Δύο πολύ ενδιαφέρουσες καλοκαιρινές παραστάσεις ήλθαν να μας υπενθυμίσουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νεαροί λυρικοί καλλιτέχνες στο ξεκίνημα της σταδιοδρομίας τους. Είναι γνωστό ότι η χώρα μας διαθέτει μόνο μία όπερα (την Εθνική Λυρική Σκηνή) και μάλιστα μ’ένα οιονεί μόνιμο δυναμικό μονωδών, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τη χρησιμοποίηση των ανερχόμενων τραγουδιστών σχεδόν αποκλειστικά σε δευτεραγωνιστικούς ρόλους.
Βεβαίως, η προσθήκη την τελευταία διετία στο χάρτη και της Εναλλακτικής Σκηνής επιτρέπει τη συστηματικότερη αξιοποίησή τους, αλλά σε ζώνες και έργα εκτός του βασικού ρεπερτορίου, που αποτελούν και το πεδίο δραστηριοποίησής της. Ουσιαστικά -και χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης ή απαξίωσης της σημαντικής αποστολής της- στην Εναλλακτική προσφέρονται καλύτερες και πιο επαγγελματικές συνθήκες ανεβάσματος ελασσόνων ή ειδικών έργων όπερας και κάθε λογής μουσικού θεάτρου.
Δεν είναι, προφανώς, τυχαίο ότι εκεί φιλοξενούνται σταδιακά οι καλλιτεχνικές προτάσεις των «ομάδων λυρικού θεάτρου», που άνθησαν στο περιβάλλον της οικονομικής και πολιτιστικής κρίσης. Καθώς αυτό εξακολουθεί να καθιστά απαγορευτικές τις παραγγελίες/παραγωγές μουσικών έργων για πολυμελή σύνολα και σε πλήρως ανεπτυγμένη σκηνική διάσταση, οι μικρές κλίμακες σε διάρκεια, μέσα, συντελεστές έχουν κατισχύσει.
Στη Λυρική, πάντως, μέχρι το 2005, όταν έληξε η θητεία του τότε καλλιτεχνικού της διευθυντή Λουκά Καρυτινού, οι νέοι τραγουδιστές δεν στερούνταν τη δυνατότητα να δοκιμασθούν και σε βασικούς ρόλους. Ο έμπειρος αρχιμουσικός είχε συνεχίσει την τολμηρή -και ανεκτίμητης αξίας- επιλογή του προκατόχου του Περικλή Κούκου να εμπιστεύεται τουλάχιστον μία τρίτη διανομή των κεντρικών παραγωγών (για λίγες, έστω, παραστάσεις) σε νέους Έλληνες μονωδούς…
Αυτές οι σκέψεις ήλθαν στο μυαλό στις 8/7, όταν παρακολουθήσαμε στην «Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος» της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ δύο από τις όπερες του «Τριπτύχου» του Πουτσίνι, την «Αδελφή Αγγελική» και τον «Μανδύα», σε παραγωγή του χρηματοδοτούμενου από το «Ίδρυμα Ι. Λάτσης» προγράμματος «Οι Νέοι της όπερας». Η παραγωγή αποτέλεσε την κορύφωση της διαδρομής των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα νέων καλλιτεχνών κατά την πρώτη χρονιά του.
Όπως εύστοχα επεσήμανε στο διανεμηθέν έντυπο ο υπεύθυνος του προγράμματος, παλαίμαχος πρωταγωνιστής της Λυρικής Βαγγέλης Χατζησίμος: «Η πρόκληση της μεγάλης σκηνής και της ορχήστρας, η πρόκληση των δύο τίτλων που ανήκουν στο κεντρικό ρεπερτόριο των θεάτρων όπερας όλου του κόσμου, η πρόκληση, τέλος, της μεγάλης αίθουσας, είναι τα τρία μεγάλα στοιχήματα για τους καλλιτέχνες μας που θέλουμε να αποκαλούμε παιδιά μας».
Αυτές τις προκλήσεις, προστιθεμένης αυτής της ανάληψης μεγάλων ρόλων, τους δόθηκε εν προκειμένω δυνατότητα να αντιμετωπίσουν, και μάλιστα σ’ενα καθ’όλα άρτιο πλαίσιο. Τα σκοτεινά πουτσίνεια μονόπρακτα έτυχαν κατ’αρχάς ενός προσεγμένου, σύγχρονου -παρά την «παραδοσιακή» λογική του- σκηνοθετικού ανεβάσματος από τη Νικολέτα Φιλόσογλου. Την σαφή και αφηγηματικά εύροη πρότασή της υπηρέτησαν ιδανικά τα καλόγουστα σκηνικά και κοστούμια της Αλεξίας Θεοδωράκη, οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί του Δημήτρη Κουτά και η χορευτική κινησιολογία της Ζυστίν Γκουσσό.
