Τι ωθεί σήμερα, και μάλιστα όχι μόνο στην Ελλάδα, τις συμφωνικές ορχήστρες να διευρύνουν το ρεπερτόριό τους σε πιο αναπάντεχες ζώνες; Αφορμή για γόνιμο προβληματισμό αποτέλεσαν οι συναυλίες που έδωσαν, μέσα σ’ένα διήμερο στις αρχές του μήνα στο Μέγαρο Μουσικής, δύο από τα καλύτερα σύνολά μας.
Στην περίπτωση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (ΚΟΑ), πρώτης ορχήστρας της χώρας, το φαινόμενο δεν είναι δίχως παραλληλισμούς με όσα συμβαίνουν διεθνώς. Αν η μεγαλύτερη ή μικρότερη -συναυλιακή, πρωτίστως- ενασχόληση με την όπερα, την οπερέτα ή το χορόδραμα αποτελούσε παλαιόθεν κοινό τόπο ακόμη και για τις ιστορικότερες και/ή εγκυρότερες ορχήστρες του πλανήτη, τα μέλη των οποίων καλλιεργούν συχνά και τη μουσική δωματίου, τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται συστηματικότερα ανοίγματα στη μουσική για κινηματογράφο ή το -κάθε λογής- crossover.
Όσο και αν κάτι τέτοιο δεν αρέσει στους πολυάριθμους -και ενίοτε φανατικούς!- πιστούς της «ορθοδοξίας» στο χώρο της κλασικής μουσικής, οι οικονομικά δύσκολες εποχές απαιτούν σίγουρα μεγαλύτερη ευελιξία και προσπάθεια προσέγγισης και ενός ευρύτερου κοινού, συνήθως -αλλά όχι αποκλειστικά- νεώτερης ηλικίας. Η στόχευση είναι θεμιτή υπό δύο προϋποθέσεις: αφενός τη μη «αλλοτρίωση» του προγραμματισμού μιας συμφωνικής ορχήστρας προς όφελος του όποιου «διαφορετικού/εναλλακτικού» ρεπερτορίου, αφετέρου την εξάντληση κάθε δυνατότητας μύησης του νέου κοινού στις σαγήνες της σοβαρής μουσικής, η καλλιέργεια και προώθηση της οποίας αποτελεί εκ των βασικών καταστατικών σκοπών κάθε τέτοιου συνόλου.
Ορμώμενος από την αξιόλογη αύξηση του κοινού των τακτικών συναυλιών της ΚΟΑ που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της αρχικής θητείας του, ο διευθυντής της Στέφανος Τσιαλής συνεχίζει να εμπλουτίζει τα προγράμματα του συνόλου. Πολλά επενδύονται στη συνεργασία με το European Film Philharmonic Institute, που επιτρέπει την προβολή σε συναυλιακούς χώρους κλασικών αριστουργημάτων της 7ης τέχνης, με αποκατεστημένες κόπιες και παρτιτούρες και με ζωντανή μουσική συνοδεία: μετά την πρόσφατη παρουσίαση του «Νοσφεράτου» του Μούρναου, έπεται (στις 2/3) ο «Χρυσοθήρας» του Τσάπλιν! Σε λίγες μέρες το σύνολο θα συνοδεύσει τη Μαρία Φαραντούρη σε κύκλους τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ το Μάρτη θα ερμηνεύσει σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση το νέο συμφωνικό έργο του Δημήτρη Παπαδημητρίου.
Πρόσφατα (3/2), στην «Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου, ΚΟΑ και Τσιαλής συνέπραξαν με την Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης στη σκηνική παρουσίαση της πρόσφατης αναβίωσης του ιστορικού, πρώτου ανεβάσματος του χοροδράματος «Η δημιουργία του κόσμου» σε μουσική Νταριύς Μιγιώ.
Η ανασύσταση της χαμένης χορογραφίας του Ζαν Μπέρλιν όπως και των σκηνικών και των κυβιστικών κοστουμιών του Φερνάν Λεζέ έγινε από τους «αρχαιολόγους του χορού» Μίλισεντ Χόντσον και Κένεθ Άρτσερ σε συνεργασία με το Ίδρυμα «Fluxum» και το Μεγάλο Θέατρο της Γενεύης (2000).
