Μέσα στον καταιγισμό εκδηλώσεων συμφωνικής μουσικής και όπερας που παρατηρήθηκε τον Οκτώβρη και τις αρχές του Νοέμβρη, δύο διαφορετικού στίγματος συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τράβηξαν την προσοχή των φιλόμουσων. Στις 9/11, το εκλεκτό σύνολο παλαιάς μουσικής «Ex Silentio» έδωσε, σε μια κατάμεστη «Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος», την καθιερωμένη ετήσια συναυλία του, επικεντρώνοντας και πάλι σε μουσικές θεματικές ιστορικού ενδιαφέροντος, που με τόση γνώση και φροντίδα επιμελείται ο διευθυντής του Δημήτρης Κούντουρας.
Με αφορμή την επέτειο 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, το φετινό πρόγραμμα εξερεύνησε τις μουσικές σχέσεις Ελλάδας-Δύσης κατά την Αναγέννηση, προσθέτοντας κρίσιμες ψηφίδες μεγάλης ποικιλίας σε γλωσσικά και μουσικά ιδιώματα στο πολιτισμικό μωσαϊκό του ελληνικού χώρου κατά τους 15ο και 16ο αιώνες. Έργα θρησκευτικού και κοσμικού ύφους από Έλληνες συνθέτες της εποχής παρουσιάσθηκαν πλάι σε κομμάτια δυτικών συνθετών που έζησαν στην Κρήτη, την Κύπρο και αλλού.
Αν οι δυτικές επιρροές ήσαν ορατές στα βυζαντινά θρησκευτικά έργα του Μανουήλ Γαζή από την Κρήτη του 15ου αιώνα, που ερμήνευσαν οι ψάλτες Αντώνιος Αετόπουλος και Χαράλαμπος Ριμπάς, το όψιμο γοτθικό ύφος της Ανατολής ανέδειξαν άγνωστες συνθέσεις -από τον πολύτιμο Κώδικα της Κύπρου (περίπου 1430)- από την Αυλή των Γάλλων βασιλέων Λουζινιάν της Κύπρου, που ερμήνευσε απέριττα η υψίφωνος Φανή Αντωνέλου.
Όπως ήταν αναμενόμενο, ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον είχε το υπόλοιπο μέρος της βραδιάς, που εστίασε στη Βενετία του 16ου αιώνα. Αφενός ακούσθηκαν καντσονέτες ναπολιτάνες δύο κρητικών συνθετών, του Φραγκίσκου ντε Λάουντις και του Φραγκίσκου Λεονταρίτη, οι οποίοι πέρασαν μέρος της δημιουργικής τους ζωής στο ξακουστό μητροπολιτικό κέντρο της εποχής. Αφετέρου δόθηκε δείγμα από τις περίφημες «Grechesche», δηλ. τις συλλογές μαδριγαλιών σημαντικών συνθετών της Γαληνοτάτης (όπως ο Πόρτα), οι οποίοι έγραφαν σε μιαν ιδιότυπα παρωδική τεχνητή ελληνο-βενετσιάνικη γλώσσα, μιμούμενοι τη διάλεκτο των Ελλήνων μισθοφόρων του ενετικού στρατού. Από την ίδια χρονική περίοδο χρονολογείται και το πρώτο δυτικό έργο σε ελληνικό κείμενο (στο κυπριακό ιδίωμα), «O pothos eis dyo cheili», που ο Ιταλός Μαρτορέττα συνέθεσε όταν καθ’οδόν προς τους Αγίους Τόπους επισκέφθηκε την Κύπρο.
Όλα τα παραπάνω έργα ερμήνευσαν με κέφι, ωραίες συνηχήσεις και σαφή αίσθηση του ύφους η Αντωνέλου, η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα και ο τενόρος Νίκος Ζιάζιαρης, υπό τη συνοδεία οργάνων εποχής των Κούντουρα (φλάουτο με ράμφος), Ηλέκτρας Μηλιάδου (βιέλα και βιόλα ντα γκάμπα) και Φλώρας Παπαδοπούλου (μεσαιωνική και αναγεννησιακή άρπα). Εμβόλιμα, ο Κούντουρας, συνοδευόμενος από την Παπαδοπούλου, απέδωσε ένα μαδριγάλι του Λεονταρίτη, ενώ η Μπάκα προσέφερε μια σπάνιας ευαισθησίας ανάγνωση των «9 Μονωδιών για τη Νύμφη της θάλασσας της Κρήτης του Καβαλλίνο.