Εξίσου αξιόλογη υπήρξε, περαιτέρω, και η υποστήριξη σε μουσικό επίπεδο, τόσο από πλευράς φωνητικής προετοιμασίας/ διδασκαλίας από δύο έμπειρους μονωδούς, όπως ο Χατζησίμος και η Σοφία Κυανίδου, όσο και από πλευράς μουσικής προετοιμασίας από τους αρχιμουσικούς Μιχάλη Παπαπέτρου και Χρύσανθο Αλισάφη. Ο Παπαπέτρου διηύθυνε με ακρίβεια και παλμό και το μικρό ορχηστρικό σύνολο, επιβεβαιώνοντας τις γνωστές αρετές του, παρότι θα ήταν επιθυμητή μεγαλύτερη ανάδειξη και των δραματικών διακυμάνσεων των έργων, πέραν του πληθωρικού λυρισμού τους.
Σε επίπεδο τραγουδιού, τα πράγματα κύλησαν καλά, ιδίως αν αναλογισθεί κανείς το αυξημένο δραματικό φορτίο των ρόλων και στις δύο όπερες, με την κοινή -και εξίσου καθοριστική!- πτυχή της απώλειας ενός παιδιού που πυροδότησε τραγικές εξελίξεις: στη μεν «Αδελφή Αγγελική» την αυτοκτονία της ευγενικής καταγωγής μοναχής, ο εγκλεισμός της οποίας σε μοναστήρι οφειλόταν σε εκτός γάμου κύηση˙ στον δε «Μανδύα» την κρίση ζήλειας και τη δολοφονία από τον ιδιοκτήτη μαούνας Μικέλε του εραστή της γυναίκας του Τζωρτζέττας, η οποία είχε πρόσφατα χάσει το παιδί τους …και τον έρωτα για το σύζυγό της.
Στην «Αδελφή Αγγελική» την παράσταση έκλεψε η πρωταγωνίστρια, υψίφωνος Ελένη Κομνή, που συγκίνησε με την εκφραστικότητα και τη μουσικότητα της ερμηνείας. Πλάι της ξεχώρισαν η συναρπαστικά κυνική Πριγκήπισσα θεία της μεσοφώνου Ελένης Βλαχοπούλου, μιας τραγουδίστριας με τίμπρο σπάνιας ομορφιάς, που δυστυχώς σπάνια υπηρέτησε σπουδαιότερες αναθέσεις. Πολύ καλή ήταν η Αδελφή ζηλώτρια της μεσοφώνου Μαρισίας Παπαλεξίου, ενώ καλές ήσαν οι Λεονώρα Γαϊτάνου (Ηγουμένη) και Αμαλία Αυλωνίτη (Δασκάλα των δοκίμων). Με αφοσίωση και μέτρο υπερασπίσθηκαν τους ρόλους των λοιπών αδελφών οι Μαριέττα Σαρρή, Άννυ Φασσέα, Νίκη Χαζιράκη, Αγγελική Βαρδάκα, Δέσποινα Παναγιώτου, Χριστίνα Ασημακοπούλου και Ζωή Καραγκούνη, ενώ επιτυχημένη ήταν η συμμετοχή μελών της Παιδικής Χορωδίας της ΕΛΣ (διεύθυνση: Κων/να Πιτσιάκου).
Αντιθέτως, και παρά την οπωσδήποτε επαρκέστατη υπόκριση, μεγαλύτερες δυσκολίες αντιμετώπισαν οι τρεις πρωταγωνιστές του «Μανδύα» (ο βαρύτονος Γιάννης Σταματάκης-Μικέλε, ο τενόρος Χρήστος Δεληζώνας-Λουίτζι και η σκηνικά λαμπερή υψίφωνος Ελεάννα Κωνσταντά- Τζωρτζέττα), καθώς το τεχνικά όχι πάντοτε ασφαλές τραγούδι τους υπολειπόταν των απολύτως εξειδικευμένων -σε έκταση, ηχόχρωμα, έκφραση- πουτσίνειων προδιαγραφών. Αξιοπρεπώς απέδωσαν τους δευτεραγωνιστικούς χαρακτήρες οι Λεονώρα Γαϊτάνου, Χρήστος Γιαννούλης, Γιώργος Παπαδημητρίου, Άννυ Φασσέα και Νίκος Μαραζιώτης. Το θερμό χειροκρότημα του κοινού αντάμειψε, δίκαια, μια συνολικά αξιόλογη προσπάθεια…
Ένα μήνα νωρίτερα (9/6), αρκετά από τα νέα αυτά παιδιά συμμετείχαν στο ανέβασμα -στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής»- της καινούργιας οπερατικής παραγωγής της δραστήριας και συνεπούς ομάδας «The Medium Project». Ο αρχιμουσικός Ανδρέας Τσελίκας και η σκηνοθέτις Ράϊα Τσακηρίδη επέλεξαν για φέτος μια νέα όπερα του Κωστή Κριτσωτάκη (γ. 1973), το «Raven revisited». Το 50λεπτης διάρκειας έργο για δύο τραγουδιστές, έναν αφηγητή, χορωδιακό σύνολο και πιάνο, βασίσθηκε σε αγγλόφωνο λιμπρέτο της Νίνας Ράπη, που αξιοποίησε ποιήματα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, μεταξύ των οποίων και το περίφημο «Κοράκι».
