Λίγο πριν το φινάλε της αντίστροφης μέτρησης, η προτελευταία δεκάδα του αφιερώματος περιλαμβάνει κλασικές στιγμές του ελληνικού σινεμά. Μεταξύ άλλων θυμόμαστε ένα από τα ομορφότερα φινάλε στη φιλμογραφία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μία διάσημη σκηνή από τον «Κυνόδοντα» και τον μπακαλόγατο που αγάπησε όλη η Ελλάδα.
Οι 50 καλύτερες σκηνές στην ιστορία του ελληνικού σινεμά: 20-11
20. Πικρό φιλί – «Εκδρομή» (Τάκης Κανελλόπουλος, 1966)
Στην ιστορία του ελληνικού σινεμά, οι ταινίες του Τάκη Κανελλόπουλου καθυστέρησαν να εκτιμηθούν όπως τους άξιζε, παρότι δύο από αυτές -ο «Ουρανός» (1962) και η «Εκδρομή»- επανακαθόρισαν το είδος των (αντι)πολεμικών φιλμ. Ιδιαιτέρως η τελευταία, η οποία τοποθετεί στο επίκεντρο της ιστορίας της ένα εξαρχής καταδικασμένο ερωτικό τρίγωνο, ανάμεσα σε έναν υπολοχαγό (Άγγελος Αντωνόπουλος), τη σύντροφό του (Λίλυ Παπαγιάννη) και ένα λοχία (Κώστας Καραγιώργης) την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το μεγαλύτερο βάρος μεταξύ τους σηκώνει η ηρωίδα, καθώς παρότι ερωτεύεται παθιασμένα το λοχία, στην πραγματικότητα η αγάπη της για τον υπολοχαγό δεν έχει εκλείψει. Η φυγή της με τον πρώτο, ωστόσο, επιδρά σαν ένα ύστατο άλμα προς την ελευθερία, μακριά από το ζόφο του πολέμου κι ένα αδιέξοδο μέλλον. Ο Κανελλόπουλος φροντίζει να αναδείξει τη ματαιότητα μιας τέτοιας απόφασης, με την εκδρομή το ζευγαριού στο άγνωστο να ακτινοβολεί μεθυστική μελαγχολία και τα πρόσωπα των πρωταγωνιστούν να γεμίζουν ασφυκτικά το κάδρα. Το αναμενόμενα αποκαρδιωτικό φινάλε της ταινίας έρχεται στον ανοιχτό χώρο, όπου οι τρεις πληγωμένοι ήρωες συναντιούνται για τελευταία φορά. Χωρίς να βγάζουν άχνα κοιτάζονται ακινητοποιημένοι, περιμένουν να συμβεί το αναπόφευκτο, με τον Καραγιώργη να δίνει ένα στερνό φιλί στην Παπαγιάννη και ταυτόχρονα να της παίρνει τη ζωή. Την οδύνη του ύστατου αποχαιρετισμού συνοδεύει η συγκινητική μουσική του Νίκου Μαμαγκάκη.
19. Τα μπλουζ του έρωτα – «Γλυκιά Συμμορία» (Νίκος Νικολαΐδης, 1983)
- «Τσόντα, έτσι;»
- «Δε λες τίποτα».