Πολύτιμη για τα ανακτημένα ίχνη επικοινωνίας δύο διαφορετικών μουσικών κόσμων στα προ της Τουρκοκρατίας χρόνια, η ερεθιστική συναυλία φώτισε την προϊστορία της ελληνικής κλασικής μουσικής. Η -έμμεση- σύνδεση με τη φετινή επέτειο προέκυψε από το ότι οι αμέσως επόμενες επαφές έλαβαν χώρα …μετά την Επανάσταση, και δη στα μισά του 19ου αιώνα, όταν οι Επτανήσιοι συνθέτες προσπάθησαν να μεταλαμπαδεύσουν στο ελληνικό κράτος το δυτικό μουσικό πολιτισμό!
Λίγες εβδομάδες νωρίτερα (23/10), το μπαρόκ είχε και πάλι την τιμητική του στην «Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου, με αφορμή το ρεσιτάλ του διακεκριμένου Ισπανού οργανίστα Χουάν ντε λα Ρούμπια. Με εξαίρεση τις τακτικές εμφανίσεις -κυρίως την περίοδο των Χριστουγέννων- της οργανίστας του οργανισμού Ουρανίας Γκάσιου, το μεγάλο εκκλησιαστικό όργανο του Μεγάρου Μουσικής χρησιμοποιείται σπάνια, και ακόμη πιο σπάνια προσκαλούνται εκλεκτοί ξένοι σολίστ.
Εύλογα, λοιπόν, πολλοί φιλόμουσοι έσπευσαν να παρακολουθήσουν αυτή τη μοναδική εμφάνιση του κορυφαίου οργανίστα στον διάσημο καθεδρικό ναό της Sagrada Familia της Βαρκελώνης, και δεν απογοητεύθηκαν!
Μετά από την εναρκτήρια, εύθυμη και γεμάτη ζωντάνια «Εσπανιολέτα» ανώνυμου συνθέτη του 18ου αιώνα, ο πολυβραβευμένος σολίστ αφιέρωσε το πρώτο μισό του προγράμματός του στον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, ερμηνεύοντας τρία -διαφορετικών όψεων- έργα του. Στο Κοντσέρτο σε ρε ελάσσονα BWV 596 (μεταγραφή του «Κοντσέρτου για δύο βιολιά» του Βιβάλντι) θαύμασε κανείς την προσεγμένη ανάδειξη του μελωδικού και αρμονικού υλικού αλλά και της πολυφωνικής γραφής, ενώ στο Χορικό πρελούδιο «Δεν θα εγκαταλείψω τον Θεό» BWV 658, ένα από τα 18 «Χορικά της Λειψίας», αναδείχθηκε εξαίρετα η πνευματικότητα της γραφής και με μεγάλη σιγουριά η αντιστικτική πλοκή των ψηλότερων φωνών του οργάνου. Την κορωνίδα προσέφερε η μεγαλειώδης «Πασσακάλια και φούγκα σε ντο ελάσσονα» BWV 582, με την επιβλητικής καθαρότητας ανάλυση του πολύπλοκου συντακτικού και τη σπάνιας νηφαλιότητας προβολή της πνευματικής, σχεδόν μεταφυσικής της διάστασης.
Το υπόλοιπο της βραδιάς κάλυψαν έργα συνθετών του 19ου αιώνα. Με μεγάλη ρευστότητα αφήγησης και αδιάπτωτη ένταση παίχθηκαν οι «Σοβαρές παραλλαγές» του Μέντελσον, το σπουδαιότερο ίσως πιανιστικό του έργο που μετέγραψε πρόσφατα για όργανο ο Ολλανδός Ράιτσε Σμιτς. Η ωραία αξιοποίηση των ηχοχρωμάτων του εκκλησιαστικού οργάνου ανέδειξε ιδανικά τη λεπταίσθητη, γεμάτη χάρη γραφή του σύντομου «Σκέρτσου σε μι μείζονα», ενός από τα «Δέκα κομμάτια για εκκλησιαστικό όργανο» του σπουδαίου Γάλλου οργανίστα Ζιγκού. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με μία έξοχη ερμηνεία του υποβλητικού 3ου Χορικού του Φρανκ, που ανταποκρίθηκε με σπάνια τέχνη αφενός στις απαιτήσεις αρχιτεκτονικής και δεξιοτεχνίας του έργου (κυρίως στην ιδιότυπη σύμπλευση τοκκάτας και χορικού), αφετέρου στις πολυφωνικές και χρωματικές του προκλήσεις, εκθέτοντας τους διακριτούς θεματικούς πυρήνες με καθαρότητα και ισορροπία!
Το επίμονο, ενθουσιώδες χειροκρότημα του κοινού έφερε δύο ακόμη φορές επί σκηνής τον ντε λα Ρούμπια, που έδωσε -εκτός προγράμματος- δύο ανκόρ των Γ.Σ Μπαχ και ντε Καμπεσόν.
