Για να φτάσει κανείς μέχρι τις υποψηφιότητες των βραβείων Όσκαρ, χρειάζεται συνήθως μια πρωτότυπη ιδέα ή μια προσωπική ιστορία. Για την Ουαάντ ελ-Κατέμπ, το ίσχυσε η δεύτερη περίπτωση, καθώς το να γυρίσει το αριστουργηματικό ντοκιμαντέρ «Για τη Μικρή Σαμά» ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου. Γιατί πολύ απλά, η ελ-Κατέμπ όταν ήταν φοιτήτρια άρχισε να κινηματογραφεί αυτό που ξεκίνησε ως μαζική εξέγερση στη Συρία το 2011, για να μη σταματήσει ούτε στιγμή μέχρι το 2016, όταν πια η χώρα βρισκόταν σε εμφύλιο και η ίδια ήταν έγκυος. Το ντοκιμαντέρ που συν-σκηνοθετεί με τον Έντουαρντ Γουατς προβάλλεται έως και τις 25/4 μέσω του viva.gr (σε αυτόν το σύνδεσμο: https://www.viva.gr/tickets/cinema/streaming/for-sama/) γεγονός που μας έδωσε την ευκαιρία να μιλήσουμε με την ελ-Κατέμπ τηλεφωνικά και να μάθουμε πώς κατάφερε να ολοκληρώσει μια τόσο συνταρακτική ταινία.
Ξέρω πως έχει περάσει καιρός από όταν ολοκληρώθηκε η ταινία, όμως πρώτα απ' όλα θα ήθελα να εκφράσω το θαυμασμό μου για το θάρρος σας και ελπίζω να βρίσκετε κάπου ασφαλείς με την οικογένειά σας.
Σε ευχαριστώ πάρα πολύ για τα καλά σου λόγια. Ναι, όλοι είναι καλά, βρισκόμαστε στο Λονδίνο αυτήν τη στιγμή και είμαστε εντάξει.
Φαντάζομαι πως γνωρίζατε εξαρχής ότι το ντοκιμαντέρ σας θα προσέλκυε τη διεθνή προσοχή, όμως είμαι βέβαιος πως δεν περιμένατε να διαγράψει μια τόσο σημαντική πορεία.
Κι όμως, μπορώ να σου πω ότι όταν είχα ξεκινήσει να γυρίζω τα πλάνα και στη συνέχεια βρισκόμασταν στο μοντάζ, ήμουν πεπεισμένη πως κανείς δε θα ενδιαφερόταν να δει την ταινία. Αυτή η αίσθηση επέμενε μέσα μου και όταν πια ήταν όλα έτοιμα. Θεωρούσα δεδομένο ότι κανένα μεγάλο φεστιβάλ δε θα την έπαιρνε. Επομένως, ο λόγος που ήμουν αποφασισμένη να τη γυρίσω ήταν γιατί δεν είχα άλλη επιλογή. Ήταν ο μοναδικός τρόπος για να συνεχίσω να επιβιώνω. Εξάλλου, είχαμε χάσει το Χαλέπι, άρα είχαμε χάσει τα πάντα. Οπότε ξαφνιάστηκα όταν είδα την ανταπόκριση που έδειξαν όχι μόνο διεθνείς διοργανώσεις αλλά και πολιτικές προσωπικότητες από όλο τον κόσμο. Τότε για πρώτη φορά πήρα ενθάρρυνση από την προσπάθειά μας. Γιατί, παράλληλα, εκείνη την εποχή με αποκορύφωμα την απονομή των Όσκαρ, στη Συρία η κατάσταση ήταν τραγική. Οι εκτοπισμένοι ήταν χιλιάδες, ενώ αδιάκοπες ήταν οι επιθέσεις κατά των αμάχων. Επομένως, ένιωσα πως είναι επιτακτική ανάγκη να βγει προς τα έξω η εικόνα της Συρίας όπως τη ζήσαμε και όπως είναι για πάρα πολλούς σαν κι εμάς.
Ακούγεται κιόλας στην ταινία η εύλογη απορία σας, πώς επέτρεψε η διεθνής κοινότητα να συμβεί κάτι τέτοιο στη Συρία. Εξακολουθείτε να έχετε επαφή με οικείους σας στην περιοχή; Ποια είναι η κατάσταση σήμερα;
Ναι έχω, αλλά δυστυχώς η κατάσταση δεν είναι καθόλου καλή. Μόλις χθες ένα σχολείο στο Ιντλίμπ βομβαρδίστηκε ολοσχερώς και πέντε παιδιά έχασαν τη ζωή τους. Οι άνθρωποι εκεί είναι υποχρεωμένοι να διαχειρίζονται καθημερινά τέτοιες τραυματικές εμπειρίες, είναι εξουθενωτικό εκτός από οδυνηρό. Πλέον, εκτός από όλα αυτά, καλούνται να αντιμετωπίσουν και την πανδημία του κορονοϊού. Ο κόσμος υποφέρει όλο και περισσότερο, εδώ και χρόνια, δεν έχω ιδέα τι μπορεί να γίνει για να σταματήσει αυτό.