Δύο από τα ατίθασα μέλη της «Γλυκιάς Συμμορίας» έχουν μπλέξει. Ο χαρακτήρας του Τάκη Μόσχου δηλαδή, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να παίξει σε μια ταινία που όμως αγνοούσε ότι είναι ερωτική. Το… φίδι από την τρύπα καλείται να βγάλει ο καλός φίλος του, που υποδύεται με περίσσια λούμπεν άνεση ο Τάκης Σπυριδάκης και πρέπει να γίνει άμεσα ο stunt double του. Άντε και τα βρίσκουνε… Ο νέος πρωταγωνιστής ωστόσο δυσκολεύεται στη δράση. Τι φταίει; Ένα βιολοντσέλο και το δοξάρι του, μια τσίχλα, το «φλου αρτιστίκ» σκηνικό και η μουσική που δεν είναι η ιδανική. Στην παραγωγή λείπει ένας δίσκος του Muddy Waters που θα έσωζε την κατάσταση… Κάπως έτσι, ο Νίκος Νικολαΐδης παραδίδει μια σκηνή παρωδία τόσο των συνθηκών υπό τις οποίες γυρίζονται ταινίες (παντός είδους), σατιρίζοντας το ψώνιο του κάθε συντελεστή, με το κωμικό τακτ του Σπυριδάκη να συμπληρώνει ξεκαρδιστικά την ευστοχία της, εκφέροντας απολαυστικά τη μία ατάκα πίσω από την άλλη.
18. Ποίηση στη no man’s land – «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» (Θόδωρος Αγγελόπουλος, 1991)
Μια ταινία στα χρώματα της σκουριάς για τη μελαγχολία στο τέλος του αιώνα. Έτσι περιέγραψε το «Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» ο ίδιος ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, συνοψίζοντας σε μια φράση το πνεύμα του φιλμ που εγκαινίασε την τριλογία των συνόρων. Εξάλλου, το αίσθημα του υπαρξιακού αλλά και πολιτικού αδιεξόδου, της απογοήτευσης και της ματαιότητας αντικατοπτρίζονται στις γκρίζες αποχρώσεις που έχουν τον πρώτο λόγο στην εικονογραφία της ταινίας. Η μοναδική εξαίρεση έρχεται στην απροσδόκητα λυρική τελική σεκάνς, όπου ο αποκαρδιωμένος ρεπόρτερ (Γρηγόρης Πατρικαρέας) συμβιβάζεται με το γεγονός πως η αποστολή του ήταν άκαρπη. Ξαφνικά συνειδητοποιεί πως βρίσκεται περιτριγυρισμένος από εναερίτες, οι οποίοι φορώντας κίτρινα αδιάβροχα περνούν καλώδια ρεύματος σε πανύψηλους στύλους. Εκείνος, αποσβολωμένος, στέκεται και τους κοιτάζει· το μέλλον έχει φτάσει, η τεχνολογική εξέλιξη επελαύνει και κάθε τόπος «κατακτιέται» από τη δύναμή της. Ακόμα κι αν αυτός βρίσκεται στη μέση του πουθενά, όπως εν προκειμένω ο καταυλισμός των προσφύγων, ανθρώπων εγκλωβισμένων σε μια «αίθουσα αναμονής» όπως την αποκαλούν. Όλοι λοιπόν περιμένουν, την ώρα που τα πάντα γύρω τους αλλάζουν. Όμως δεν τους έχει μείνει άλλη επιλογή από το να γίνουν μάρτυρες των αλλαγών, άπραγοι, χωρίς να έχουν τις απαντήσεις στα επίμονα ερωτήματα που θέτει διαρκώς η ιστορία.
17. Dance me to the end of love – «Κυνόδοντας» (Γιώργος Λάνθιμος, 2009)
Πώς είναι άραγε ο χορός όταν δεν έχεις βρεθεί ποτέ μ’ ανθρώπους που χορεύουν; Τι είδους διασκέδαση σκαρφίζεσαι τη στιγμή που η ζωή σου βρίσκεται αεροστεγώς κλεισμένη στα τείχη ενός σπιτιού; Σε μια από τις χαρακτηριστικότερες σκηνές του «Κυνόδοντα» οι κανόνες και η οικογενειακή καταπίεση σωματικοποιούνται στις σπασμωδικές κινήσεις των παιδιών (Αγγελική Παπούλια, Μαίρη Τσώνη, Χρήστος Πασσαλής). Η χρονομετρημένη χορογραφία, ακόμα και το κομμάτι του Ματέο Καρκάσι που παίζει στην κιθάρα ο Πασσαλής, προϋποθέτουν το σφίξιμο του κορμιού και το ανέκφραστο βλέμμα. Η μόνη που ξεφεύγει από τα όρια είναι η Παπούλια, η οποία σαν άλλη Τζένιφερ Μπιλς στο «Flashdance» αφήνει το ρυθμό να γίνει ανεξέλεγκτος, όπως και οι κινήσεις της, εξοργίζοντας τους αυταρχικούς γονείς. Μια πράξη που προοικονομεί την επανάστασή της που βρίσκεται προ των πυλών.
