Τα κουαρτέτα εγχόρδων πρωταγωνίστησαν σε 3 πολύ ενδιαφέροντα πρόσφατα ρεσιτάλ στο Μέγαρο Μουσικής, χαρίζοντας αισιοδοξία σε όσους παρατηρούν την ανησυχητικά μειούμενη συχνότητα -λόγω κρίσης και πανδημίας- των εκδηλώσεων μουσικής δωματίου κατά την τελευταία δεκαετία.
Στις 8/3, η Αθήνα αποτέλεσε έναν από τους σταθμούς της αποχαιρετιστήριας περιοδείας του ιστορικού αμερικανικού κουαρτέτου εγχόρδων "Έμερσον", που θα ολοκληρωθεί εντός του 2023. Το ιδρυθέν το 1976 σύνολο φημιζόταν τόσο για την πυκνή συναυλιακή και δισκογραφική του δραστηριότητα όσο και για την εκπαιδευτική του δράση. Σε αυτήν θα εστιάσουν τα μέλη του, μετά την επικείμενη "αποστρατεία" τους.
Στην ευπρόσδεκτα γεμάτη -πλην μάλλον ακατάλληλη εν προκειμένω, λόγω της ευρείας διάχυσης του ήχου- "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" (η οποία επελέγη λόγω μεγάλης ζήτησης), οι "Έμερσον" εμφανίσθηκαν με τρία από τα αρχικά τους μέλη, τους βιολιστές Γιουτζίν Ντράκερ και Φίλιπ Σέτζερ, τον βιολίστα Λώρενς Ντάττον, αλλά και τον -από το 2013- τσελίστα Πωλ Ουώτκινς.
Το συγκεκριμένο Κουαρτέτο παρέμεινε πιστό στη μακρά παράδοση "αντικειμενικών" ερμηνειών, όπου η τεχνική τελειότητα της εκτέλεσης κατισχύει μιας "προσωπικής" ερμηνευτικής θεώρησης. Τήρησε επίσης πιστά την παράδοση εναλλαγής των δύο βιολιστών στη θέση του εξάρχοντα σε κάθε έργο.
Ο Σέτζερ ηγήθηκε της ερμηνείας στο πρώτο έργο της βραδιάς, το 14ο Κουαρτέτο εγχόρδων του Μπετόβεν, ένα από τα τελευταία έργα μουσικής δωματίου που αυτός συνέθεσε. Έχοντας μοναδική και σε βάθος λεπτομέρειας εποπτεία του διαρθρωμένου σε επτά μέρη μουσικού υλικού το οποίο ο Μπετόβεν επεξεργάσθηκε μέσα από πολλά και διαφορετικά τονικά κέντρα, μέτρα και ρυθμούς, οι "Έμερσον" ανέδειξαν άριστα τη συμφωνική του διάσταση και την ιδιαίτερη, "αφαιρετική" δραματουργία. Η ποιότητα φραστικής και άρθρωσης απεδείχθη κομβική, αλλά η άκρως αναλυτική ματιά συνοδεύθηκε στα αργά μέρη από την έλλειψη μιας πιο διακριτής προβολής του συναισθήματος.
Την ίδια χρονιά (1824), στην ίδια μεταιχμιακή περίοδο μεταξύ κλασικισμού και ρομαντισμού, και έχοντας εξίσου φορτισμένη ψυχοσύνθεση, έγραψε και ο Σούμπερτ το δικό του 14ο Κουαρτέτο εγχόρδων, το περίφημο "Ο Θάνατος και η κόρη". Οι "Έμερσον" το προσέγγισαν με τις ίδιες αρετές (δεξιο)τεχνικής ακρίβειας, ευέλικτης φραστικής και διάφανης απόδοσης του συντακτικού, και με θαυμαστή τέχνη στις μεταβάσεις παρά τα γενικώς γρήγορα τέμπι. Η δραματικότητα της εκτέλεσης βασίσθηκε, πάντως, περισσότερο στον κυρίαρχο ωστικό παλμό, την σβελτάδα του διαλόγου και τις γλαφυρές, γεμάτες φωτοσκιάσεις εναλλαγές διαθέσεων, παρά στη μετάδοση του κομβικού εδώ αισθήματος δέους έναντι του θανάτου. Παρά την προσπάθεια διαρκούς ανάδειξης της μελωδικής γραμμής, το συναίσθημα ήχησε αρκετά συγκρατημένο, κάτι για το οποίο ίσως έπαιξε ρόλο και ο πιο λεπτός ήχος του βιολιού του Ντράκερ.
Μολονότι σε αμφότερα τα έργα διασφαλιζόταν με μεγάλη πλαστικότητα η συνοχή του μουσικού ειρμού, η υποδειγματική ενάργεια και αυστηρότητα του ακροάματος περιόριζε την εκφραστικότητα των ερμηνειών, αφήνοντας μιαν έντονη αίσθηση εσωστρέφειας…
Ένα μήνα νωρίτερα (9/2), στην πολύ καταλληλότερη για εκδηλώσεις μουσικής δωματίου μικρή αίθουσα του Μεγάρου (και στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος") εμφανίσθηκε μετά από καιρό το "Κουαρτέτο Τετρακτύς", το σημαντικότερο ελληνικό κουαρτέτο εγχόρδων μετά τη διακοπή λειτουργίας του ιστορικού, κορυφαίου "Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου".
Οι "Τετρακτύς" ιδρύθηκαν το 2008, άφησαν εξ αρχής δυνατό αποτύπωμα στην εγχώρια μουσική ζωή και διέγραψαν επί σειρά ετών μια αξιόλογη διεθνή πορεία. Την περίοδο της οικονομικής κρίσης αραίωσαν σταδιακά τις εμφανίσεις τους, κυρίως λόγω της μετανάστευσης στην αλλοδαπή του εξάρχοντος Γιώργου Παναγιωτίδη και του -εγκατεστημένου τότε στην Ελλάδα- Τούρκου βιολίστα Αλί Μπάσεγκμεζλερ. Η τελευταία τους εγχώρια εμφάνιση, με κατά το ήμισυ νέα σύνθεση, έγινε προ πανδημίας (25/6/2019) στο πλαίσιο του "Summer Nostos Festival", που διοργανώνει το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο ΚΠΙΣΝ.
Υπό την αρχική τους σύνθεση (Γιώργος & Κώστας Παναγιωτίδης, Μπάσεγκμεζλερ, Δημήτρης Τραυλός), οι "Τετρακτύς" συνέπραξαν αυτή τη φορά με τον κλαρινετίστα Κώστα Τζέκο για την παρουσίαση τριών έργων για κλαρινέτο και κουαρτέτο εγχόρδων.
Η βραδιά άνοιξε με δύο υστερορομαντικού ιδιώματος έργα Βρετανών συνθετών που γράφηκαν το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Αρχικά προσφέρθηκε μια κομψή ερμηνεία του "Ραψωδικού Κουιντέτου" του Χάουελς, η οποία τόνισε όμορφα τις διαθέσεις του έργου, περισσότερο ίσως τη νοσταλγικότητα παρά το μυστήριο. Ακολούθησε η "Φαντασία-Κουιντέτο για μπάσο κλαρινέτο και κουαρτέτο εγχόρδων" του άδικα παραγνωρισμένου Μπόουεν, στην οποία εντυπωσίασαν τα εμπνευσμένα μελωδικά θέματα και το σκοτεινό ηχόχρωμα του μπάσου κλαρινέτου (του συγκεκριμένου οργάνου κατέχει ο Κ. Τζέκος θέση σολίστα στην ΚΟΑ). Αμφότερα τα έργα έτυχαν συνολικά ακριβών και επιτυχημένων ερμηνειών λόγω της άριστης συνεργασίας των μουσικών, της στέρεης τεχνικής και των καλά χρονισμένων φορτίσεων/αποφορτίσεων.
Ολόκληρο το δεύτερο μέρος κάλυψε το αριστουργηματικό "Κουιντέτο με κλαρινέτο" του Μπραμς, έργο σπάνιου μελωδικού πλούτου και μοναδικής τελειότητας γραφής, ιδίως στον τρόπο που ο ήχος του ξύλινου πνευστού συμπλέκεται στο όλο αρμονικό πλέγμα των εγχόρδων και διαλέγεται με αυτά. Η συναισθηματικά νηφάλια εκτέλεση εντυπωσίασε πρωτίστως για την άρτια αποκωδικοποίηση της πυκνής δομής και την πολυφωνική καθαρότητα. Καθοριστικό ρόλο στο να δικαιωθεί μέχρις ενός βαθμού η μελαγχολία και ο νυχτερινός λυρισμός του απερίφραστα ρομαντικού έργου -ιδίως στο ποιητικό adagio- έπαιξε ο σκούρος πλην μαλακός ήχος και η εκφραστική συμβολή του κλαρινετίστα. Σε άλλα σημεία -και δη στις αριστοτεχνικές παραλλαγές του καταληκτικού con moto- το σφριγηλό, ευέλικτης φραστικής παίξιμο των εγχόρδων τόνωσε την ένταση και το ενδιαφέρον του διαλόγου.
Κρίμα που ένα τέτοιο ρεσιτάλ δόθηκε ενός σχετικά μικρού αριθμού φιλόμουσων…
Πολύ μεγαλύτερη προσέλευση παρατηρήθηκε τις προάλλες (14/3) σε άλλη συναυλία του ίδιου κύκλου του Μεγάρου, με τίτλο "Έλα στο σπίτι από φτέρες", όπου έκανε την εμφάνισή του ένα νέο κουαρτέτο.
