© Μαρία Γραμματικού
Απρόσμενα μικρή προσέλευση σημειώθηκε σε δύο από τις τακτικές συναυλίες που έδωσε η Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής τον περασμένο μήνα. Ήταν κρίμα και λόγω των σημαντικών και σπάνια παιζόμενων έργων που ακούσθηκαν και λόγω του συνολικά υψηλού επιπέδου των ερμηνειών.
Αποκορύφωμα αποτέλεσε η συναυλία της 6/5 υπό τον Βασίλη Χριστόπουλο, η οποία περιελάμβανε αποκλειστικά τη μνημειώδη 8η Συμφωνία του Μπρούκνερ. Μετά την ερεθιστική αναμέτρηση με την 6η Συμφωνία υπό τον Καρυτινό, αυτή ήταν η δεύτερη -και σαφώς εντελέστερη- φετινή αναμέτρηση του συνόλου με το μεγαλειώδες συμφωνικό σύμπαν του Αυστριακού συνθέτη.
Το σχεδόν 80λεπτης διάρκειας έργο αποτελεί μία από τις ομορφότερες και απαιτητικότερες συνθέσεις του ύστερου ρομαντισμού. Όπως γνωρίζουν οι πιο ενημερωμένοι φιλόμουσοι, όλες σχεδόν οι Συμφωνίες του Μπρούκνερ υπέστησαν σειρά αναθεωρήσεων είτε από τον ίδιο το δημιουργό τους (λόγω της μεγάλης ανασφάλειάς του και της "δεκτικότητάς" του σε κάθε λογής κριτική) είτε από μεταγενέστερους μαθητές και μελετητές του έργου του (Σαλκ, Χάας, Νόβακ), με αποτέλεσμα να παραμένουν ανοιχτά μέχρι σήμερα τα ζητήματα της "αυθεντικότητας" παρτιτούρων και συνθετικών ...προθέσεων! Εύλογα, κάθε αρχιμουσικός κάνει τις δικές του επιλογές, και εν προκειμένω ο Χριστόπουλος επέλεξε -αντί της σχεδόν παγιωμένης πλέον εκδοχής του Χάας- ένα συνδυασμό των δυο εκδόσεων του Νόβακ (1887, 1890), στοχεύοντας "στη βέλτιστη δραματουργική υποστήριξη και ανάδειξη της μουσικής δύναμης και εκφραστικότητας αυτής της εμβληματικής δημιουργίας".
Σε κάθε περίπτωση, και ανεξαρτήτως της επιλεγείσας εκδοχής, οι δυσκολίες απόδοσης της πολύπλοκης μουσικής δραματουργίας του έργου αντιμετωπίσθηκαν με μεγάλη επιτυχία από τον εγκατεστημένο στη Γερμανία αρχιμουσικό. Ο πρώην (μεταξύ 2011-2014) καλλιτεχνικός διευθυντής του συνόλου έχει το χάρισμα να εκμαιεύει σταθερά το καλύτερο από τους μουσικούς του: αν η παροιμιώδης ικανότητά του αποκωδικοποίησης και διδασκαλίας ακόμη και των πιο ακανθωδών συνθέσεων αποτελεί την αφετηρία, η ακρίβεια και ο έλεγχος της εκτέλεσης αποτελούν το όχημα.
Τηρώντας μεγάλη ευελιξία στα τέμπι και στις δυναμικές, ο Χριστόπουλος κατάφερε να αναδείξει με ενάργεια την περιπετειώδη, αρμονικά και μορφολογικά περίπλοκη συμφωνική διαδρομή του έργου από την μυστηριώδη ατμόσφαιρα του εναρκτήριου allegro moderato μέχρι το αποθεωτικό φινάλε. Η αναλυτική, ρυθμικά ακριβής διεύθυνσή του φώτισε άρτια την -πυκνής παραγραφοποίησης και διαρκών μεταπτώσεων- γραφή κάθε μέρους, ενώ διατήρησε ικανό αφηγηματικό ειρμό, αξιοποιώντας μεγάλη πλαστικότητα φραστικής. Τόσο στο βαρύθυμο εναρκτήριο allegro moderato όσο και στο αέρινο σκέρτσο το θαυμαστό χτίσιμο -μέσω διαρκών επανεκκινήσεων- των εκστατικών κορυφώσεων συνοδεύθηκε από προσεγμένη ανάδειξη των νησίδων καταλλαγής και των σιωπών, ενώ το μαγευτικό adagio ήχησε με τη δέουσα εκφραστικότητα.
