηση είναι απαραίτητη).
Eco-friendly tour
Την ημέρα που είναι αφιερωμένη στο νερό, οι επισκέπτες και ο Τούρκος καλλιτέχνης Serkan Taycan θα ακολουθήσουν μια αφηγηματική πορεία από το Γεωπονικό μέχρι τις όχθες του Κηφισού, ενώ ένας αγώνας κωπηλασίας από τους φοιτητές θα σημάνει την κορύφωση (13/5).
Open air cinema
Με σήμα κατατεθέν μερικές στριφογυριστές μεταλλικές σκάλες μέσα στο φυσικό τοπίο του Γεωπονικού, στήθηκε στο δενδροκομείο το θερινό Cinema Zagara, με στόχο να φιλοξενήσει ντοκιμαντέρ, εικαστικές αλλά και κινηματογραφικές ταινίες γύρω από την κλιματική αλλαγή.
Η Στέγη πάει στο Γεωπονικό, Ιερά Οδός 75, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 27/3-15/6, Πέμ.-Παρ.: 5-9 μ.μ., Σάβ.-Κυρ.: 12 μ.-9 μ.μ., δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα εδώ, Είσοδος ελεύθερη.