Η περιπέτεια που ζήσατε δεν καταγράφει μόνο την απόγνωση που περιγράφετε, αλλά αναδεικνύει και την πτυχή του προσφυγικού, το οποίο επίσης πολλοί επιλέγουν να προσπερνούν ως άρρηκτα συνδεδεμένο με τον πόλεμο.
Ακριβώς, αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται σαν υποκείμενα που με έναν παράξενο τρόπο προέκυψαν από το πουθενά. Δε λαμβάνεται υπόψη ποιοι είναι, τι ζωές είχαν, τι τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν το σπίτι τους κ.ο.κ. Κανείς δεν ονειρεύεται να χάσει μια μέρα τα πάντα και να εκτοπιστεί βίαια από τον τόπο του. Ωστόσο η εικόνα που καλλιεργείται διαχρονικά για τους πρόσφυγες, είναι ατόμων που σηκώνονται για να έρθουν στη χώρα κάποιου και να του πάρουν τη δουλειά. Η αλήθεια δε θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετική. Στην ταινία δε φαίνεται παρά ελάχιστα η προσφυγική εμπειρία της οικογένειάς μου. Πλέον τρέφω υπέρμετρο σεβασμό για αυτούς τους ανθρώπους. Εν τω μεταξύ, όταν άρχισα να δείχνω την ταινία σε διαφορετικό κοινό ανά τον κόσμο, μου έκανε το εξής τρομερή εντύπωση. Μία από τις ερωτήσεις που διατυπωνόταν κάθε φορά, αφορούσε τον προβληματισμό των θεατών για το ότι αρνιόμουν να διαφύγω από τη χώρα. Πλέον νιώθω πως δεν μπορεί να έχει κανείς αμφιβολία τι αναγκάζει έναν άνθρωπο να φύγει από το μέρος που αγαπάει όσο τίποτα άλλο.
Με έναν τρόπο, δηλαδή, η ταινία σας κατάφερε να αλλάξει μερικές συνειδήσεις. Το πιστεύετε αυτό;
Ναι, παρότι δε νομίζω ότι το ντοκιμαντέρ μας μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Αλλά έχει τη δύναμη, όπως συνολικά το σινεμά, να σμιλέψει συνειδήσεις, να επηρεάσει αντιλήψεις. Το είδα να συμβαίνει, άνθρωποι αφού παρακολούθησαν το φιλμ θέλησαν να βοηθήσουν έμπρακτα πιέζοντας τις κυβερνήσεις του να αναλάβουν δράση. Έπειτα, εάν δεν πιστέψουμε σε αυτήν τη δυναμική του κινηματογράφου και των ατόμων να διαμορφώνουν τις συνθήκες και να τις αλλάζουν, πάει να πει ότι ανεχόμαστε έναν κόσμου όπου είναι νομιμοποιημένες οι στρατιωτικές επιθέσεις ενάντια σε σχολεία και νοσοκομεία. Διότι όλα αυτά που συζητάμε δεν αφορούν αποκλειστικά τη Συρία, αλλά όλο τον πλανήτη.
Αναρωτιέμαι, με δεδομένη τη ρευστότητα της κατάστασης στη Συρία, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πλέον είστε εξοικειωμένη με τη δημιουργία μιας ταινίας, σας πέρασε ποτέ από το μυαλό να επιστρέψετε και να κινηματογραφήσετε κάτι νέο;
Ξέρεις, το ντοκιμαντέρ προέκυψε καθώς ζούσα τις εμπειρίες που κατέγραφα, συνέβαιναν και τα δύο οργανικά. Επομένως, δε βρίσκω λόγο να γυρίσω πίσω μόνο και μόνο για να κάνω μια ταινία. Εάν επέστρεφα, θα είχα ως προτεραιότητα να εκπληρώσω το καθήκον μου ως πολίτης της Συρίας. Το ότι είμαι δημοσιογράφος και κινηματογραφίστρια είναι δευτερεύον. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, έτσι όπως έχουν τα πράγματα τώρα είναι τρομερά δύσκολο ακόμα και το να σχεδιάσω ένα ταξίδι εκεί. Συν τοις άλλοις, αυτήν τη στιγμή βρισκόμαστε στο Λονδίνο με χαρτιά προσφύγων, έτσι δε μας επιτρέπεται να πάμε στη Συρία. Επειδή όμως δε γίνεται να μένω άπραγη, έχω ξεκινήσει ένα νέο πρότζεκτ στο οποίο προσπαθώ να αφηγηθώ την ιστορία ενός ατόμου που ζει εκτός Συρίας, αλλά κάνει ό,τι μπορεί να βοηθήσει όσους βρίσκονται ακόμα στη χώρα.