16. Κάγκελα παντού – «Πέτρινα Χρόνια» (Παντελής Βούλγαρης, 1985)
Από τους πλέον πετυχημένους συνδυασμούς ανθρώπινου και ιστορικού δράματος στο ελληνικό σινεμά, τα «Πέτρινα Χρόνια» αποτέλεσαν έναν εμπορικό και καλλιτεχνικό θρίαμβο για τον Παντελή Βούλγαρη. Πολλά βήματα μακρύτερα από τη στρατευμένη δεκαετία του ’70, το συγκινητικό love story του Μπάμπη (Δημήτρης Καταλειφός) και της Ελένης (Θέμις Μπαζάκα), βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, διατρέχει όλη την ταραγμένη εικοσαετία από το 1954 έως και την πτώση της Χούντας, όταν και οι δυο ερωτευμένοι κομμουνιστές μπορούν πλέον να συναντηθούν ελεύθερα. Είναι όμως αργά, καθώς στα προηγούμενα 14 χρόνια έχουν βρεθεί μαζί, φυλακισμένοι ταυτόχρονα ή εναλλάξ, συνολικά 70 περίπου ώρες. Έτσι, το παιδί τους θα γεννηθεί μέσα στη φυλακή και ο Μπάμπης θα το δει για πρώτη φορά τεσσάρων – πέντε ετών μέσα από τα (διπλά) κάγκελα. Σε μια σκηνή με λίγα λόγια, αλλά ξέχειλη από συναίσθημα, επικοινωνεί με την Ελένη με σήματα από τα παράθυρα, καθώς κι οι δυο τους είναι έγκλειστοι σε αντικριστά κτίρια του Κορυδαλλού. Πρώτα με καθρέφτη και κατόπιν κρατώντας ένα πακέτο τσιγάρα, «γράφοντας» στον αέρα μηνύματα ο ένας στον άλλον. Ακούγεται μόνο από τα μεγάφωνα ένας λόγος του δικτάτορα Παπαδόπουλου και το μουσικό θέμα του Σταμάτη Σπανουδάκη σε πιάνο, μέχρι να βγει ο μικρός στο παράθυρο και να φωνάξει «μπαμπά!»
15. Ιπτάμενες στάμνες – «Η Θεία απ’ το Σικάγο» (Αλέκος Σακελλάριος, 1957)
Μέσα στο 1957 ο Αλέκος Σακελλάριος έγραψε πέντε και σκηνοθέτησε τέσσερις ταινίες, με την «Θεία Από το Σικάγο» να αναδεικνύεται η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία της χρονιάς κόβοντας 142.459 εισιτήρια στην Αθήνα. Ευφυής και σεναριακά πρωτότυπη ιδέα, ιδανικό καστ (Ορέστης Μακρής, Γεωργία Βασιλειάδου, Ελένη Ζαφειρίου και Παντελής Ζερβός, πλαισιωμένοι από μια σειρά νεαρών ανερχόμενων σταρ) και ξεκαρδιστικές ατάκες, με τις πήλινες στάμνες να κλέβουν την παράσταση ως… προξενήτρες εξ ουρανού. Το τρικ που εφευρίσκει η εξ Αμερικής θεία Καλλιόπη ώστε να προσελκύσει γαμπρούς για τις υπό αυστηρό περιορισμό κόρες του αδελφού της Χαρίλαου αποδεικνύεται διασκεδαστικά αλάνθαστο και αναμφίβολα το πλέον πρωτότυπο σινε-συνοικέσιο: «Τα συγχαρητήριά μου στρατηγέ μου για την κορούλα σας! Συνοικέσιον;» Χαρίλαος: «Όχι». - «Έρως;» Χαρίλαος: «Όχι». – «Ε, τότε;» Χαρίλαος: «Κανάτι!»
