Η κυκλοφορία της πρώτης αγγλόφωνης ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου αυτή την εβδομάδα στα αθηναϊκά σινεμά σηματοδοτεί το πανηγυρικό τέλος ενός σύντομου, αλλά δυναμικού ρεύματος, που σάρωσε το νέο ελληνικό σινεμά.
Έχουν περάσει κιόλας έξι χρόνια από την πρεμιέρα του «Κυνόδοντα», της ταινίας που άλλαξε άρδην την πορεία του ελληνικού σινεμά και πυροδότησε το περίφημο Greek Weird Wave. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Γιώργος Λάνθιμος, έχοντας στο βιογραφικό του την πρωτόλεια «Κινέττα» και προερχόμενος από τον παραγνωρισμένο χώρο της διαφήμισης, ήρθε ουσιαστικά από το πουθενά, για να γίνει ο πατριάρχης ενός νέου δυναμικού κινήματος που δεν θύμιζε σε τίποτα αυτά που είχαμε δει ως τότε στο ελληνικό σινεμά. Όχι ότι το σινεμά του Λάνθιμου υπήρξε προϊόν παρθενογένεσης.
Ο Κυνόδοντας απο-ιδρυματοποίησε το ελληνικό σινεμά, κυρίως, γιατί δεν προέκυψε από την προσπάθεια προσέγγισης μιας κάποιας νέας ελληνικότητας, αλλά από την προσαρμογή στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κινηματογραφική πραγματικότητα.
Κάθε άλλο… Από το τέλος της δεκαετίας του ’90, ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης («Από την Άκρη της Πόλης») και ο Πάνος Κούτρας («Η Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά») είχαν ανάψει το φιτίλι, οδηγώντας τον ελληνικό κινηματογράφο στις παρυφές του περιθωρίου και από εκεί στη δημιουργική του απελευθέρωση. Το 2002 ο Γιάννης Οικονομίδης διέγνωσε πρώτος το μικροαστικό φασισμό, απογυμνώνοντάς τον μέσα στα λίγα τετραγωνικά μέτρα τού «Σπιρτόκουτου». Όσο πλησιάζαμε προς το τέλος της προηγούμενης δεκαετίας υπήρξαν κάποια σκόρπια δείγματα ενός ελληνικού σινεμά που πειραματιζόταν προσπαθώντας να αποκτήσει τη δική του αυθεντικότητα, όπως το «Τσίου» (2005) του Μάκη Παπαδημητράτου, η «Ιστορία 52» (2007) του Αλέξη Αλεξίου και το «Without» (2008) του Αλέξανδρου Αβρανά.
Το αλλόκοτο μπαμ του «Κυνόδοντα»
Είναι περίεργο, αλλά μια παράξενη ιστορία εγκλεισμού ήταν αυτή που απο-ιδρυματοποίησε το ελληνικό σινεμά, χαρίζοντάς του μια πρωτόγνωρη φεστιβαλική εξωστρέφεια. Αυτό συνέβη, κυρίως, γιατί ο «Κυνόδοντας» δεν προέκυψε από την προσπάθεια προσέγγισης μιας κάποιας νέας ελληνικότητας, αλλά από την προσαρμογή στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κινηματογραφική πραγματικότητα. Κλινικός, ψυχρά κυνικός, σατανικά αλληγορικός, ερμηνευτικά μινιμαλιστικός και σφόδρα αντι-νατουραλιστικός, ο κινηματογράφος του Λάνθιμου δεν υπάκουσε σε κανέναν κανόνα της ελληνικής κινηματογραφικής παράδοσης.
Το σινεμά του ήταν από την αρχή οικουμενικό, στοχεύοντας ιδιότητες της ανθρώπινης ύπαρξης που ξεπερνούσαν το ελληνικό κοινωνικό παράδοξο και μιλούσαν για τη μοναξιά, τον έρωτα και, πάνω απ’ όλα, την έννοια της εξουσίας. Η παγκοσμιότητα του λανθιμικού σινεμά είχε μια ακόμη αιτία: τη θανατερά καυστική πένα του Ευθύμη Φιλίππου. Οι ιστορίες του σταθερού συν-σεναριογράφου του Λάνθιμου αποτελούν συνθέσεις αλλόκοτων αντιθέσεων, που άλλοτε πατούν στη βία της καθημερινότητας, άλλοτε στην πικρή ειρωνεία της ζωής και συχνότερα στην τρυφερότητα που κρύβουν οι λαβωμένοι ήρωές του (κάτι μεταξύ «Napoleon Dynamite» και «Ανθρώπου Χωρίς Παρελθόν»).
