Πώς το ισπανικό σινεμά βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των πολιτικών σκανδάλων;

Oταν ένα πολιτικό σκάνδαλο ξεσπάει στην Ισπανία, οι σκηνοθέτες της σηκώνουν το βλέμμα και κρατούν σημειώσεις. Έτσι την τελευταία πενταετία η χώρα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή παραγωγής σφιχτογραμμένων και πολιτικά αιχμηρών φιλμ, πιστών στο σινεμά των ειδών, που κουβαλούν τις φρέσκες ιδέες νέων δημιουργών οι οποίοι έχουν το ένα μάτι στο κλείστρο και το άλλο στις εξελίξεις του εξουσιαστικού μπρα-ντε-φερ. Οι ανακατατάξεις στο πολιτικό σκηνικό και το κλίμα ανησυχίας στην κοινωνία τροφοδοτούν με εικόνες το ισπανικό σινεμά, το οποίο χρησιμοποιεί τα είδη ως μέσο για να καταπραΰνει το συλλογικό άγχος.

Σε αυτές τις ταινίες έρχεται να προστεθεί ο «Έκπτωτος» του Ροδρίχο Σορογκογέν, το ηλεκτρισμένο θρίλερ που απέσπασε συνολικά 7 Βραβεία Γκόγια, μεταξύ των οποίων εκείνα της σκηνοθεσίας και του πρωτότυπου σεναρίου (εξ ημισείας με τη μόνιμη συνεργάτιδά του Ισαμπέλ Πένια). Ο Σορογκογέν επιβεβαιώνει έτσι την αξία του ως πρωτότυπου δημιουργού, ενώ επαληθεύει το ότι το ισπανικό σινεμά συνεχίζει την αισθητική ανανέωση, διαδικασία που διαρκεί εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες.

Η χερσόνησος των genres

Πιθανότατα δεν θα συζητούσαμε για ένα νέο ρεύμα στο σινεμά των ειδών αν δεν εμφανιζόταν στο προσκήνιο το 2014 το υποβλητικό νεο-νουάρ «Το Μικρό Νησί» του Αλμπέρτο Ροντρίγκεζ. Η ταινία, που υιοθετεί το ύφος της σειράς «True detective», επικεντρώνεται σε μια υπόθεση εξαφάνισης στα ’80s, η οποία γίνεται ο καθρέφτης των λεπτών ισορροπιών και της αβεβαιότητας που κληρονόμησε η ισπανική δημοκρατία από το φρανκικό καθεστώς. Οι κεντρικοί ήρωες, δύο ιδεολογικά αντίθετοι αστυνομικοί, εκπροσωπούν τα όργανα ενός συστήματος εξουσίας που προσπαθεί να καλύψει τα βρόμικα ίχνη του πάση θυσία, χωρίς να τους υπολογίζει, ενώ βάζει κι εμπόδια στη δουλειά τους.

Θεματικές συγγένειες με την ταινία του Ροντρίγκεζ εντοπίζονται στην προηγούμενη ταινία του Σορογκογέν, το υπαρξιακό θρίλερ μυστηρίου «Κανείς δεν Μπορεί να μας Σώσει» (2016). Εδώ η έλευση του πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ στη Μαδρίτη το 2011 πιέζει δύο ερευνητές με συγκρουόμενες ιδιοσυγκρασίες να συνεργαστούν με άκρα μυστικότητα στην υπόθεση μιας αποτρόπαιης δολοφονίας, η οποία πρέπει να επιλυθεί άμεσα και χωρίς να εκτεθεί ο κρατικός μηχανισμός.

Με τη σειρά του, ένας εκ των πρωταγωνιστών στο «Μικρό Νησί», ο Ραούλ Αρεβάλο, αποδείχτηκε μαέστρος του σασπένς στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο «Η Οργή Ενός Υπομονετικού Ανθρώπου» (2016). Πρόκειται για άλλο ένα θρίλερ, στο οποίο ένας πρώην κατάδικος βάζει σε εφαρμογή το σχέδιο της βίαιης εκδίκησής του έπειτα από αναμονή οκτώ ετών. Ο ήρωας του Αρεβάλο, ένας παραιτημένος και αποξενωμένος άντρας, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη του στη δικαιοσύνη, αφήνει την απελπισία να τον κυριεύσει και να τον οδηγήσει σε ένα αιματηρό ξέσπασμα.

Το ψηφιδωτό των (μετα)μοντέρνων ταινιών μυστηρίου συμπληρώνει ο λάτρης των σεναριακών ανατροπών Όριολ Πάουλο με τον «Αόρατο Επισκέπτη» (2016): καθαρόαιμο σασπένς με έντονα κλειστοφοβική ατμόσφαιρα από τη μία και από την άλλη μια εύστοχη μεταφορά για την αλαζονεία των αστών, η οποία βασίζεται στη σιγουριά τους ότι μπορούν να ξεφύγουν από τα πάντα, χωρίς φυσικά να υπολογίζουν τα παιχνίδια της μοίρας.

Μυθοπλασία εναντίον αληθινής ζωής

Η άγνοια κινδύνου είναι που παγιδεύει σε μια ασφυκτική πλεκτάνη και τον κεντρικό ήρωα του «Έκπτωτου» του Ροδρίχο Σορογκογέν. Ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος στην Ισπανία βρίσκεται μπλεγμένο σε ένα οικονομικό σκάνδαλο και απειλείται με φυλάκιση, μαζί και πολλοί άλλοι ομοϊδεάτες του. Η χρονική στιγμή που έρχεται στους κινηματογράφους η ταινία του Σορογκογέν δεν πρέπει να θεωρείται τελείως τυχαία. Μόλις πέρυσι ο ισχυρός συντηρητικός πρωθυπουργός της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι έχασε την εξουσία ύστερα από επτά χρόνια, εξαιτίας πρότασης μομφής της αντιπολίτευσης, την οποία υπερψήφισε το κοινοβούλιο. Ο λόγος; Η αποκάλυψη του μεγαλύτερου σκανδάλου διαφθοράς στη μοντέρνα ιστορία της χώρας, με πρωταγωνιστές τον ίδιο τον Ραχόι και πρωτοκλασάτα στελέχη του κόμματός του.

Όταν συζητήσαμε βέβαια με τον Σορογκογέν για τυχόν συνδέσεις της ταινίας του με αυτά τα γεγονότα, τις αρνήθηκε κατηγορηματικά: «Δεν με ενδιέφερε να ασκήσω κριτική σε κάποιο συγκεκριμένο κόμμα ή σε μια ιδεολογία. Θεωρώ πως αν έκανα κάτι τέτοιο, η ταινία μου θα ήταν ατελής. Αυτό που ήθελα ήταν να παρουσιάσω τη διαφθορά ως βασικό χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος. Με ενδιέφερε ο τρόπος που δομείται η εξουσία με βάση τα συμφέροντα, τα οποία προοδευτικά οδηγούν τους πολιτικούς να αδιαφορούν για τα “πιστεύω” τους και για οποιαδήποτε έννοια ηθικής».

Κοκτέιλ άγχους και αγωνίας

Στον «Έκπτωτο» την ώρα που οι πρωταγωνιστές συνειδητοποιούν ότι τα πράγματα σοβαρεύουν επικίνδυνα αποκαλύπτονται και οι πρώτες πισώπλατες μαχαιριές. Όπως και στο «Κανείς δεν Μπορεί να μας Σώσει», ο Σορογκογέν βασίζει τη σκηνοθεσία του σε μια μάχη ενάντια στο χρόνο, ενώ ο πρωταγωνιστής πασχίζει να σωθεί από μια κατάσταση που μοιάζει με κινούμενη άμμο. Όσο ο χρόνος λιγοστεύει τόσο εκείνος χειρίζεται εντυπωσιακά το σασπένς κι εκτοξεύει την ένταση με διακριτικές παρεμβάσεις στην αφήγηση.

Ποιο είναι άραγε το μυστικό του; «Όσες περισσότερες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας ήρωας και ο κλοιός σφίγγει γύρω του τόσο πιο ενδιαφέρουσα γίνεται η ιστορία του. Προσπαθώ να κάνω τον θεατή να εμπλακεί συναισθηματικά, ώστε να αυξηθεί κατακόρυφα η αγωνία για την τύχη του χαρακτήρα. Στην ουσία όμως πιστεύω πως στο κοινό αρέσει να ταυτίζεται με ήρωες που βρίσκονται σε ακραίες καταστάσεις και υποχρεώνονται να πάρουν ηθικά αμφισβητήσιμες αποφάσεις. Να πράξουν δηλαδή όπως ένας θεατής δεν θα τολμούσε ποτέ», απαντάει με σιγουριά ο Ισπανός σκηνοθέτης, περιγράφοντας με απλά λόγια πώς το σινεμά πραγματοποιεί τις πιο σκοτεινές φαντασιώσεις μας.

Στον «Έκπτωτο» ο Σορογκογέν συνεργάζεται εκ νέου με τον εξαιρετικό ηθοποιό Αντόνιο ντε λα Τόρε, ο οποίος ενσαρκώνει με ένταση τον πρωταγωνιστικό ρόλο του πανικόβλητου πολιτικού. Πόσο χρόνο αφιερώνει ο ίδιος στους ηθοποιούς του; «Πιστεύω πως ένα πρόχειρο κάστινγκ μπορεί να σου καταστρέψει την ταινία. Με τον Αντόνιο ήξερα ακριβώς τι να περιμένω, ακόμη κι έτσι όμως κάναμε εντατική προετοιμασία για τον ρόλο, κατά τη διάρκεια της οποίας προσπαθούσα ταυτόχρονα και να τον πιέσω, και να τον κάνω να νιώσει άνετα με την όλη διαδικασία. Η εμπειρία του με διευκόλυνε πολύ, τον εμπιστεύομαι απόλυτα».

Όσο για το τέλος, δεν θα μπορούσα να παραλείψω μια ερώτηση για το αναπάντεχο και αν μη τι άλλο αποστομωτικό φινάλε του «Έκπτωτου»: «Ήταν μια προσωπική μου επιλογή, την οποία χρειάστηκε να υπερασπιστώ απέναντι στους παραγωγούς μου. Εκεί ακούγονται όλα όσα συνιστούν την ουσία της ταινίας και θεωρώ πως το αποτέλεσμα με δικαιώνει».