14. Ερωτική ενηλικίωση – «Μικρές Αφροδίτες» (Νίκος Κούνδουρος, 1963)
Πέντε χρόνια μετά τους «Παρανόμους» ο δημιουργός του «Δράκου» επιστρέφει πίσω από την κάμερα με μια ταινία εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη φιλμογραφία του. Βασίλης Βασιλικός και Κώστας Σφήκας («Μοντέλο») συνδυάζουν σεναριακά το «Δάφνις και Χλόη» του Λόγγου με τα «Ειδύλλια» του Θεόκριτου κι ο Νίκος Κούνδουρος σκηνοθετεί ένα λυρικό παραμύθι που «επιδίωκε να ενηλικιώσει ερωτικά τον ελληνικό κινηματογράφο», όπως δήλωσε ο ίδιος. Αποσπώντας την Αργυρή Άρκτο και το βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών (Fipresci) στο φεστιβάλ Βερολίνου, οι «Μικρές Αφροδίτες» παραμένουν πράγματι μια οριακή στιγμή στον κινηματογραφικό ερωτισμό του εγχώριου σινεμά. Η αισθησιακή ατμόσφαιρά της είναι υποβλητική, η αφηγηματική γοητεία της υπνωτιστική και η ερωτική σκηνή στη σπηλιά ανάμεσα στον Τσάκαλο (Τάκης Εμμανουήλ) και την Άρτα (Ελένη Προκοπίου), υπό το έκθαμβο βλέμμα των νεαρών Σκύμνου (Βαγγέλης Ιωαννίδης) και Χλόης (Κλεοπάτρα Ρώπα), ένα αριστοτεχνικό μείγμα ρεαλισμού και ονειρικής φαντασίας.
13. Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο – «Παραγγελιά» (Παύλος Τάσιος, 1980)
Είχαν περάσει εφτά χρόνια από τα γεγονότα της Κυψέλης το 1973, όταν και ο Νίκος Κοεμτζής σκότωσε τρεις και τραυμάτισε εφτά θαμώνες του νυχτερινού κέντρου «Νεράιδα της Αθήνας». Ο Παύλος Τάσιος («Ναι μεν, Αλλά…», «Το Βαρύ Πεπόνι») εξιστόρησε με ρεαλιστική ειλικρίνεια την ιστορία του, μην παραλείποντας τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις της και εστιάζοντας φυσικά στη στημένη από τους ασφαλίτες «παρεξήγηση» της παραγγελιάς. Στην πραγματικότητα το τραγούδι που ο Δημοσθένης Κοεμτζής (Αντώνης Καφετζόπουλος), μικρός αδελφός του Νίκου (Αντώνης Αντωνίου), παρήγγειλε στον τραγουδιστή Τάσο Αθανασιάδη ήταν οι «Βεργούλες», στην ταινία όμως ο Γιώργος Καμπουρίδης τραγουδά το «Αντιλαλούν οι φυλακές», πάλι του Μάρκου Βαμβακάρη. Όταν ο χορός του Δημοσθένη παρεμποδίζεται από τους δυο αστυνομικούς που παρακολουθούσαν τους Κοεμτζήδες και κατόπιν εκείνοι του επιτίθενται, ο Νίκος τραβάει μαχαίρι και φωνάζει από το βάθος του μαγαζιού «παραγγελιά!», ορμώντας μαινόμενος στην πίστα. Μια σκηνή που αποτυπώνει πειστικά τα επίμαχα γεγονότα και ξεσήκωσε όρθιους όλους τους θεατές της πρεμιέρας του φιλμ στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, οι οποίοι χειροκροτούσαν επί τρίλεπτο. Ανάλογο ήταν βέβαια και το standing ovation στο φινάλε της ταινίας, το πλέον ενθουσιώδες στην ιστορία του θεσμού μαζί με εκείνο του «Θιάσου».