Ακροβατώντας μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, η μονόπρακτη -σε 3 σκηνές- όπερα δωματίου εστίασε σε στιγμιότυπα από τη ζωή του διάσημου Αμερικανού ποιητή των μέσων του 19ου αιώνα και την ιδιόμορφη σχέση του με τις αγαπημένες γυναίκες (τη φυσική αλλά και τη θετή μητέρα του, την αγαπημένη του σύζυγο Λεονόρ), που πέθαναν όλες από φυματίωση. Αποτέλεσε δε ουσιαστικά ένα μουσικοδραματικό ψυχογράφημα του Πόε, στο οποίο φωτίσθηκε η εσωτερική ταλάντευσή του ανάμεσα στον κόσμο του φανταστικού και σε αυτόν της πραγματικότητας, σε αυτόν της απώλειας/θανάτου και της εμμονικής/παραληρηματικής άρνησής τους.
Όπως συμβαίνει συνήθως με τις δουλειές του «Medium Project», και αυτή ήταν φροντισμένη μουσικοδραματικά. Θέαμα και ακρόαμα εντάχθηκαν -επισχολιαστικά- στην αισθητική και την ατμόσφαιρα της βικτωριανής εποχής, αναδύοντας μία ψυχολογική ένταση στα όρια της νοσηρότητας. Πάντως, ο χαλαρά αφηγηματικός χαρακτήρας της σκηνικής δράσης, η εκτενής χρήση πρόζας/απαγγελίας, η απλότητα φωνητικής γραφής (από ρετσιτατίβι και αριόζι μέχρι στροφικό τραγούδι) και μουσικής συνοδείας μάλλον εντάσσουν το «Raven revisited» στην κατηγορία του μουσικού θεάτρου.
Με τη γνωστή σαφήνεια, ευρηματικότητα και προσοχή στη λεπτομέρεια, η Τσακηρίδη εκμεταλλεύθηκε κάθε τετραγωνικό του μικρού σκηνικού χώρου, τα σπαράγματα αντικειμένων, ακόμη και τα ασπρόμαυρα κοστούμια (Παύλος Θανόπουλος) για να οριοθετήσει πρωτίστως ψυχολογικούς τόπους… Καθοριστική ήταν εδώ η δραματουργική συμβολή της Μαρίνας Μέργου, όπως και η αδιόρατα χορευτική αλλά και με στοιχεία μιμικής κίνηση των τραγουδιστών που επιμελήθηκε η Φωτεινή Πασσά, ενώ τους υποβλητικούς φωτισμούς υπέγραψε ο Κώστας Μπεθάνης.
Σε μουσικό επίπεδο, η «νεορομαντικού» ύφους και με σαφείς επιρροές από τον αμερικανικό μινιμαλισμό παρτιτούρα του Κριτσωτάκη, διέθετε και αυτή συναισθηματική αμεσότητα, έστω και εάν αποδόθηκε -άψογα, από τον Θοδωρή Ιωσηφίδη- μόνο σε ηλεκτρικό πιάνο. Η μελλοντική απόδοσή της σε σύγχρονο πιάνο ή με κάποιο ενόργανο σύνολο ίσως επιτρέψει -λόγω/δια της πληρέστερης ηχοχρωματικής επεξεργασίας- καλύτερη εκτίμηση των διαθέσεών της…
Σε κάθε περίπτωση, την παράσταση υπηρέτησε άψογα ομάδα 8 νέων μονωδών. Τους κεντρικους ρόλους ενσάρκωσαν με ακρίβεια και συγκέντρωση οι Γιώργος Παπαδημητρίου (Πόε), Μαριλένα Χρυσοχοΐδη (Λεονόρ) και Στρατής Στηλ («αντίζηλος» Πόε), ο οποίος διέθετε και την εναργέστερη αγγλική άρθρωση. Τους πλαισίωσαν επιτυχώς οι Πέννυ Δεληγιάννη, Άννυ Φασσέα, Λεονώρα Γαϊτάνου, Νίκος Ζιάζιαρης και Ηλίας Καπάνταης.
Καθώς οι παραγωγές του «Medium Project» θα φιλοξενούνται από τη νέα σαιζόν στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πληρέστερη μουσική και σκηνική υλοποίησή τους, πολλώ δε μάλλον που η ικανότατη Τσακηρίδη θα έχει ευκαιρία αναμέτρησης με τη μεγάλη φόρμα …στο ίδιο της το «σπίτι»!
