Μια συζήτηση για την «Άλυτη» και τον Λάβκραφτ με τον Μίνω Νικολακάκη

Ο ελληνικός κινηματογράφος δε φημίζεται για τα αθρόα νούμερα ταινιών είδους που παράγει, με το σινεμά του φανταστικού να είναι ίσως εκείνο με τη μικρότερη φιλμογραφία. Η «Άλυτη», η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του έμπειρου Μίνου Νικολακάκη, έρχεται να αλλάξει τα δεδομένα καθώς συνδυάζει το ρεαλισμό με έντονα στοιχεία φαντασίας και παραμυθιού. Η υπόθεσή της περιστρέφεται γύρω από τις εμπειρίες ενός γιατρού (Προμηθέας Αλειφερόπουλος), ο οποίος μετακομίζει σε ένα απομακρυσμένο χωριό για να κάνει αγροτικό. Εκεί ερωτεύεται μια κοπέλα (Αναστασία-Ραφαέλλα Κονίδη) που πάσχει από μια σπάνια ασθένεια. Όταν αποφασίζει αν τη βοηθήσει συνειδητοποιεί πως τα πράγματα δεν είναι καθόλου όπως φαίνονται. Συναντηθήκαμε με τον σκηνοθέτη στο κέντρο της Αθήνας για να μάθουμε περισσότερα για την ταινία που συνδυάζει είδη για να αφηγηθεί μια διαχρονική ιστορία.

Εμείς πίνουμε τον καφέ μας στα Εξάρχεια, αλλά αυτήν τη στιγμή η ταινία σου κάνει πρεμιέρα στις αμερικανικές αίθουσες. Πώς νιώθεις για αυτό;
Είμαι πολύ χαρούμενος γιατί είναι κάτι που ήρθε απροσδόκητα και μάλιστα από μια εταιρία που μας ανακάλυψε η ίδια. Πρόκειται για την Dark Star Pictures, η οποία αν και ειδικεύεται στις ταινίες τρόμου, είδε στην «Άλυτη» κάτι που μπορεί να προσελκύσει το αντίστοιχο κοινό. Δεν είναι τυχαίο πως έχει χαρακτηριστεί ένα «σκοτεινό παραμύθι που φλερτάρει με τη φαντασία».
Εξάλλου κι εμένα οι αναφορές μου στην ταινία πηγάζουν στο horror σινεμά. Όταν ξεκίνησα να κάνω την «Άλυτη» είχα ερωτευτεί τις ιαπωνικές ταινίες τρόμου του ’60. Φιλμ όπως το «Onibaba» (Κανέτο Σίντο,1964), τη «Γυναίκα στους Αμμόλοφους» (Χιρόσι Τεσιγκαχάρα, 1964) και το «Kwaidan» (Μασάκι Κομπαγιάσι, 1964). Σκέφτηκα λοιπόν να κάνω μια ταινία που να έχει μεν τα στοιχεία του είδους, αλλά μέσα από ένα διαφορετικό φίλτρο, πιο ενδοσκοπικό. Όπου το περιτύλιγμα θα είναι η φαντασία, αλλά στο εσωτερικό θα εξετάζονται οι πτυχές μιας ερωτικής σχέσης.
Όταν ερωτεύεσαι, είσαι πάντα εσύ και ο άλλος, οι μοναδικοί στον κόσμο. Όμως σταδιακά ανακαλύπτεις μυστικά, βρίσκεις γκρίζες ζώνες, αλλού μπορείς να έχεις πρόσβαση κι αλλού όχι. Η λογική του παραμυθιού μας βοηθάει να διογκώσουμε αυτές τις λεπτομέρειες και να δώσουμε μεγαλύτερες διαστάσεις σε αυτήν την ιστορία.

Το τελευταίο που ανέφερες είναι πιστεύω το κλειδί στην ταινία, αφού μπορεί συνολικά να ιδωθεί και ως μια παραβολή για την απώλεια της ταυτότητας, ακόμα και για τον αλκοολισμό.
Όταν στήναμε την αφήγηση της ταινίας αφήσαμε προσεκτικά διάφορα στοιχεία στην εξέλιξή της χωρίς να δίνουμε πολλές εξηγήσεις, έτσι ώστε να εμπλουτιστεί ο κόσμος της. Ταυτόχρονα η προσέγγισή μας ήταν η πλοκή να είναι λιτή, τα γεγονότα να λαμβάνουν χώρα με τέτοιο τρόπο ώστε εμείς να μην παίρνουμε σαφή θέση σε όσα συμβαίνουν, ούτε να κρίνουμε τους χαρακτήρες. Έτσι ο θεατής έχει τα εργαλεία για να βρει τον εαυτό του μέσα σ’ αυτό το σύμπαν και να βγάλει τα συμπεράσματά του.

Μια επίσης σημαντική διάσταση της ιστορίας είναι η σύγκρουση μεταφυσικού – ορθολογικού. Ο κεντρικός ήρωάς του είναι ένας Ευρωπαίος, ένας σοβαρός γιατρός που έρχεται σε επαφή με κάτι αλλόκοσμο.
Ακριβώς, υπάρχει επίσης η σύγκρουση με το παρελθόν που φαίνεται στην αντίθετη γλώσσα που χρησιμοποιεί εκείνος και η κοπέλα. Όλα αυτά αποτελούν συστατικά του κόσμου που θέλαμε να συνθέσουμε.