12. Γαμήλια αποκάλυψη – «Ο Φόβος» (Κώστας Μανουσάκης, 1966)
Από τους πλέον υποτιμημένους σκηνοθέτες της κινηματογραφίας μας, ο Κώστας Μανουσάκης γύρισε μόλις τρεις ταινίες («Έρωτας στους Αμμόλοφους», «Προδοσία», «Ο Φόβος»), όλες τους γύρω από απόκρυφα και καταδικασμένα ερωτικά πάθη. Η τελευταία του, η οποία έφτασε ως το διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ Βερολίνου, είναι ένα ατμοσφαιρικό αγροτικό θρίλερ που ανατέμνει σε βάθος τα ήθη και τις συμπεριφορές της «βαθιάς» Ελλάδας, υπόδειγμα αφηγηματικής ακρίβειας και κοινωνιολογικής παρατήρησης. Αφορά τις σχέσεις εξουσίας και τρόμου που κρατούν ενωμένη την οικογένεια ενός αγρότη (Αλέξης Δαμιανός), του οποίου η κόρη (Έλενα Ναθαναήλ) παντρεύεται το όμορφο αγόρι από την πόλη (Σπύρος Φωκάς). Ο άλλος του γιος (Ανέστης Βλάχος), όμως, δέσμιος του φόβου που τον έχει γεμίσει η αδυναμία να ελέγξει τις καταπιεσμένες επιθυμίες του, οι οποίες τον οδήγησαν ως το βιασμό και το φόνο, προσπαθεί να ξορκίσει τα φαντάσματά του μ’ ένα διονυσιακό χορό. Αλλά εκείνα θα πάρουν τη μορφή των συγχωριανών του (τα πολλά πρόσωπα του κοινωνικού κομφορμισμού) που τον παρατηρούν ενοχικά, τη στιγμή κατά την οποία η φύση, αδιάφορη για τα ανθρώπινα λάθη και πάθη, παίρνει την εκδίκησή της αποκαλύπτοντας σ’ όλους - το πτώμα της υπηρέτριας και - την αλήθεια.
11. Όχι παλαμάκια – «Της Κακομοίρας» (Ντίνος Κατσουρίδης, 1963)
Μία από τις πιο αγαπημένες ταινίες του ελληνικού σινεμά χρωστά τη δημοφιλία της στη λιτή σκηνοθεσία και το πυκνό σενάριο του Ντίνου Κατσουρίδη, τα οποία δίνουν άπλετο χώρο για να σολάρει υποκριτικά ο Κώστας Χατζηχρήστος. Στο ρόλο του μπακαλόγατου Ζήκου, με τον οποίο ταυτίστηκε απόλυτα, ο κωμικός ηθοποιός κόβει και ράβει, παίζοντας με τέρμα την ένταση. Καμία ατάκα δεν πέφτει έξω, μάλιστα δεν υπάρχει σκηνή στην ταινία χωρίς κάποια φράση να μην κλέβει την παράσταση. Όπως αυτή στην οποία «κερνάει» διαδοχικές ξεκαρδιστικές ειρωνείες το συχνό πελάτη Ανδρέα και τη σύζυγό του Κατερίνα (Κώστας Μεντής και Βέτα Κορμού), οι οποίοι «τόλμησαν» να έρθουν στο μαγαζί για ένα ούζο. «Τι το λιμπίστηκες το κομοδίνο;», «γατομούστακε», «δεν μπορούμε να δίνουμε τις ντομάτες αφορολόγητες» και πλήθος ακόμα από ατάκες, σε μόλις ένα λεπτό που διαρκεί η σπαρταριστή στιχομυθία τους.