Το απαρτίζουν 4 εξαίρετοι μουσικοί της νεώτερης γενιάς με ήδη σημαντικές επιδόσεις στη μουσική δωματίου, οι βιολιστές Φαίδων Μηλιάδης και Φανή Βοβώνη, η βιολίστα Αγγέλα Γιαννάκη και ο τσελίστας Αλέξης Καραϊσκάκης-Νάστος. Οι Μηλιάδης (εξάρχων της ΚΟΑ) και Καραϊσκάκης-Νάστος συμπράττουν εδώ και καιρό στο πλαίσιο του "Trio El Greco", η Γιαννάκη (κορυφαία στις βιόλες της Ορχήστρας της ΕΛΣ) υπήρξε επί σειρά ετών (2007-2010) μέλος του ιστορικού "Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου", ενώ η Βοβώνη έχει μεγάλη εμπειρία από συμμετοχή σε εκλεκτές ορχήστρες οργάνων εποχής στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ο πρωτοεμφανιζόμενος σχηματισμός αναμετρήθηκε με το μοναδικό "Κουαρτέτο για έγχορδα" του Ραβέλ, μια εντυπωσιακής ωριμότητας νεανική σύνθεση. Σε πλήρη εγρήγορση και με άψογο μεταξύ τους διάλογο, οι ικανότατοι μουσικοί αναμετρήθηκαν με το ιδιαίτερων απαιτήσεων έργο παίζοντας με ρευστή ή μυώδη φραστική ανάλογα με τις απαιτήσεις κάθε παραγράφου, με αδιάλειπτα φροντισμένες, λεπτές διαβαθμίσεις δυναμικής, με διάφανο, καθαρό ήχο που επέτρεπε την αβίαστη εκτύλιξη των επεισοδίων "πολυεπίπεδης" δράσης.
Η ρυθμικά ακριβής, τεχνικά ανεπίληπτη ερμηνεία φώτισε με ακρίβεια το μουσικό συντακτικό, διέθετε δε μία ένταση και αντιθέσεις που διευκόλυναν την αφηγηματική καθαρότητα. Όμως, για να αναδειχθεί εντελέστερα η πρωτίστως λυρική, ποιητική διάθεση και οι ατμόσφαιρες του έργου θα ήταν επιθυμητή η διαμόρφωση με μεγαλύτερη πλαστικότητα της μελωδικής γραμμής.
Το κουαρτέτο του Ραβέλ παίχθηκε εμβόλιμα σε δύο έργα γαλλόφωνης μουσικής από τον ιμπρεσιονισμό ως τον σουρεαλισμό. Η βραδιά άνοιξε με τα "Τραγούδια της Βιλιτούς" του Ντεμπυσσύ που απέδωσε η μεσόφωνος Λένια Ζαφειροπούλου. Ο Γάλλος συνθέτης μελοποίησε τρία από τα ποιήματα της ομότιτλης συλλογής του Πιερ Λουίς, ενός εξόχως ιδιοσυγκρασιακού συμβολιστή λογοτέχνη, ο οποίος υπέγραψε τις δικές του πρωτότυπες δημιουργίες ως "μεταφράσεις" υποτιθέμενων σωζόμενων αποσπασμάτων από στίχους της καταγόμενης από την Παμφυλία Βιλιτούς, αρχαίας Ελληνίδας ποιήτριας και ερωμένης της Σαπφούς. Εν προκειμένω, τα τραγούδια ακούσθηκαν όχι με την συνήθη πιανιστική συνοδεία αλλά σε πρόσφατη (2021) μεταγραφή του Πιερ Πενισσόν για φωνή και κουαρτέτο εγχόρδων που έγινε με αφορμή αυτήν τη συναυλία. Η Ζαφειροπούλου -που υπέγραψε και την επιτυχημένη απόδοση στα ελληνικά του ποιητικού λόγου- τα ερμήνευσε με καθαρή άρθρωση, αντίληψη του ύφους και ευπρόσδεκτη συναισθηματική αποστασιοποίηση, αποφεύγοντας την προβολή του διάχυτου αισθησιασμού.
Λόγοι ανωτέρας βίας δεν μας επέτρεψαν την παρακολούθηση της σουίτας "Νύχτα με σκιές χρωματιστές" για έγχορδα και φωνή του Θάνου Μικρούτσικου, που γράφτηκε το 1984 σε κείμενο του Βέλγου Πωλ Βιλλέμς, κορυφαίας μορφής της σύγχρονης γαλλόφωνης λογοτεχνίας, με το οποίο ολοκληρώθηκε η πρωτότυπη αυτή βραδιά.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Το Κουαρτέτο Εγχόρδων "Έμερσον" ερμηνεύει το κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 14 του Μπετόβεν κατά τη διάρκεια της αποχαιρετιστήριας συναυλίας του στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (8/3). Credit όλων των φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης