Τις διάφορες όψεις της «αναβίωσης» στο χώρο της όπερας έφερε στο φως η λυρική επικαιρότητα του Ιανουαρίου.
Ο όρος συχνά παραπέμπει σε επανάληψη παλαιότερης παραγωγής, όπως π.χ. της επιτυχημένης «Τόσκας» του Πουτσίνι που παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Μπορεί όμως να σηματοδοτεί και την ανάσυρση από τη λήθη, όπως συνέβη προ ημερών με την πρώτη ακρόαση μετά από …150 περίπου χρόνια της «Fior di Maria», ενός ξεχασμένου μελοδράματος του Ζακύνθιου Παύλου Καρρέρ.
Στην «Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος» του ΚΠΙΣΝ αναβιώνει μέχρι τις 9/2 -από τον Ίωνα Κεσούλη- η «Τόσκα» που ο Νίκος Σ. Πετρόπουλος σκηνοθέτησε το 2007, κατόπιν παραγγελίας του τότε διευθυντή της ΕΛΣ Στέφανου Λαζαρίδη (1942-2010). Το ανέβασμα πραγματοποιείται στο πλαίσιο αφιερώματος για τον σημαντικό Έλληνα σκηνογράφο και σκηνοθέτη, ενώ χρονικά συμπίπτει και με τα επικείμενα εγκαίνια -την 4/2, στο αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος- μεγάλης έκθεσης για το διεθνούς απήχησης καλλιτεχνικό έργο του.
Ο Πετρόπουλος μετέφερε τη δράση στην υπό γερμανική κατοχή Ρώμη του 1944, ακολουθώντας λογική αντίστοιχη αυτής του Τζόναθαν Μίλλερ για την «Τόσκα» του Φλωρεντινού Μάη (1986), τα σκηνικά και κοστούμια της οποίας είχε φιλοτεχνήσει …ο Λαζαρίδης!
Ειρωνεία της τύχης: πριν από λίγες μέρες (27/1) προβλήθηκε, στην «Αίθουσα Τριάντη» του Μεγάρου και σε ζωντανή μετάδοση από τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, η πολυσυζητημένη νέα παραγωγή του δημοφιλέστατου έργου σε σκηνοθεσία του σερ Ντέηβιντ ΜακΒίκαρ, ο οποίος απεικόνισε σκηνικά με υποδειγματική ακρίβεια τους αυθεντικούς τόπους στους οποίους έλαβε χώρα η δράση στη Ρώμη του 1800!
Η εκ νέου παρακολούθηση (στις 31/1) της δουλειάς του Πετρόπουλου επιβεβαίωσε -παρά τις ενστάσεις για τους μη λειτουργικούς φωτισμούς του Τζουζέππε ντι Ιόριο- τις αρχικές θετικές εντυπώσεις. Η όλη ασπρόμαυρη αισθητική παρέπεμπε σε ατμοσφαιρικό φιλμ-νουάρ με έντονο άρωμα ιταλικού νεορεαλισμού. Ο δραματουργικός εκσυγχρονισμός της πλοκής λειτούργησε εύστοχα και αβίαστα, ενώ η σκληρότητα της ματιάς επέτρεψε την εστίαση στην ψυχολογία των κεντρικών χαρακτήρων, έστω και αν οι μονωδοί παρέμειναν θεατρικά ακαθοδήγητοι.
Και από πλευράς τραγουδιού, όμως, οι εντυπώσεις ήσαν θετικές. Στην παρούσα αναβίωση κέντρισε το ενδιαφέρον η καλή σκηνική χημεία και η ηλικιακή πειθώ του πρωταγωνιστικού τρίο, θυμίζοντας την αντίστοιχη στόχευση του …ΜακΒίκαρ, που τόνισε την ανάγκη να ερμηνεύονται οι συγκεκριμένοι ρόλοι από νεώτερης ηλικίας καλλιτέχνες.
Αδιαμφισβήτητος άξονας της παράστασης υπήρξε η μουσικοδραματικά υπέροχη Τόσκα της Τσέλιας Κοστέα: παρά το πρόβλημα στη μέση που την ταλαιπώρησε σε όλες τις παραστάσεις , η εκλεκτή Ρουμάνα υψίφωνος εντυπωσίασε με τη συναισθηματική γενναιοδωρία του τραγουδιού, τη νοηματοδότηση του κειμένου, την ακρίβεια της υπόκρισης. Πλάι της, δύο καταξιωμένοι τραγουδιστές έκαναν το ντεμπούτο τους στους βασικούς ανδρικούς ρόλους. Εννιά χρόνια μετά την πρώτη αθηναϊκή του εμφάνιση στη «Ρουσάλκα» του Ντβόρζακ, που εκτόξευσε τη διεθνή του σταδιοδρομία, ο Τσέχος τενόρος Πάβελ Τσέρνοχ, μολονότι δεν διέθετε την ιδανική -σε έκταση και μεσογειακή θέρμη- φωνή για το ρόλο, ήταν ένας καλοτραγουδισμένος, ευαίσθητος, πλην δραματικά μάλλον αμέτοχος Καβαραντόσσι.
Χωρίς να διαθέτει ούτε αυτός την ενδεδειγμένη για τον Σκάρπια φωνητική αρματωσιά (σε όγκο και χαμηλές νότες), ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός ενσάρκωσε έναν πειστικά σκοτεινό και κυνικό -ενίοτε κάπως υπερβολικό- βαρώνο, αξιοποιώντας επιβλητική σκηνική παρουσία και δυνατή εξαγγελία με κρυστάλλινης καθαρότητας άρθρωση του αδόμενου λόγου. Οι δευτεραγωνιστικοί ρόλοι υπηρετήθηκαν σε γενικές γραμμές ικανοποιητικά (με ιδιαίτερη μνεία για το Νεωκόρο του βαρύτονου Βαγγέλη Μανιάτη), ενώ αξιοπρεπώς τραγούδησαν και οι χορωδίες.
Η αδρή μουσική διεύθυνση του εμπειρότατου Λουκά Καρυτινού νοιάστηκε, τη συγκεκριμένη βραδιά, περισσότερο για τη στήριξη των μονωδών απ’ό,τι για την αφηγηματική συνοχή της. Παρά την ευπρόσδεκτη προσπάθεια άντλησης σ’ένα έργο-φάρο του βερισμού ενός legato παιξίματος από την -όχι ανεπίληπτη- ορχήστρα της ΕΛΣ, έλειψε μια περισσότερο ισορροπημένη ανάδειξη αφενός του μελωδικού πλούτου αφετέρου των εσωτερικών εντάσεων της μουσικής που διασφαλίζουν τη θεατρικότητα και το δραματικό παλμό της παράστασης…
Λίγες μέρες νωρίτερα (17/1) παρουσιάσθηκε συναυλιακά, στο «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης», από τον αρχιμουσικό Βύρωνα Φιδετζή -ακάματο υποστηρικτή και ερευνητή της ιστορικής έντεχνης ελληνικής μουσικής- η όπερα «Fior di Maria» («Μαριάνθη») του Καρρέρ.
Το έργο ακούσθηκε για πρώτη φορά μετά από το 1868 και το -κατά τις πηγές- ατυχές αρχικό και μοναδικό μέχρι σήμερα ανέβασμά του στην Κέρκυρα. Έκτοτε, η παρτιτούρα του θεωρείτο χαμένη, και το μόνο διασωθέν σπαρτίτο (αναγωγή για φωνές και πιάνο) βρισκόταν στο Αρχείο Μοτσενίγου στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Αυτό ενορχήστρωσε ο Φιδετζής το 2015 και διηύθυνε σήμερα, δύο χρόνια μετά την ακύρωση του αρχικά προγραμματισμένου συναυλιακού ανεβάσματος στο πλαίσιο των «Ελληνικών Μουσικών Γιορτών». Στην εκτέλεση συμμετείχαν μονωδοί, η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών και η Μικτή Χορωδία του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Έχοντας ήδη ενορχηστρώσει τον εξαιρετικό «Μάρκο Μπότσαρη» του ιδίου συνθέτη, ο 70χρονος αρχιμουσικός ανέδειξε και πάλι επιτυχημένα μια μουσική γλώσσα που αντλεί ξεκάθαρα έμπνευση από τον Ντονιτζέττι και τον πρώϊμο Βέρντι, εν προκειμένω ιδίως αυτόν της «Τραβιάτας» και της «Λουίζας Μίλλερ». Η φλογερή διεύθυνσή του, επικεφαλής μιας άρτιας ορχήστρας (από την οποία ξεχώρισε ο ταλαντούχος κλαρινετίστας Μερκούριος Καραλής), είχε σαφείς αφηγηματικές αρετές, ενώ υποστήριξε πολύ καλά τους τραγουδιστές.