Καθοριστική για τη διαυγή ανάδειξη της πολυφωνικής παρτιτούρας στάθηκε η διάταξη της ορχήστρας, και δη των εγχόρδων (πρώτα βιολιά αριστερά, βιολοντσέλα στη μέση με τα κοντραμπάσα πίσω τους, δεύτερα βιολιά και βιόλες δεξιά, οι άρπες πίσω αριστερά) και μέρους των χάλκινων (κόρνα & τούμπες Βάγκνερ πίσω δεξιά). Η ΚΟΑ ακολούθησε με πειθαρχία, εγρήγορση και συντονισμένο παίξιμο: τα (υπό τον Μηλιάδη) έγχορδα απέδωσαν τα μελωδικά θέματα με ικανοποιητικά ακριβή, εστιασμένο, γεμάτο πλην διαυγή ήχο, τα τόσο καθοριστικά εδώ χάλκινα πνευστά (Σαλβάνος, Καραμπέτσος, Κ. Αυγερινός, όλες οι τούμπες Βάγκνερ!) εντυπωσίασαν κυρίως στα tutti, οι άρπες "κέντησαν" στο αργό μέρος, ενώ από τα διάσπαρτα μοναχικά σόλι των ξύλινων ξεχώρισαν αυτά της φλουτίστριας Χρυσής Πιλαφτσή.
Η όλη ερμηνεία κρατούσε συνεχώς το ενδιαφέρον για τον ωστικό παλμό και τη συναισθηματική της νηφαλιότητα, μακριά από τραγικές εξάρσεις. Ίσως για κάποιους το πνευματικό/μεταφυσικό φορτίο του επικών διαστάσεων έργου να έμεινε λίγο στο περιθώριο, αλλά θα ήταν υπερβολή να ζητούσε κανείς κάτι τέτοιο από μια πρώτη αναμέτρηση μ’ένα τόσο απαιτητικό αριστούργημα… Απολύτως δίκαιη η ενθουσιώδης υποδοχή του κοινού!
Πιο άνιση, αλλά οπωσδήποτε ενδιαφέρουσα ήταν η συναυλία της 27/5 υπό τον Γερμανό αρχιμουσικό Μάρκους Μπος, παλιό γνώριμο του συνόλου. Σ’ένα μάλλον ετερόκλητο πρόγραμμα, που συνδύαζε μία συμφωνία του κλασικισμού, ένα κοντσέρτο του ρομαντισμού και μία σουίτα μπαλέτου με πρωτομοντερνιστικά χαρακτηριστικά, ο Μπος αντιδιέστειλε θαυμαστά -αν και όχι πάντοτε επιτυχημένα- τις ερμηνείες.
Τις μεγαλύτερες ενστάσεις ήγειρε, κατά την άποψή μας, αυτή της 35ης Συμφωνίας "Χάφνερ" του Μότσαρτ, με την οποία ξεκίνησε η βραδιά. Σαφώς προσανατολισμένη στο μουσικοαισθητικό στίγμα της ιστορικής ερμηνευτικής, η εκτέλεση διέθετε μία μπαροκική δριμύτητα που φαινόταν ελάχιστα ταιριαστή στο συγκεκριμένο έργο, επιτομή της αριστοκρατικής κομψότητας. Τέτοιες προσεγγίσεις είναι προφανώς εύλογες στις 21 νεανικές συμφωνίες του συνθέτη από το Σάλτσμπουργκ, αλλά και εν γένει σε μεταγενέστερες (τουλάχιστον μέχρι την 34η Συμφωνία), στις οποίες είναι σαφής η επιρροή του Χάϋντν. Από κει και πέρα, οι κλασικιστικής τελειότητας πλην πολυεπίπεδες τελευταίες συμφωνίες με το τόσο αναγνωρίσιμο προσωπικό στίγμα δικαιώνονται από άλλου είδους, πιο "ψαγμένες" εκφραστικά θεωρήσεις…
Εν προκειμένω, τα εξαιρετικά σβέλτα τέμπι που υιοθέτησε ο αρχιμουσικός συνοδεύθηκαν από αιχμηρή άρθρωση και θολή φραστική που αγνοούσαν, αν δεν εξαφάνιζαν, τις λεπτομέρειες της γραφής, μην αφήνοντας τη μουσική να "αναπνέει"! Τούτο στοίχισε ιδίως στα μεσαία μέρη: το andante αποδόθηκε εξαιρετικά νηφάλια, χωρίς εκφραστικότητα και ευγένεια βηματισμού, το μενουέτο βιαστικά, χωρίς χάρη. Αλλά και στα πιο γρήγορα ακραία μέρη η υπερβολική ρυθμική σβελτάδα και οι ακραίες μεταπτώσεις δεν επέτρεψαν την εύροη προβολή του θεματικού υλικού, επιβάλλοντας μία εξαιρετικά τεταμένη, οιονεί εμβατηριακή αφήγηση.
Περαιτέρω, και σε επίπεδο εκτέλεσης, το αποτέλεσμα διέφερε αρκετά αυτού που θα μπορούσαν να πετύχουν σύνολα οργάνων εποχής, τουλάχιστον από άποψη συνοχής: ελάχιστα εξοικειωμένοι -ως σύνολο- με τέτοιες ιστορικά ενημερωμένες ερμηνείες, οι μουσικοί της ΚΟΑ, ιδίως αυτοί των εγχόρδων, ανταποκρίθηκαν μεν -οριακά, έστω- στη μαστιγωτική διεύθυνση του Μπος, αλλά η διαφάνεια -και η ποιότητα!- ήχου ήταν ατελής, ενώ οι παρεμβάσεις των ξύλινων χάθηκαν μέσα στην όλη ένταση. Πεδίο δόξης λαμπρό επιφυλάχθηκε, αυτονόητα, μόνο στα τύμπανα του Σπύρου Λάμπουρα…
Αντιθέτως, εξαιρετικά ερμηνεύθηκε, στη συνέχεια, το 2ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Λιστ, με σολίστ τον Νίκο Κυριόσογλου. Ο Σερραίος πιανίστας ηγήθηκε της εκτέλεσης, κάνοντας εντυπωσιακή επίδειξη δεξιοτεχνίας, αλλά χωρίς να αμελεί ούτε στιγμή τα ποιητικά, λυρικά ξέφωτα. Ήχος ρωμαλέος αλλά με πλήθος αποχρώσεων, ρυθμική ζωντάνια, πλαστικό φραζάρισμα συνδυάσθηκαν αβίαστα με γλαφυρή απόδοση των μελωδικών θεμάτων του έργου, χωρίς καμία εκφραστική επιτήδευση, κατά τρόπο που διασφάλιζε μεγάλη ευφράδεια αφήγησης. Καθώς το συγκεκριμένο έργο είναι χαρακτηριστικό του είδους του "συμφωνικού κοντσέρτου", το πιάνο δεν αντιπαρατέθηκε με την ορχήστρα, αλλά συνέπλευσε αγαστά μαζί της (ωραίος διάλογος με το βιολοντσέλο του Πούφτη!). Κρίσιμη στάθηκε εδώ και η προσεκτική, σφιχτή διεύθυνση του Μπος που συνέβαλε σ’ένα ακρόαμα υψηλής ποιότητας. Οι αδιαμφισβήτητες ικανότητες του 42χρονου Κυριόσογλου -τον οποίο είχαμε καιρό να απολαύσουμε- πιστοποιήθηκαν στα δύο θαυμάσια ανκόρ, το 3ο "Impromptu" του έργου 90 του Σούμπερτ και τη "Σονάτα σε σι ελάσσονα Κ. 87" του Ντομένικο Σκαρλάττι.
Εντελώς διαφορετική πρόκληση για την ΚΟΑ συνιστούσε η σουίτα από το μπαλέτο "Το πουλί της φωτιάς" του Στραβίνσκυ, με την οποία ολοκληρώθηκε η βραδιά. Εν προκειμένω, επελέγη η 3η και τελευταία εκδοχή για μεγάλη ορχήστρα (1945) που σχηματοποίησε ο συνθέτης από την αρχική μουσική του χοροδράματος, που αποτέλεσε την πρώτη συνεργασία του με τα περίφημα "Ρωσικά μπαλέτα" του Ντιάγκιλεφ.
Η ευρηματικά πλούσια ενορχήστρωση του ανεξάντλητα δημοφιλούς έργου με τις σαφείς επιρροές από τον Ρίμσκυ-Κόρσακοφ είναι διάστικτη από τολμηρές αρμονίες και πολύπλοκα ρυθμικά σχήματα, δείγματα αιχμηρής, πρώιμα μοντερνιστικής γραφής. Ορχήστρα και αρχιμουσικός χάρισαν μια ωραία, στρωτή ανάγνωση, περισσότερο "συμφωνικής" παρά "χορευτικής" λογικής (πιστή δηλ. σε γράμμα και πνεύμα της εκδοχής του 1945), ανταποκρινόμενοι επιτυχημένα και με καλά σταθμισμένες κλιμακώσεις δυναμικής στην ακρίβεια και το νεύρο που έχει ανάγκη η πολύχρωμη παρτιτούρα για να αποδοθεί όπως πρέπει, ιδίως στις έντονα δραματικές, πυρετώδεις μουσικές σελίδες. Βέβαια, μια μεγαλύτερης διαφάνειας προβολή των ορχηστρικών λεπτομερειών και ένα πιο ποιητικό παίξιμο των ξύλινων (από τα οποία κρατάει κανείς τις παρεμβάσεις του φλάουτου του Γιάρκε) θα ήταν επιθυμητές για να δικαιωθούν και οι υποβλητικές ατμόσφαιρες με τα κυρίαρχα οριενταλίζοντα στοιχεία, εξίσου κομβικές για να τονωθεί, χρωματισθεί η αφήγηση…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στην 8η Συμφωνία του Μπρούκνερ ("Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής, 6/5)