Έτσι, αν ο Γιώργος Λάνθιμος είναι ο πατριάρχης του Greek Weird Wave, o Ευθύμης Φιλίππου είναι σίγουρα ο αρχιερέας του, ο άνθρωπος που το προίκισε με τη συγγραφική του ευφυΐα. Το δράμα θηλυκής ενηλικίωσης «Attenberg» της Αθηνάς Τσαγγάρη, που κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά, ήταν αυτό που «ανάγκασε» τον Στιβ Ρόουζ του αγγλικού «Guardian» να δώσει το χαρακτηρισμό «weird» στο δυναμικό νέο ελληνικό ρεύμα, που είχε ως κοινά στοιχεία έναν ιδιότυπο αντι-ρεαλισμό, μια αποδομητική ερμηνευτική προσέγγιση και ένα υποδόριο χιούμορ που διάβρωνε κάθε σοβαροφάνεια. Τώρα, το ποιες ταινίες συμπεριλαμβάνονται στο Greek Weird Wave είναι θέμα τεράστιας συζήτησης, γιατί κανένας Έλληνας σκηνοθέτης δεν δέχτηκε να μπει οικειοθελώς κάτω από αυτήν τη γενικόλογη ταμπέλα.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στον πυρήνα της βρίσκονται, εκτός από τον «Κυνόδοντα» και το «Attenberg», οι «Άλπεις» του Γιώργου Λάνθιμου, το «L» του Μπάμπη Μακρίδη, το «Miss Violence» του Αλέξανδρου Αβρανά, «Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» της Ελίνας Ψύκου, το «Αγόρι Τρώει το Φαγητό του Πουλιού» του Έκτορα Λυγίζου, αλλά και το «Luton» του Μιχάλη Κωνσταντάτου. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν αρκετές ταινίες που έχουν δημιουργικές συγγένειες, αλλά δεν εντάσσονται άμεσα στο ρεύμα. Για παράδειγμα, ο «πειραγμένος» φρενήρης ρεαλισμός της «Χώρας Προέλευσης» και της «Έκρηξης» του Σύλλα Τζουμέρκα και η καλτ αλληγορία «Νορβηγία» του Γιάννη Βεσλεμέ σίγουρα βρίσκονται στην ευρεία περιφέρεια του Weird.
Πέρα από την όποια προσπάθεια κατηγοριοποίησης, αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι την τελευταία εξαετία η πλειονότητα των νέων Ελλήνων δημιουργών επέλεξε να γυρίσει την πλάτη στις ρεαλιστικές απεικονίσεις της κρίσης, αναζητώντας μια πιο sui generis, παιχνιδιάρικη και εξωστρεφή φόρμα που θα της έδινε την ευκαιρία να ακουστεί (μόνο;) μακριά από την Ελλάδα. Τα πάντα, όμως, έχουν ένα τέλος...
Το γκουρμέ φινάλε ενός ρεύματος
Την τελευταία διετία, το Greek Weird Wave έδειχνε σημάδια κόπωσης και δημιουργικής ανακύκλωσης. Τώρα, ο ίδιος ο Γιώργος Λάνθιμος έρχεται να κλείσει τον κύκλο με την πρώτη αγγλόφωνη ταινία του, τον «Αστακό». Το εξαιρετικό, ιδιότυπο λαβ στόρι του, παρότι έχει γενναίο μπάτζετ και περιλαμβάνει στο καστ του ονόματα σαν αυτά των Κόλιν Φάρελ, Ρέιτσελ Βάις, Λεά Σεϊντού, παραμένει θαρραλέα πιστό στη λανθιμική κινηματογραφική γραφή.
Ο Έλληνας σκηνοθέτης που ζει πλέον στο Λονδίνο διαχωρίζει με τον «Αστακό» μια και καλή το Greek από το Weird Wave, αποτελώντας ήδη ένα μεγάλο δημιουργικό ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Δεν λέει, βέβαια, κανείς ότι ξαφνικά οι επιρροές του Γιώργου Λάνθιμου θα εκλείψουν από το ελληνικό σινεμά. Κάθε άλλο. Απλώς, ένα ρεύμα που μένει ακέφαλο χάνει τη δυναμική του. Το εγχώριο σινεμά βρίσκεται, λοιπόν, μπροστά στην αναζήτηση καινούργιας ταυτότητας, καλλιτεχνικής ιδιαιτερότητας και –ποιος ξέρει;– μιας νέας ελληνικότητας. Έχουμε κάθε λόγο να είμαστε αισιόδοξοι...
Περισσότερες πληροφορίες
Ο Αστακός
Σε μια μελλοντική κοινωνία, όποιος ζει μόνος μεταφέρεται σε ένα απομονωμένο ξενοδοχείο, όπου εντός 45 ημερών πρέπει να βρει το ταίρι του. Αν αποτύχει, μετατρέπεται σε ζώο της επιλογής του και ελευθερώνεται στο δάσος, το οποίο όμως κρύβει κι αυτό τα δικά του επικίνδυνα μυστικά.