Ωστόσο ποια ήταν η ρίζα του σεναρίου; Γιατί από το ύφος και τη δομή του θα μπορούσε εύκολα να κάποιος να υποθέσει πως εμπνεύστηκες από κάποιο παραμύθι.
Εξαρχής είχα στο μυαλό μου τη σχέση αυτού του ζευγαριού. Πάντα με κέντριζαν οι ιστορίες που είχαν μια ιδιαιτερότητα και βλέπεις σ’ αυτές να ξετυλίγεται μια ανθρώπινη ιστορία. Οπότε, όχι, δεν είχα κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου. Αλλά το φορμά του παραμυθιού και ιδιαίτερα ο μαγικός ρεαλισμός, σου επιτρέπουν να αφηγηθείς με απόλυτη ελευθερία μια ιστορία, κάτι που δε συμβαίνει με τη συμβατική μυθοπλασία. Λίγο πολύ σαν αυτό που κάνει και ο Ροντ Σέρλινγκ στη «Ζώνη του Λυκόφωτος», της οποίας είμαι μεγάλος φαν. Δηλαδή μέσα από ρεαλιστικές καταστάσεις να προκύπτει ένας μεταφυσικός καταλύτης, ο οποίος στρέφει την προσοχή στον τρόπο που επηρεάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις. Με την «Άλυτη» το στοίχημά μας ήταν να κάνουμε μια ταινία που να ανήκει στο χώρο της φαντασίας, αλλά το στιλ της να είναι ρεαλιστικό, έτσι ώστε ο θεατής να συνειδητοποιεί πολύ αργότερα πως παρακολουθεί κάτι που ανήκει στο φανταστικό. Λίγο πολύ όπως την πατάει και ο πρωταγωνιστής.

Είναι κεκτημένο της ταινίας αυτό, η μετάβαση από τον ένα κόσμο στον άλλο γίνεται άρρητα σχεδόν.
Ξέρεις συχνά στο σινεμά υπάρχει αυτό που προσδοκούμε να δούμε και το εντελώς αναπάντεχο. Θέλησα λοιπόν η «Άλυτη» να πάρει τροπές που δεν τις περιμένει ο θεατής. Δηλαδή ενώ θεωρητικά το χωριό θα έπρεπε να βρίσκεται στο επίκεντρο, η πλοκή μεταφέρεται εξ ολοκλήρου σε έναν εσωτερικό χώρο. Βοηθάει φυσικά και η ίδια η υπόθεση, η οποία ουσιαστικά ακολουθεί τον ορισμό του Λάβκραφτ για τον τρόμο, δηλαδή την καταβύθιση ενός χαρακτήρα σε έναν κόσμο που δεν μπορεί να κατανοήσει.

Καθοριστικός παράγοντας στην ατμόσφαιρα της «Άλυτης» είναι και η μουσική η οποία είναι πανταχού παρούσα. Με χαρακτηριστική φυσικά τη σκηνή του γραμμοφώνου.
Μου φάνηκε ταιριαστό η μουσική να έρχεται εν αγνοία σου και να σε τυλίγει. Επιπλέον, οι συνθέσεις να ανακατεύονται με τα ηχοτοπία της φύσης και να ξεχωρίζουν αμυδρά. Με τον Σωτήρη Δεμπόνο που συνέθεσε το soundtrack μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για τη μουσική του Τόρου Τακεμίτσου που συνδυάζει αντιθετικά μεταξύ τους στιλ, και η οποία μας χρησίμεψε σαν οδηγός. Το μοναδικό θέμα που υπάρχει είναι στη σκηνή που αναφέρεις, όπου ο δίσκος χρησιμεύει -μαζί με άλλα αντικείμενα που υπάρχουν στο χώρο- ως ενδείξεις του πόσων ετών πραγματικά είναι η γυναίκα.

Ως προς αυτό, επιπλέον στοιχεία δίνει η ξεχωριστή ομιλία της.
Ακριβώς, είναι μια μίξη καθαρεύουσας και νεωτεριστικών στοιχείων. Αντιλαμβάνομαι πως σε κάποιον μπορεί να ακούγεται παράταιρος ο τρόπος που μιλάει, όμως έχει μια στιβαρότητα που δηλώνει πολλά για τον χαρακτήρα. Για να βγει συμπαγές το τελικό αποτέλεσμα στηρίχθηκα στο ταλέντο της Αναστασίας-Ραφαέλλας Κονίδη, η οποία στις απαιτητικές πρόβες που κάναμε τα έδωσε όλα.

Δε μιλήσαμε καθόλου όμως για την πρεμιέρα της ταινίας που έγινε στο φεστιβάλ του Τορόντο. Πώς την υποδέχθηκε το κοινό;
Θερμά, στις προβολές όπως καταλαβαίνεις ήταν και πολλοί ομογενείς. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια περίπτωση όπου έρχεται να μου μιλήσει ένας ηλικιωμένος κύριος, υποβασταζόμενος φορώντας μαύρα γυαλιά ηλίου, ο οποίος μου λέει: «Ξέρεις για τι πράγματα μιλάς; Έχεις ερευνήσει το μέρος που πήγες;» Του απάντησα πως φυσικά, ένα χρόνο πέρασα εκεί, και μου λέει «συγχαρητήρια νεαρέ, η καταγωγή μου είναι από εκεί». Έπαθα πλάκα!

Παρεμπιπτόντως, πού ακριβώς έγιναν τα γυρίσματα;
Τα περισσότερα τα κάναμε στο χωριό Κοσμάς, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στο Λεωνίδιο και τη Σπάρτη, και στη Καστάνιτσα της Κυνουρίας. Είχα στη διάθεσή μου τον καλύτερο «location scouter», ένα βοσκό ο οποίος γνώριζε κάθε σπιθαμή της περιοχής.