Οι νεαροί απόφοιτοι της ΚΣΟΤ απέδωσαν με κέφι και επαρκή συντονισμό τη -δεξιοτεχνικά, όχι απαιτητική- χορογραφία, η οποία θεωρήθηκε εκ των πλέον σημαντικών στιγμών του μοντέρνου χορού στον 20ό αιώνα, επιτείνοντας το συμβολισμό του ζωϊκού, του ανθρώπινου και του μεταφυσικού! Στην αίθουσα έπνευσε επί εικοσάλεπτο αέρας από το κοσμοπολίτικο Παρίσι της «τρελής» δεκαετίας του ’20, που έσφυζε από ενδιαφέρον για τους «εξωτικούς» πολιτισμούς, περιλαμβανομένης της αποκαλούμενης «νέγρικης» τέχνης.
Ένα ενδιαφέρον που αποτυπώθηκε γλαφυρά και στη μουσική του Μιγιώ με τις σαφείς επιρροές από την αφροαμερικάνικων καταβολών τζαζ, την οποία απέδωσαν άρτια και με ρυθμική ακρίβεια -μέσα από σχετικά υπερυψωμένη τάφρο- μουσικοί της ΚΟΑ υπό τον Τσιαλή. Ανταποκρινόμενοι στις επευφημίες του κοινού, οι νεαροί χορευτές επανήλθαν στη σκηνή υπό τη μουσική συνοδεία σύντομου αποσπάσματος από ένα άλλο μπαλέτο του Μιγιώ, το «Ο άνθρωπος και η επιθυμία του»…
Παρά την πολλαπλή -αισθητική και πνευματική- σημασία της αναβίωσης της «Δημιουργίας», σε καθαρά μουσικό επίπεδο, η αληθινή έκπληξη της βραδιάς προέκυψε στο πρώτο μέρος της, όπου ακούσθηκαν συνθέσεις του Μανουέλ ντε Φάγια: αρχικά, το «Ιντερλούδιο» και ο «Ισπανικός χορός» από την όπερα «Σύντομη ζωή», στη συνέχεια οι δύο συμφωνικές σουίτες που ο συνθέτης σχηματοποίησε από τη μουσική για το μπαλέτο «Τρίκωχο καπέλο».
Η διεύθυνση του Τσιαλή δικαίωσε απόλυτα -επίτευγμα διόλου αυτονόητο!- το αυθεντικά ισπανικό στίγμα της μουσικής, που έγκειται στο συνδυασμό θέρμης/πάθους και κομψότητας, μακριά από φολκλορικές ευκολίες και εντυπωσιασμούς. Άντλησε από μιαν ορχήστρα σε πλήρη εγρήγορση ήχο εστιασμένο, μαλακό και διαυγή (έξοχες συμβολές των ξύλινων -Μουρίκης, Πιλαφτσή, Γιάννης και Αλέξανδρος Οικονόμου- και χάλκινων -Καίσαρης, Σίσκος- πνευστών), λικνιστικό βηματισμό σπάνιας ευγένειας, παίξιμο ανεπίληπτης μελωδικής και ρυθμικής ζωντάνιας. Έκανε σωστές επιλογές ταχυτήτων, τόνισε γλαφυρά λεπτομέρειες, μερίμνησε για την αφηγηματική ρευστότητα -και διαφοροποίηση- των σκηνών του «Τρίκωχου καπέλου».
Τι κρίμα που ο «εγκλωβισμός» της ορχήστρας εντός των σκηνικών του μπαλέτου άμβλυνε την ηχητική απόλαυση στο maximum μιας τόσο καλής ερμηνείας…
Την ακριβώς προηγούμενη ημέρα (2/2), μέγα πλήθος ποικίλης ηλικιακής σύνθεσης συνέρρευσε στην «Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης» για μίαν ακόμη «διαφορετική» συναυλία των Μουσικών της Καμεράτας και του Γιώργου Πέτρου, με τίτλο «Συμφωνικές ροκ μεταμορφώσεις». Σε αυτήν προσφέρθηκαν σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση δύο έργα στα οποία η συμφωνική ορχήστρα συναντά το κλασικό ροκ!
Το εξαιρετικά μεγάλο εύρος των προγραμμάτων της Καμεράτας, από το μπαρόκ -στο οποίο διαπρέπει διεθνώς- μέχρι το αμερικανικό μιούζικαλ και την ελληνική οπερέτα, και από τον βιεννέζικο κλασικισμό μέχρι τη ρομαντική μουσική και τους αμερικανούς μινιμαλιστές, οφείλεται σίγουρα στην ανάγκη επιβίωσης, χωρίς στήριξη από το κράτος και ιδιωτικούς θεσμούς ή/και χορηγούς, σε μία δύσκολη εγχώρια «αγορά», όπως αυτή της κλασικής μουσικής. Εξίσου όμως υποστηρίζεται από το ταλέντο, το εξαιρετικά ανήσυχο πνεύμα και τις σπάνιες ικανότητες του αρχιμουσικού της, ο οποίος δεν σταματά να προτείνει και υλοποιεί με πρωτόγνωρη επάρκεια όλα τα μουσικά projects που τον εμπνέουν και αφορούν.