Ο Καρρέρ ήξερε ασυζητητί να γράφει για τις φωνές. Στους περισσότερους από τους πολυάριθμους ρόλους επεφύλαξε σολιστικές σελίδες σπάνιας ποικιλίας (άριες, καβατίνες, καμπαλέτες, ρομάντσες) και ομορφιάς, που προδίδουν πλήρη αφομοίωση των κωδίκων και της αισθητικής του ρομαντικού μπελ-κάντο της εποχής του. Περισσότερο τυχεροί της διανομής στάθηκαν ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης και η υψίφωνος Άννα Στυλιανάκη, τα τίμπρα των οποίων ταίριαξαν γάντι στους πρωταγωνιστικούς ρόλους του Ροδόλφου και της Σάρας. Η υψίφωνος Σοφία Κυανίδου έφερε σε πέρας επάξια την δεξιοτεχνικά απαιτητικότερη φωνητική γραφή του επώνυμου ρόλου. Επαρκώς ανταποκρίθηκαν στους αρκετά ενδιαφέροντες ρόλους τους ο βαθύφωνος Κωνσταντίνος Κατσάρας (Ντουρεσνέλ) και ο τενόρος Δημήτρης Σιγαλός (Φερράντ), ενώ ικανοποίησαν με τις συμμετοχές τους ο μπασοβαρύτονος Μάριος Σαραντίδης (Αντεροβγάλτης), η μεσόφωνος Ιρένα Αθανασίου (Τσιβέτα) και ο τενόρος Άρης Προσπαθόπουλος (Τομ).
Εκεί που το «Fior di Maria» φάνηκε πιο αδύναμο ήταν στην μάλλον προσχηματική δραματουργία. Παρότι βασισμένο στο -ήδη γνωστό εκείνα τα χρόνια στον ελληνικό κόσμο- κοινωνικό μυθιστόρημα του Εζέν Συ «Τα Μυστήρια των Παρισίων» (άριστη ιδέα η προβολή εικόνων από την έκδοσή του στη σειρά «Κλασσικά Εικονογραφημένα» των εκδόσεων «Ατλαντίς» μαζί με τους υπερτίτλους!), το αδύναμο λιμπρέτο του Κατσαλούπι περιείχε αρκετά χάσματα αφήγησης, με αποτέλεσμα την ατελή σύνδεση μεταξύ των 4 πράξεων και τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων μόνο με αμιγώς μουσικά μέσα. Μη ενσωματωμένες οργανικά στη δράση ήχησαν και οι χορωδιακές παρεμβάσεις.
Έστω και μ’αυτές τις επιφυλάξεις, το έργο δεν αξίζει να πέσει εκ νέου στη λήθη: αφενός λόγω της απρόσμενα κοινωνικά φορτισμένης υπόθεσής του, η οποία, απηχώντας ρεύματα και τάσεις στη γείτονα Ιταλία και όχι μόνο, αφίσταται της ελληνικής θεματολογίας που ήσαν επί μακρόν εξαιρετικά δημοφιλής στα υπό ένταξη στον εθνικό κορμό Επτάνησα˙ αφετέρου λόγω του ότι αποτελεί ένα ακόμη έγκυρο δείγμα της συνθετικής μαστοριάς του Καρρέρ, της εκφραστικότητας και της αμεσότητας του ρομαντικού μουσικού ιδιώματός του.
Ατυχώς, η επίσημη Λυρική έλαμψε δια της απουσίας της σε μία ακόμη παρουσίαση έργου του εθνικού ιστορικού λυρικού ρεπερτορίου, που οφείλει, πρώτη αυτή, να υπερασπίζεται και αναδεικνύει...
Credits φωτογραφιών: Δημήτρης Σακαλάκης («Tosca») / Σπύρος Κατωπόδης («Fior di Maria»)
Περισσότερες πληροφορίες
«Τόσκα»
Η συγκλονιστική όπερα του Τζάκομο Πουτσίνι, σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία-σκηνικά-κοστούμια Νίκου Σ. Πετρόπουλου, για έξι μοναδικές παραστάσεις. Πρωταγωνιστεί η Τσέλια Κοστέα
