© Χάρης Ακριβιάδης
Πώς χαλάνε οι εντυπώσεις από ένα συναρπαστικό ρεσιτάλ πιάνου λόγω της συμπεριφοράς -μέρους, έστω- των ακροατών; Τον -δυστυχώς, συχνά επίκαιρο- προβληματισμό τροφοδότησε το ρεσιτάλ που έδωσε πριν από λίγες μέρες (24/5) η διάσημη Ιαπωνίδα πιανίστα Μιτσούκο Ουτσίντα στην κατάμεστη "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής, στο πλαίσιο του κύκλου "Piano Masters".
Φημισμένη για τις επιδόσεις της στον κλασικισμό, το ρομαντισμό αλλά και το ρεπερτόριο του 20ού αιώνα, η Ουτσίντα πάντρεψε στο πρόγραμμά της -κατά τρόπο τουλάχιστον ασυνήθη και απρόσμενο!- έργα των Μότσαρτ, Σούμαν και Κούρταγκ, αφήνοντας ακόμη ισχυρότερες εντυπώσεις από τις πρόσφατες -εξαιρετικές- εμφανίσεις στο Μέγαρο άλλων εμβληματικών πιανιστριών της γενιάς της (Πίρες, Λεόνσκαγια, αδελφές Λαμπέκ).
Ήθελε πολλή φαντασία, όντως, για να δομηθεί ολόκληρο το πρώτο μέρος γύρω από ένα διάλογο 7 μινιατούρων του σημαντικού Ούγγρου συνθέτη Γκέργκυ Κούρταγκ με δύο από τις πιο δημοφιλείς πιανιστικές συνθέσεις του Μότσαρτ. Αν τα 6 σύντομα κομμάτια από διάφορους τόμους της συλλογής "Παιχνίδια" του Κούρταγκ γράφτηκαν για να εξάψουν την παιδική φαντασία στην προσπάθεια εκμάθησης του πιάνου σαν "παιχνίδι", μέσα από απλές, αποσπασματικές μουσικές ιδέες, ελεύθερες από μελωδικές ή ρυθμικές "δεσμεύσεις", η "Φαντασία" σε ντο ελάσσονα Κ. 475 και η 16η Σονάτα Κ. 570 του Μότσαρτ συνιστούσαν σαφείς προκλήσεις ανάδειξης ποικίλων και διαφορετικών θεμάτων μέσα από ένα στέρεο μουσικό συντακτικό.
Πόση εντύπωση έκανε η αντίθεση της εξερεύνησης των …έως σιωπής ηχητικών ορίων του πιάνου (δυναμικές, υφές, ρετζίστρα) στο εναρκτήριο "Παιχνίδι με το άπειρο" του Κούρταγκ με τις συνεχείς, όλο ευελιξία και ελευθερία, μεταβολές διαθέσεων και δυναμικών στη μοτσάρτια "Φαντασία"! Με πόση καθαρότητα φραστικής και πλαστικότητα, μέσω ωραίας προβολής στίξεων, παύσεων, κλιμάκων, τρέμολι, χωρίς πομπώδεις δραματικές/ρομαντικές χειρονομίες αποδόθηκε η ανήσυχη δραματουργία του έργου αυτού!
Και η ανάγνωση της 16ης Σονάτας του Μότσαρτ κέρδισε, όμως, από την "αντιπαράθεση" με τα 5 προηγηθέντα κομμάτια-"αφορισμούς" του Κούρταγκ, το σκοτεινής ατμόσφαιρας "Αφιέρωμα στον Σούμπερτ", την διάφανη "Αντιφωνία", το φωτεινό "Capriccioso-luminoso", το υποβλητικό, ενίοτε αιχμηρό "Mοιρολόι", τις ονειρικής διάστασης "Φευγαλέες σκέψεις για τα βάσιμα του Αλμπέρτι". Αυτή η, σε ψήγματα έστω, ποικιλία διαθέσεων έλαβε άλλη διάσταση και νόημα στην περιπετειώδη προτελευταία μοτσάρτια σονάτα, με τα άλλοτε λυρικά/χαριτωμένα, άλλοτε πιο δραματικά/νηφάλια θέματα (όπως αυτά του τόσο στοχαστικού adagio). Η ανάλαφρη κομψότητα που ανέκαθεν διέκρινε την προσέγγιση του πιανιστικού σύμπαντος του Μότσαρτ από την Ουτσίντα έδωσε εδώ τη θέση της σε μια γλαφυρή προβολή του πλούσιου, τόσο ευφάνταστου θεματικού υλικού.
Η υποδόρια ένταση αποφορτίσθηκε με μιαν υπνωτιστικής ομορφιάς εκτέλεση του πρόσφατου, ολιγόλεπτου έργου του 96χρονου Κούρταγκ "Ζευγάρι Αιγυπτίων στον δρόμο για το άγνωστο…".
