© Μαρίζα Καψαμπέλη
Το "Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος" συγκαταλέγεται στους ελάχιστους φορείς που κατάφεραν, κατά την πρόσφατη εορταστική περίοδο, να τραβήξουν την προσοχή του κοινού με την ποικιλία μουσικών προτάσεων, κλασικών αλλά και λιγότερο αναμενόμενων, όπως κατέδειξαν τρεις συναυλίες στην "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος".
Στις 27 Δεκεμβρίου 2021, η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ υπό τον Γιώργο Πέτρου χάρισε ένα πρόγραμμα με τίτλο "Χριστούγεννα με μουσικές της Αυτοκρατορικής Βιέννης". Οργανωμένη απόλυτα -μέχρι ανκόρ και ευχών!- στο πρότυπο της Πρωτοχρονιάτικης συναυλίας της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, η βραδιά υπήρξε απρόσμενα επιτυχημένη (ίσως όχι και τόσο, για όσους είχαν παρευρεθεί στην αντίστοιχη προ εξαετίας συναυλία του Πέτρου με την Καμεράτα στο Μέγαρο).
Κατ’αρχάς, γιατί προσφέρθηκε μια ευχάριστη διαδοχή αργών και γρήγορων, δημοφιλών και λιγότερο γνωστών κομματιών (κυρίως βαλς και πόλκες) του Γιόχαν Στράους υιού και άλλων μελών της οικογένειας Στράους, χωρίς να αγνοούνται τα λεγόμενα "κομμάτια χαρακτήρα", όπως το σκέρτσο "Perpetuum mobile" ή η πόλκα-μαζούρκα "Fata Morgana". Δεν έλειψαν επίσης τα καλόγουστα μουσικά εφέ, όπως οι νυκτές νότες στην "Πόλκα πιτσικάτο" ή το -όχι, όσο θα έπρεπε, τραχύ -τραγούδι των μουσικών στη "Χωριάτικη πόλκα".
Ακολούθως, γιατί ο Πέτρου κατάφερε να εκμαιεύσει από την Ορχήστρα της ΕΡΤ παίξιμο διαυγές, αέρινο και κομψό, μεγάλο κατόρθωμα για όποιον γνωρίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά συμφωνικά σύνολα με το συγκεκριμένο ρεπερτόριο (το οποίο, εξάλλου, αποφεύγουν σε μεγάλο βαθμό). Η ακριβής πλην ευέλικτη ρυθμικά αλλά και αβίαστα μελωδική μουσική του διεύθυνση διασφάλισε τις βασικές "βιεννέζικες" ποιότητες αυτής της νοσταλγικής μουσικής, τόσο στις αιχμηρές πόλκες όσο και στα λικνιστικά βαλς ("Γυναίκα, κρασί και τραγούδι", "Η ζωή του καλλιτέχνη", "Τριαντάφυλλα του νότου", "Ωραίος Γαλάζιος Δούναβης"), άπαντα καλά επεξεργασμένα στη λεπτομέρειά τους, π.χ. σε τονισμούς, ανεπαίσθητες χρονικές καθυστερήσεις, καταλήξεις των φράσεων! Το υψηλού επιπέδου ορχηστρικό παίξιμο οριοθέτησαν το εστιασμένο παίξιμο των εγχόρδων και οι καλλιεπείς παρεμβάσεις ξύλινων (με προεξάρχουσα την φλαουτίστα Μελίνα Μακρή) και χάλκινων πνευστών.
Τέλος, γιατί ο καλός χορευτικός βηματισμός της ορχήστρας παρέσυρε και το κοινό, δημιουργώντας τη δέουσα γιορτινή, ζεστή ατμόσφαιρα, όπως απέδειξε και η -υπό την άγρυπνη καθοδήγηση του αρχιμουσικού- συμμετοχή του στο εκτός προγράμματος "Εμβατήριο Ραντέτσκυ"!
Κατά τα λοιπά, η συναυλία πιστοποίησε για πολλοστή φορά το εύρος ικανοτήτων και τη βαθιά μουσική αντίληψη του Πέτρου (που καλό θα ήταν, πάντως, να μην αγνοούνται τόσο επιδεικτικά από την Εθνική Λυρική Σκηνή), ενώ άφησε ελπίδες για την πολυπόθητη αναγκαία ανασυγκρότηση της Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ, που αργεί ακόμη -ίσως ελέω πανδημίας- να φανεί στον ορίζοντα.