«Κράχτης» της πρόσφατης συναυλίας υπήρξε η εκτέλεση ενός πρώιμου δείγματος crossover στην ιστορία της μουσικής, του «Κοντσέρτου για ροκ μπάντα και ορχήστρα» σε μουσική του Τζον Λορντ, πιανίστα/κιμπορντίστα των Deep Purple, και στίχους του Ίαν Γκίλλαν, τραγουδιστή του γκρουπ. Παρότι για λόγους ανωτέρας βίας δεν μπορέσαμε να την παρακολουθήσουμε, αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω έργο αποτέλεσε την πρώτη (1969) απόπειρα συνύπαρξης (ηχητικού συγκερασμού, διαλόγου και ανταγωνισμού) μεταξύ ενός συμφωνικού συνόλου και ενός ροκ συγκροτήματος. Για την ιστορία αναφέρουμε ότι με τους Μουσικούς της Καμεράτας και τον Πέτρου (που έπαιξε και όργανο Hammond) συνέπραξαν ως σολίστ ο frontman του συγκροτήματος «MEΛISSES» Χρήστος Μάστορας, ο Γιάννης Παπαδόπουλος στην ηλεκτρική κιθάρα, ο Δημήτρης Τίγκας στο ηλεκτρικό μπάσο και ο ντράμερ Γιάννης Σταυρόπουλος.
Σε παραπλήσια λογική κύλησε και το πρώτο μέρος της βραδιάς, που ενθουσίασε! Ακριβώς δύο χρόνια μετά την επιτυχημένη αναμέτρησή τους με τη «Σωφρονιστική αποικία» του Φίλιπ Γκλας, ορχήστρα και αρχιμουσικός απέδωσαν την 4η Συμφωνία («Ήρωες») του μεγάλου Αμερικανού μινιμαλιστή. Βασισμένο σε και εμπνευσμένο από θέματα του ομώνυμου άλμπουμ των Ντέηβιντ Μπάουϊ και Μπράϊαν Ήνο, μίας επιτομής του προοδευτικού ροκ, το 6μερές έργο γράφτηκε το 1996 ως μουσική για ισάριθμες χορογραφίες της Τουάϊλα Θαρπ.
Στο οιονεί συμφωνικό αυτό μπαλέτο αναγνωρίζει κανείς τις σταθερές της μινιμαλιστικής γραφής του Γκλας: στοιχειώδεις αρμονίες, μηχανιστικά επαναλαμβανόμενα αλλά και εναλλασσόμενα ρυθμικά σχήματα, αέναες μεταπτώσεις ηχητικών και δραματικών εντάσεων. Εξίσου όμως, ξαφνιάζεται ευχάριστα από την ύπαρξη αφενός μιας πλουσιότερης ενορχήστρωσης (με καίριες παρεμβάσεις ξύλινων και χάλκινων πνευστών, τσελέστας, ή ακόμη κρουστών όπως καστανιέτες), αφετέρου, και κυρίως, μιας «σπονδυλωτής» δραματουργίας, με ενδιαφέρουσα διαδοχή θεμάτων.
Το αποτέλεσμα είναι μία πιο ευφάνταστη -θα λέγαμε και ουσιαστικότερη- απόπειρα μεταφοράς του εγχειρήματος του μινιμαλισμού σε επίπεδο ενός μεσαίου μεγέθους συμφωνικού συνόλου, όπως εν προκειμένω η ενισχυμένη με πλειάδα μουσικών πνευστών και κρουστών από άλλα σύνολα Καμεράτα. Έξοχα προετοιμασμένοι από τον Πέτρου, οι ικανότατοι μουσικοί απέδωσαν με αιθέρια διάφανο και πτητικό ήχο, άριστο συντονισμό, αδιόρατο χορευτικό βηματισμό και παίξιμο σαφούς εκφραστικότητας την εκμαυλιστικής ομορφιάς, μελαγχολική μουσική, δικαιώνοντας το απρόσμενο συγκινησιακό φορτίο της!
Ιδιαίτερης αναφοράς πρέπει να τύχουν οι εξαιρετικές συνεισφορές των πνευστών, όπως αυτές της ομάδας των κόρνων υπό τον Αντώνη Λαγό, της Μαριλένας Δωρή στο φλάουτο ή της Μίνας Τσάμου στο κλαρινέτο, της ομάδας των κρουστών υπό τον Δημήτρη Δεσύλλα ή ακόμη του Στάθη Σούλη στην τσελέστα...
Credits φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης
