Ο διεθνούς φήμης καλλιτέχνης και συγγραφέας από το Μπαγκλαντές μας μιλά για την απόφασή του να γυρίσει μια ταινία στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και το στοίχημα μιας διεθνούς Αριστεράς.
«H τοποθεσία του αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου γυρίστηκε η ταινία, αποκαλύπτεται στο θεατή σταδιακά, καθώς παρακολουθούμε τον Βασίλη Κουκαλάνι, που ερμηνεύει τον μοναδικό ρόλο στην ταινία, να ξυρίζεται σε έναν καθρέφτη που όπως θα δούμε πρόκειται για σπασμένο γυαλί. Καθώς παρακολουθούμε, μέρα με τη μέρα, μια εβδομάδα στη ζωή ενός ανθρώπου παγιδευμένου μες στο αεροδρόμιο αντιλαμβανόμαστε ότι κανείς άλλος δεν βρίσκεται εκεί. Δεν υπάρχουν φύλακες, δεν ξέρουμε αν είναι φυλακισμένος ή αν απλά δεν θέλει να φύγει.
Ο τίτλος της ταινίας «Tripoli Cancelled» αναφέρεται στο βιβλίο του Rana Dasgupta «Tokyo Cancelled», μια σύγχρονη πολυεθνική εκδοχή των Ιστοριών του Καντέρμπερυ. Το σενάριο είναι εμπνευσμένο από την ιστορία του πατέρα μου, ο οποίος είχε μείνει παγιδευμένος για εννιά ημέρες το 1977 στο αεροδρόμιο της Αθήνας, αφού έχασε το διαβατήριό του στην Ινδία. Θυμάμαι αμυδρά το περιστατικό, αφού τον συνοδεύαμε όλη η οικογένεια. Ήταν πολύ περίεργο για τον πατέρα μου να χάσει το διαβατήριό του γιατί είναι εξαιρετικά τακτικός άνθρωπος. Εγώ ήμουν τότε 8 χρονών και λίγο πριν την προσγείωση είχα ρίξει το αναψυκτικό μου πάνω στο χαρτοφύλακά του και είχε εκνευριστεί. Όταν φτάσαμε στον έλεγχο των διαβατηρίων και συνειδητοποίησε ότι δεν είχε το διαβατήριό του νόμιζε ότι του είχε πέσει στο αεροπλάνο. Το προσωπικό ήταν πολύ εξυπηρετικό. Θυμάμαι ότι έφεραν πίσω το αεροπλάνο από κάπου πιο μακριά που είχε παρκάρει για να ψάξουμε, κάτι που βέβαια δεν θα μπορούσε να γίνει σήμερα!
Το σενάριο αναδεικνύει επίσης την ιδέα του ανθρώπου «φαντάσματος» όπως περιγράφεται από τη Χάνα Άρεντ, καθώς και την ιδέα του «Der Muselmänner» (στα Γερμανικά του «Μουσουλμάνου»), μιας φράσης που χρησιμοποιούνταν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς για να περιγραφεί ο κρατούμενος που είχε παραδοθεί.
Ερχόμενος στην Αθήνα ως προσκεκλημένος της documenta το 2015 πήγα να δω εξωτερικά το έρημο σήμερα αεροδρόμιο και να τραβήξω φωτογραφίες του φράχτη. Χάρη σε μια σειρά καλών συμπτώσεων και με τη βοήθεια της Μαρίας Θάλειας-Καρρά, η οποία ανέλαβε στη συνέχεια τη συμπαραγωγή της ταινίας και των επικεφαλής της Ελληνικόν Α.Ε. που διαχειρίζεται τον χώρο του αεροδρομίου και του ΠΟΛ.Κ.Ε.Ο.Α. (Πολιτιστικό Κέντρο Εργαζομένων Πολιτικής Αεροπορίας) μου επιτράπηκε να κινηματογραφήσω τους χώρους του αεροδρομίου. Στις συμπτώσεις αυτές δεν μπορώ να μην αναφέρω μια φορά που έψαχνα για την ταινία ένα αγαπημένο βιβλίο της παιδικής μου ηλικίας, το «Watership Down» του Βρετανού συγγραφέα Richard Adams, και η Μαρίας Θάλεια το βρήκε, στην ίδια έκδοση που το θυμόμουν, με το κίτρινο εξώφυλλο, στη βιβλιοθήκη της γιαγιάς της!
Η φόρμα της ταινίας διαφοροποιείται από τα προηγούμενα έργα μου, κάτι το οποίο έγινε ασυνείδητα. Ανακαλύπτοντας μέρα με τη μέρα νέα σημεία μες στο αεροδρόμιο όπου μου επιτρεπόταν να γυρίσω το έργο άρχισε να διαμορφώνεται με βάση τους χώρους και έγινε ταινία μυθοπλασίας. Ο Βασίλης (σ.σ. Κουκαλάνι) είναι ένας πολύ σωματικός ηθοποιός, ο οποίος μου άνοιξε νέες δυνατότητες κάνοντας την ταινία να μην είναι στενά δεμένη με μια συγκεκριμένη χώρα. Η ταινία έχει να κάνει πολύ με τις τελετουργίες που δημιουργείς για να πλοηγηθείς μες στη μοναξιά.
Τα παλιότερα έργα μου έχουν να κάνουν σε μεγάλο βαθμό με τις χαμένες ευκαιρίες της Αριστεράς. Νιώθω μέρος μιας διεθνούς Αριστεράς. Στο Μπαγκλαντές η Αριστερά δεν ήρθε ποτέ στην εξουσία. Πάντα στις ιστορίες του παρελθόντος υπάρχει το ερώτημα του τι θα μπορούσε να είχε συμβεί. Υπήρχε μια συγγένεια με την Αριστερά της Ινδίας και του Σοβιετικού μπλοκ. Η οικογένειά μου ανήκε ιδεολογικά στο Κέντρο. Θυμάμαι όσο μεγάλωνα και έβλεπαν τα βιβλία που διάβαζα και τους φίλους μου που μου έλεγαν “Α, έγινες Αριστερός”.
Ζώντας στην Νέα Υόρκη μετά την 11η Σεπτεμβρίου και βιώνοντας την υστερία της ασφάλειας εκ μέρους του κράτους ιδρύσαμε την Visible Collective, η οποία απαρτιζόταν κυρίως από μουσουλμάνους, διεκδικώντας χώρο στα μουσεία για να εκφράσουμε τους προβληματισμούς μας. Βρήκαμε πολλούς συνομιλητές. Στην έρευνά μου με ενδιέφερε πώς το κράτος είχε αντιμετωπίσει την Αριστερά τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70, ο πόλεμος ενάντια στον κομμουνισμό. Σε παλιότερα έργα μου, όπως το “Afsan’s Long Day” που παρουσιάστηκε στην Αθήνα, έχω αποτυπώσει ένα είδος ανδρισμού ταυτισμένου με την Αριστερά, το οποίο έχει ήδη πεθαίνει.
Στο Κάσελ θα παρουσιάσω το έργο “Τwo Meetings and a Funeral” (Δύο συναντήσεις και µία κηδεία, 2017), όπου γυρίζουμε μαζί με τον ιστορικό Vijay Prashad, το κτίριο του OHE στη Νέα Υόρκη και τους δρόµους του Αλγερίου, όπου το 1973 έλαβε χώρα µια ιστορική σύνοδος του Κινήματος των Αδέσμευτων. Το έργο εξετάζει το πώς αντίστοιχες οργανώσεις, όπως το Κίνηµα των Αδεσµεύτων (ΝΑΜ) και ο Οργανισµός Ισλαµικής Διάσκεψης (ΟΙC), αντί να ανατρέπουν, εγχαράσσουν εκ νέου τους συσχετισµούς εξουσίας σε νεαρά ανεξάρτητα εθνικά κράτη.
Συχνά στην πατρίδα μου τα έργα μου εκλαμβάνονται ως μια έρευνα για την αποτυχία της Αριστεράς. “Χρειαζόμαστε άλλη μια ιστορία πένθους;”, με ρωτάνε. Παρόλα αυτά εγώ βλέπω κάτι αισιόδοξο μέσα σε αυτή τη διαδικασία. Θέλω να αναζητήσω μια διέξοδο γιατί μόνο στη διεθνή Αριστερά πιστεύω ότι μπορεί η ανθρωπότητα να βρει έναν τρόπο να πορευτεί πέρα από τη θρησκεία και το έθνος-κράτος. Ο συντηρητισμός αυξάνεται γιατί απαντά στις ανάγκες ανθρώπων. Πρέπει η άλλη πρόταση να έχει την ειλικρίνεια να πει στο λαό ότι θα πάρει κάτι λιγότερο. Ένα από τα προβλήματα της Αριστεράς στο Μπαγκλαντές ήταν ότι δεν ήταν κοντά στο λαό και έμεινε εντελώς απέξω από τη θρησκεία, η οποία έπαιζε μεγάλο ρόλο στην κοινωνία, την αγνόησε ως το όπιο του λαού και δεν βρήκε κάποιο τρόπο να την αγγίζει.
Με αυτή την ταινία νιώθω ότι βγαίνω από τη ζώνη ασφαλείας μου. Για το αθηναϊκό αλλά και το διεθνές κοινό δεν είμαι ο ειδικός στην ιστορία του Μπαγκλαντές που δεν μπορούν να αμφισβητήσουν, όπως πιθανόν συνέβαινε με τα παλιότερα έργα μου, τα οποία αμφισβητούνται συνήθως μόνο στη χώρα μου.»
Η ταινία Tripoli Cancelled προβάλλεται καθόλη τη διάρκεια της έκθεσης στο χώρο του ΕΜΣΤ.
Η ταυτότητα της ταινίας
΅Είναι μια ελληνική συμπαραγωγή, με ένα συνεργείο που αποτελείται αποκλειστικά από συνεργάτες από την Αθήνα. Διευθυντής φωτογραφίας ήταν ο Πέτρος Νούσιας (Ακρυλικό, 2015, σκην. Νίκος Πάστρας). Το συνεργείο περιλαμβάνει επίσης τον βετεράνο ηχολήπτη Κώστα Φυλακτίδη, ο οποίος ήταν πρόσφατα υποψήφιος για την ταινία Suntan (2016, σκην. Αργύρης Παπαδημητρόπουλος). Το φιλμ Tripoli Cancelled είναι μια ανάθεση της documenta 14, με τη συνεργασία των Sharjah Art Foundation και Art Jameel. Συμπαραγωγός είναι η Μαρία- Θάλεια Καρρά, διευθύντρια του Locus Athens.
Το soundtrack της ταινίας περιλαμβάνει πέντε πρωτότυπες συνθέσεις του μουσικού Qasim Naqvi που ζει στη Νέα Υόρκη, καθώς και μουσική του ακουστικού ensemble από τη Νέα Υόρκη, Dawn of Midi (Aakaash Israni, Amino Belyamani, Qasim Naqvi), που πρόσφατα άνοιξε τις συναυλίες των Radiohead. Η ταινία τελειώνει με μια a capella εκτέλεση από τον Βασίλη Κουκαλάνι του τραγουδιού του Μάνου Χατζιδάκι «Τα Παιδιά του Πειραιά», γνωστό από την εκτέλεση της Μελίνας Μερκούρη στο «Ποτέ την Κυριακή» (στην αγγλόφωνη εκδοχή του από την Connie Francis).
Ο Naeem Mohaiemen και το έργο του
Ο Naeem Mohaiemen καταπιάνεται με ακαδημαϊκά δοκίμια, ταινίες και εγκαταστάσεις μικτών τεχνικών, για να εξετάσει έννοιες όπως τα σύνορα, οι πόλεμοι και η έννοια του ανήκειν σε μια χώρα που διαμορφώθηκε μεταξύ δύο ετών- ορόσημα κατά της αποικιοκρατίας, του 1947 (Ινδία-Πακιστάν) και 1971 (Πακιστάν-Μπαγκλαντές). καθώς και τον διεθνισμό των τρίτων χωρών.
Ο Naeem είναι υπότροφος του Guggenheim στην κατηγορία ταινία-βίντεο, και ολοκληρώνει το διδακτορικό του στις σπουδές Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ερευνώντας ιστορίες της αριστεράς εντός και εκτός της κρατικής προστασίας.
Η documenta 14 υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Adam Szymczyk, προσέφερε στον Naeem την ευκαιρία να αναπτύξει μια σταθερή σχέση με την Αθήνα. Από το 2015 έχει εργαστεί σε μικρότερα projects στην πόλη, δημιουργώντας μέσω αυτών των αλληλεπιδράσεων, εκτός από την ταινία και μια ομάδα παραγωγής. Τον χειμώνα του 2015 παρουσίασε το «Volume Eleven: flaw in the algorithm of cosmopolitanism» στην Εθνική Βιβλιοθήκη.
Ακολούθησε το φθινόπωρο του 2016 η παρουσίαση του «Muhammad Ali’s Bangladesh passport» στο πλαίσιο της Βουλής των Σωμάτων της documenta 14 στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων στο Πάρκο Ελευθερίας.
Η προηγούμενη ταινία του, Afsan’s Long Day, παρουσιάστηκε στην έκθεση «Thickness of Time» υπό την επιμέλεια των Locus Athens, στο πρώην κτήριο της Ένωσης Ανταποκριτών Ξένου Τύπου στο κέντρο της Αθήνας.