Η επανακρόαση της συναυλίας λίγο μετά την αλλαγή του χρόνου στην ΕΡΤ2 επιβεβαίωσε αβίαστα τα προλεχθέντα…
Μία εβδομάδα νωρίτερα (20/12/2021), το ΚΠΙΣΝ πρότεινε μία απρόσμενη όσο και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συναυλία, μετακαλώντας το ξακουστό "Philip Glass Ensemble", δηλ. την πειραματική ορχήστρα που ο Φίλιπ Γκλας δημιούργησε το 1968 για να ερμηνεύει κατ’ αποκλειστικότητα τα έργα του. Αυτή η συναυλία-ξενάγηση στο ιδιαίτερο μουσικό σύμπαν του σημαντικού Αμερικανού δημιουργού έθελξε τους φιλόμουσους που κατέκλυσαν την "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος"!
Το πρόγραμμα αρθρώθηκε γύρω από τη σύνθεση "Music in Eight Parts" (1970), που ο Γκλας είχε κάποτε αναγκασθεί να πουλήσει λόγω χρεών και θεωρούνταν έκτοτε χαμένη. Τυπικό δείγμα της αυστηρά μινιμαλιστικής, πρώτης συνθετικής του περιόδου (1967-1974) με την εμμονή στην προσθετική/ επαναληπτική διαδικασία παραγωγής ήχων (κυρίως μέσω των πλήκτρων), το έργο δεν αποτελεί σίγουρα το "αποσιωπημένο" αριστούργημά του, όπως παρουσιάσθηκε. Υλικό του, εξάλλου, χρησιμοποιήθηκε στο 4ωρης διάρκειας "Music in Twelve Parts" (1971-1974), που αποτέλεσε την κορύφωση της πρώτης αυτής περιόδου, κατά την οποία τα πειραματικά έργα του Γκλας παίζονταν από το Philip Glass Ensemble σε μικρές γκαλερί αλλά και εργαστήρια της "ανήσυχης" καλλιτεχνικής κοινότητας του Soho της Νέας Υόρκης.
Στη λεγόμενη δεύτερη περίοδο (1975-1979) ξεκίνησε η σύνθεση έργων μουσικού θεάτρου υπό τον τίτλο "Τριλογία των πορτρέτων". Κάπως λιγότερο κουραστική στην επαναληπτικότητά της, η γραφή ξεχώρισε εδώ για το πιο τολμηρό πάντρεμα των ρυθμικών παραλλαγών με λεπταίσθητα αρμονικά θέματα, όπως προέκυψε από την ακρόαση του "Χορού 1" και -εκτός προγράμματος- του "Spaceship", αποσπασμάτων από την (πρώτη) όπερα "Ο Αϊνστάιν στην παραλία" (1976), που σκηνοθέτησε ο Μπομπ Γουίλσον.
Η δεύτερη -και βασισμένη στη ζωή του Μαχάτμα Γκάντι- όπερα "Σατυαγκράχα" (1980), από την οποία ακούσαμε το κομμάτι "Rescue" (η τριλογία ολοκληρώθηκε το 1984 με τον "Ακενατόν"), γράφτηκε στο μεταίχμιο με την τρίτη συνθετική περίοδο (1980-1986). Το 1982, ο Γκλας έγραψε την όπερα δωματίου "Ο φωτογράφος", η τρίτη πράξη της οποίας ολοκλήρωσε τη βραδιά. Οι εξωτικές αρμονίες αρχίζουν πλέον να καταστούν γοητευτικότερο το μουσικό ιδίωμά του, που αρχίζει να προσαρμόζεται σε -και απαιτεί- μεγαλύτερες συμφωνικές δυνάμεις. Επιτομή της γραφής για ορχήστρα που διευκόλυνε την πρόσβαση του Γκλας στο ευρύτερο κοινό αποτέλεσε η περίφημη εξαμερής σύνθεση "Glassworks" (1981), με τέσσερα κομμάτια ("Opening", "Floe", "Facades", "Rubric") της οποίας άνοιξε η συναυλία.
Ίσως η χρονολογική σειρά παρουσίασης των έργων του προγράμματος να επέτρεπε την πληρέστερη παρακολούθηση της εξέλιξης της μουσικής του Γκλας, και μάλιστα κατά τρόπο που θα άμβλυνε την εμμονική επαναληπτικότητά της και θα τόνιζε τις ουκ ολίγες σαγήνες της. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα μπορούσε κανείς να φαντασθεί καλύτερο και εγκυρότερο οδηγό από το 8μελές ορχηστρικό σύνολο που καθοδήγησε από τα πλήκτρα ο πολύπειρος Μάικλ Ρίσμαν. Ούτε και πιο αξιόπιστη vocalist από την Λάιζα Μπιελάουα, που υπερασπίσθηκε με πρωτοφανή απαντοχή τα ατέρμονα, συνοδευτικά φωνητικά μέρη! Ούτε όμως και ιδανικότερο χώρο από την υπερσύγχρονη "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος", καθώς η συγκεκριμένη μουσική περιλαμβάνει και σκηνικό ήχο και απαιτεί άριστη μικροφωνική ενίσχυση.