Τη συνοχή του προγράμματος υποδήλωσε έμμεσα και το κύριο έργο της βραδιάς, οι "Χοροί των οπαδών του Δαβίδ" του Σούμαν, που κάλυψε ολόκληρο το δεύτερο μισό της. Αφενός, ο κύκλος αυτός 18 σύντομων κομματιών ήλθε να υπενθυμίσει ότι ο Σούμαν διέπρεψε στις πιανιστικές μινιατούρες. Αφετέρου, το έργο διατρέχει ένα τεράστιο εύρος χορών αλλά και διαθέσεων, από την καταιγιστική χαρά έως τη βαρύθυμη μελαγχολία, και από τη νηφάλια στοχαστικότητα έως την κατακλυσμιαία ζωντάνια. Οι "Οπαδοί του Δαβίδ" υπήρξαν ένας (άτυπος) σύλλογος που ίδρυσαν τα φανταστικά alter ego του συνθέτη, ο εξωστρεφής-παθιασμένος Φλορεστάν και ο εσωστρεφής-ονειροπόλος Ευσέβιος, που "μιλούν" εν προκειμένω με τα μάτια του συναισθήματος και της σκέψης. Οι "Χοροί" τους υπήρξαν μια έκφραση του ερωτικού πάθους για την -μετέπειτα σύζυγο του Σούμαν- Κλάρα Βηκ.
Αντιμέτωπη με μια διόλου απλή, αντιπροσωπευτική του ρομαντισμού σύνθεση, η Ουτσίντα έκανε επίδειξη πιανιστικής, στυλιστικής και διανοητικής κυριαρχίας. Το παίξιμό της διέθετε όχι μόνο την αναγκαία (δεξιο)τεχνική σιγουριά, την κρίσιμη ρυθμική ενέργεια και σπάνιες εκλεπτύνσεις ταχυτήτων και δυναμικών, αλλά απέδωσε την ιδιότυπη ποιητική και την ποικιλία/τις αντιθέσεις διαθέσεων του έργου με μεγάλη εκφραστικότητα και αφηγηματική ευφράδεια. Συνολικά, επρόκειτο για μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση που απέφυγε τόσο την ξηρή αντικειμενικότητα όσο και το υπερβολικό πάθος.
Όπως ήταν αναμενόμενο, για να γίνει αντιληπτή η λογική και η στόχευση ενός τέτοιου, ιδιαίτερα απαιτητικού (και διανοητικά!) προγράμματος αλλά και για να εκτιμηθούν οι ερμηνείες της Ουτσίντα, απαιτούνταν απόλυτη ησυχία από το ακροατήριο. Ατυχώς, το ετερόκλητης σύνθεσης και ηλικίας κοινό δεν είχε τέτοιες …ευαισθησίες! Τα κινητά τηλέφωνα χτύπαγαν -με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση- κάθε τρεις και λίγο, και δυστυχώς συχνά στο χειρότερο σημείο, όπως στην αρχή μιας φράσης, στις παύσεις (σαν ένα είδος ανεπιθύμητης αντίστιξης), διαρρηγνύοντας τη συγκέντρωση της σολίστ και τη ροή της μουσικής αφήγησης. Τα χειροκροτήματα επίσης ξέσπαγαν έντονα μετά από κορυφώσεις τμημάτων των έργων (ως εάν το κοινό να βιαζόταν να ...εκτονωθεί) ή πριν καν προλάβει να εκπνεύσει ο ήχος της καταληκτικής νότας, και να αποφορτισθεί η ατμόσφαιρα!
Όχι τυχαία, η 73χρονη σολίστ εξέφρασε 3-4 φορές -διακριτικά- την ενόχλησή της, ενώ η εμφανής χαρά της από την θερμότατη υποδοχή στο φινάλε δεν επέτρεψε οποιαδήποτε παρέκκλιση από το στίγμα του ρεσιτάλ που ολοκληρώθηκε -εκτός προγράμματος- με την ολιγόλεπτη τρυφερή "Εξομολόγηση" από το "Καρναβάλι" του Σούμαν.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν στη χώρα μας είναι διαδεδομένη η -μάλλον επικίνδυνη- άποψη ότι "η μουσική είναι μία", η κλασική μουσική έχει τους δικούς της κανόνες ακρόασης και συμπεριφοράς.
Εξάλλου, θα αρκούσε κανείς να ακούσει και υπακούσει στα ηχογραφημένα μηνύματα του Μεγάρου για "απενεργοποίηση των κινητών τηλεφώνων" προ της έναρξης κάθε μέρους. Θα αρκούσε να αγοράσει -το αξίας μόλις 2 Ευρώ- προγραμματικό τεύχος για να διαβάσει -και μάλιστα από την έγκυρη και κομψή γραφίδα του Τίτου Γουβέλη- κατατοπιστικές πληροφορίες για τους συνθέτες, τα έργα της βραδιάς, τις αγωγικές ενδείξεις τους. Θα αρκούσε να καταπιέσει για 1 ½ ώρα τον εγωϊσμό της άγνοιας ή της …γνώσης, που ωθεί στην επιδεικτική προβολή τους, χωρίς σεβασμό του καλλιτέχνη, των υπόλοιπων ακροατών, αλλά και των στοιχειωδών κανόνων κοινωνικής αγωγής, είδους εν ανεπαρκεία στη σύγχρονη Ελλάδα…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Η Μιτσούκο Ουτσίντα υποκλίνεται στο κοινό του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών λίγο πριν το ρεσιτάλ της στην "Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" (24/5)