Ενδιάμεσα (22/12/2021), άλλη μία ενδιαφέρουσα, πλην διαφορετική συναυλία με αμερικανικό χρώμα δόθηκε στον ίδιο χώρο, στο πλαίσιο, όμως, του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Υπό τον τίτλο "Η Αμερικανική Επανάσταση μέσα από την κινηματογραφική μουσική", η Ορχήστρα της ΕΛΣ ερμήνευσε αποσπάσματα από πολυβραβευμένες μουσικές συνθέσεις, οι οποίες "έντυσαν" σημαντικές ταινίες εμπνευσμένες από την Αμερικανική Επανάσταση, σκηνές από τις οποίες προβλήθηκαν παράλληλα στη μεγάλη οθόνη της "Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος". Την καλλιτεχνική επιμέλεια του προγράμματος είχε ο Παναγής Παγουλάτος.
Προ της συναυλίας, η ιστορικός Άννα Καρακατσούλη ανέπτυξε διεξοδικά τη σχέση της Ελληνικής με την προγενέστερη Αμερικανική Επανάσταση, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης όχι μόνο για τον ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα, αλλά και για ολόκληρη την -κατά Χόμπσμπωμ- ευρωπαϊκή "εποχή των επαναστάσεων". Είναι δε αξιοσημείωτο ότι οδήγησε στην κατάρτιση ενός συνταγματικού μοντέλου πολιτειακής διακυβέρνησης βασισμένου στα πρότυπα και ιδεώδη της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας.
Επική στην εμβέλειά της και θεαματική στις δραματικές της μεταπτώσεις, η Αμερικανική Επανάσταση αποτέλεσε το θέμα ή τον ιστορικό περίγυρο ενός τεράστιου αριθμού κινηματογραφικών ταινιών, τόσο εντός όσο και εκτός της επίσημης χολλυγουντιανής παραγωγής. Πολλές από αυτές είχαν την τύχη να επενδυθούν με εξαιρετικής ποιότητας και μεγαλόπνοης έμπνευσης μουσικές συνθέσεις συμφωνικής αισθητικής, χάρη στην καλλιτεχνική συμβολή διακεκριμένων συνθετών που τιμήθηκαν επανειλημμένα με Όσκαρ ή άλλα σημαντικά βραβεία.
Κάποιες εξ αυτών απέδωσε η Ορχήστρα της ΕΛΣ, υπό τον διακεκριμένο -και εξειδικευμένο στην κινηματογραφική μουσική- Αμερικανό αρχιμουσικό Τζων Τζέτερ. Κατόπιν σύντομης παρουσίασης από την ηθοποιό Μαργαρίτα Βαρλάμου και σε παράλληλη προβολή επί της οθόνης, ακούσθηκαν διαδοχικά η ορχηστρική σουίτα από τη μουσική που ο Χανς Τσίμμερ συνέθεσε για την μίνι τηλεοπτική σειρά "Γιοι της ελευθερίας" (2015), αποσπάσματα από τις μουσικές των Μπέρναρντ Χέρμαν και Άλφρεντ Νιούμαν για τις ταινίες "Γουίλλιαμσμπεργκ – Η ιστορία ενός πατριώτη" (1957) και "Πύρινος χείμαρρος" (1939), οι συμφωνικές σουίτες των Τζων Κοριλιάνο και Μαξ Στάινερ από τις μουσικές για τις ταινίες "Οι επαναστάτες" (1985) και "Τζων Πωλ Τζόουνς" (1959) αντίστοιχα. Η βραδιά ολοκληρώθηκε με την ορχηστρική σουίτα που άντλησε ο Τζων Ουίλλιαμς από τη μουσική για το φιλμ "Ο πατριώτης" (2000), ενώ εκτός προγράμματος παίχθηκαν αποσπάσματα από τη μουσική του Ντέηβιντ Άρνολντ για το blockbuster "Μέρα Ανεξαρτησίας" (1996).
Σε πολύ καλή φόρμα και υπό την προσεγμένη καθοδήγηση του Τζέτερ, οι μουσικοί της Ορχήστρας της ΕΛΣ απέδωσαν άρτια ένα είδος μουσικής που περιγράφει με μοναδική αμεσότητα εικόνες και συναισθήματα από κινηματογραφικές σκηνές, συνδυάζοντας το επικό με το λυρικό, το λόγιο με το λαϊκό/δημοφιλές. Η ποιότητα της απόδοσής τους αποτέλεσε τον ενδεδειγμένο αποχαιρετισμό στον ιστορικό εξάρχοντα του συνόλου Χάρη Χατζηγεωργίου, που τιμήθηκε πριν από την έναρξη της -τελευταίας γι’αυτόν, λόγω επικείμενης συνταξιοδότησης- συναυλίας...
