H μεγαλύτερη υπερηρωική σύμπραξη στην ιστορία του κινηματογράφου αποκαλύπτεται στην οθόνη στις 26/4. Εμείς ψάχνουμε τους λόγους που για περισσότερες από επτά δεκαετίες παθιαζόμαστε με τους μασκοφόρους σωτήρες του πλανήτη, αναλύουμε τον απολαυστικά σκοτεινό κόσμο των αντι-ηρώων της Marvel και βάζουμε στο μικροσκόπιο τους «Εκδικητές», τη φιλόδοξη χολιγουντιανή παραγωγή που θα φέρει τον Iron Man, τον Thor, τον Captain America και τον Hulk στην ίδια ταινία.
Σχεδόν 75 χρόνια μετά τη γέννησή τους οι σούπερ ήρωες παρουσιάζονται καλλιτεχνικά ακμαίοι κι εμπορικά παντοδύναμοι στο χαρτί και σε κάθε λογής οθόνη. Τα κόμικς, αυτή η φτηνή, λαϊκή τέχνη που αρχικά είχε ως αποκλειστικό σκοπό να διασκεδάσει το νεανικό κοινό, αποτελεί πλέον ένα από τα δυναμικότερα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού. Αδιαμφισβήτητοι πρωταγωνιστές της νεόκοπης 9ης τέχνης δεν είναι άλλοι από τους υπερήρωες, άφθαρτα pop icons που μέσα από τη διαρκή εξέλιξή τους δεν σταματούν να παίζουν με τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας. Στο διάβα του περιπετειώδους 20ού αιώνα το σινεμά και τα κόμικς κατάφεραν να αναπτυχθούν, να μεταλλαχθούν και τελικά να καθιερωθούν ως κομμάτια του σύγχρονου πολιτισμού, τα οποία δεν σταματούν να συναντιούνται, να μπολιάζονται και να αλληλεπιδρούν εντός κι εκτός οθόνης. Γιατί οι άνθρωποι έχουν ανάγκη τους σούπερ ήρωες; Ποιος είναι ο λόγος που ύστερα από παγκόσμιους πολέμους, επιστημονικές ανακαλύψεις και κοινωνικές ανατροπές οι υπεράνθρωποι με τις εφαρμοστές στολές αποτελούν την καλλιτεχνική αιχμή του δόρατος για τον κόσμο της φαντασίας; Μια πλευρά της επικράτησης των υπερηρώων στην ανθρώπινη φαντασία είναι σίγουρα κοινωνική.
Οι σούπερ ήρωες γνώρισαν τη μεγαλύτερη ακμή τους σε περιόδους παγκόσμιας πολιτικής αστάθειας και κρίσης. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30, δηλαδή την εποχή που τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης φτιάχνονται στη ναζιστική Γερμανία και τα σημάδια του οικονομικού κραχ είναι ακόμη εμφανή στην αμερικανική κοινωνία, ο άνθρωπος φαίνεται να έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στο «πολιτισμένο» του είδος. Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί η ψυχίατρος Σάρα Πάκερ στο βιβλίο της «Οι σούπερ ήρωες και τα υπερ-εγώ τους: τα μυαλά πίσω από τις μάσκες»: «Το 1939, την ίδια στιγμή που το σώμα του Φρόιντ ενταφιαζόταν, αυτό του Σούπερμαν ξεκίνησε να πετά ψηλά στον ουρανό». Ταυτόχρονα, λοιπόν, με την κατάδυση στα σκοτάδια της ψυχής γεννιέται και η ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει με τη συλλογική του φαντασία χαμένες αξίες και αρετές. Από τότε μέχρι σήμερα τα κόμικς και οι υπερφυσικών ικανοτήτων πρωταγωνιστές τους βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση με τις παγκόσμιες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές. Την παρθενική Χρυσή Εποχή των κόμικς (1933-54), και ιδιαίτερα τη μεταπολεμική ακμή τους, ακολουθεί η Αργυρή Εποχή στα μέσα του ’50, με την ψυχροπολεμική υστερία να οδηγεί αρχικά στη λογοκρισία και μετέπειτα στην αναγκαία εμβάθυνση. Η Μπρούτζινη Εποχή (1971-89) θα έχει όλα τα επαναστατικά χαρακτηριστικά της περιόδου μετά το Βιετνάμ, ενώ η σύγχρονη εποχή, η οποία ξεκίνησε με την πτώση του τείχους του Βερολίνου θα αποδομήσει τον κόμικς ήρωα και θα βάλει την 9η τέχνη σε πιο σκοτεινά μονοπάτια.
Όμως οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες δεν είναι οι μόνες που καθορίζουν την πορεία των υπερηρώων στην 75χρονη ιστορία τους. Όπως ισχυρίστηκε ο Φρόιντ: «Οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες του ανθρώπου αποτελούν την κινητήρια δύναμη της φαντασίας του». Και οι σούπερ ήρωες είναι στην πραγματικότητα ο καλύτερος τρόπος για να εκπληρώσεις τις πιο τρελές και ανομολόγητες επιθυμίες σου. Κατέχοντας υπερφυσικές δυνάμεις και ψυχολογία επικού ήρωα, ο καθημερινός άνθρωπος κατατροπώνει έναν-έναν τους φόβους του και ικανοποιεί –έστω και σε φαντασιακό επίπεδο– την αρχέγονη ανάγκη για εκδίκηση. Επίσης, οι πιο τολμηροί αναλυτές επιχειρούν να συνδέσουν τον σύγχρονο σούπερ ήρωα με το βιβλίο του Αμερικανού συγγραφέα και πανεπιστημιακού Τζόζεφ Κάμπελ «Ο ήρωας με τα χίλια πρόσωπα». Εκεί θεμελιώθηκε ουσιαστικά η θεωρία του «μονομύθου», σύμφωνα με την οποία οι περισσότεροι μύθοι του κόσμου διέπονται από κοινούς κανόνες (17 αφηγηματικά βήματα) και ανταποκρίνονται στην ανάγκη του ανθρώπου να συμβιβαστεί με το μεταφυσικό, το επιστημονικά δυσνόητο και τελικά με τον ίδιο το θάνατο. Πέρα όμως από τις βαθιές αναλύσεις περί υπερηρώων, βρίσκεται η κινηματογραφική απόλαυση…
Τελικά ποιοι είναι «Οι Εκδικητές»;
Το 1963, τρία χρόνια μετά τη μεγάλη επιτυχία της σειράς «Justice League of America» της ανταγωνίστριας DC Comics, η Marvel θα απαντήσει με την κυκλοφορία των «Avengers» («Εκδικητές»), μιας έκδοσης που περιλάμβανε στις σελίδες της τους πιο δημοφιλείς πρωταγωνιστές της εταιρείας. Η επίσημη δικαιολογία για τη σύμπραξη της επίλεκτης ομάδας ηρώων –την οποία επιμελήθηκε αρχικά το μυθικό ντουέτο της εταιρείας Σταν Λι-Τζακ Κέρμπι– ήταν η διάσωση του κόσμου από την απειλή των πιο ισχυρών σκοτεινών δυνάμεων. Η πραγματική αιτία όμως ήταν ότι μια τέτοια σειρά κόμικς θα ένωνε το κατακερματισμένο κοινό της Marvel δημιουργώντας νέες εμπορικές δυναμικές. Παρά τα όποια… ταπεινά τους κίνητρα, οι «Εκδικητές» μετατράπηκαν γρήγορα σε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να εξερευνηθεί στο χαρτί το ερεβώδες ηπερηρωικό σύμπαν της πρωτοπόρας εταιρείας κόμικς. Η Marvel ήταν αυτή που επανεφηύρε τη δεκαετία του ’60 τους κόμικς ήρωες, απορρίπτοντας το μέχρι τότε προσφιλές μοντέλο του ευγενούς σωτήρα ο οποίος στεκόταν έξω από την ανθρωπότητα μαχόμενος προς όφελός της. Η εταιρεία-θρύλος λανσάρισε ένα νέο είδος αντιήρωα, ο οποίος βυθισμένος στις υπαρξιακές του αναζητήσεις –όπως οι κανονικοί άνθρωποι– έβλεπε τις δυνάμεις του περισσότερο ως δεσμά παρά ως απελευθέρωση. Οι σούπερ ήρωες είχαν πλέον ανθρώπινα ελαττώματα και πάθη –όπως οι Έλληνες θεοί– απαλλαγμένοι από την κουραστική και ψευδεπίγραφη στιλπνότητά τους. Από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα, στους «Εκδικητές» έχει εμφανιστεί σχεδόν το σύνολο των δημοφιλών αντιηρώων της Marvel… Δυστυχώς, η κινηματογραφική μεταφορά τους έπρεπε να επικεντρωθεί σε μερικούς. Έτσι οι παραγωγοί στράφηκαν κυρίως στους σούπερ ήρωες που έχουμε ήδη γνωρίσει στην οθόνη, τον εγωπαθή πλέι μπόι με την ατσάλινη στολή (Iron Man), τον εξόριστο γενειοφόρο θεό του κεραυνού (Thor), το κτηνώδες alter ego ενός επιστήμονα (Hulk) κι ένα κοκαλιάρικο παιδί που έγινε ύστερα από ένα πείραμα ανίκητος υπερ-στρατιώτης (Captain America). Αυτούς επέλεξε η Marvel για να ηγηθούν της dream team των «Εκδικητών»… Πέρα όμως από το μεταφυσικό, υπάρχει και το ανθρώπινο στοιχείο στην ατρόμητη ομάδα. Η ευέλικτη Black Widow –την πρωτοείδαμε στο «Iron Man 2»– και ο δεξιοτέχνης τοξότης Hawkeye είναι αυτοί που θα αποδείξουν ότι οι ανθρώπινες ικανότητες και το κοφτερό μυαλό είναι στοιχεία εξίσου απαραίτητα με τις υπερδυνάμεις. Όλοι θα προσφέρουν οικειοθελώς τις υπηρεσίες τους στη S.H.I.E.L.D., τη μυστική οργάνωση που έχει ως μοναδικό σκοπό τη διατήρηση της ειρήνης στον πλανήτη, με αρχηγό τον μονόφθαλμο Νικ Φιούρι, ο οποίος έχει αναλάβει το δύσκολο έργο να συντονίσει την ετερόκλητη υπερηρωική αρμάδα ενάντια στο απόλυτο κακό.
Ισχύς εν τη ενώσει στην οθόνη
Οι μεταφορές των κόμικς στην οθόνη έχουν περάσει πλέον σε ένα νέο, πιο ενήλικο και σκοτεινό δημιουργικό στάδιο. Πριν από λίγα χρόνια ο Κρίστοφερ Νόλαν ήταν αυτός που με τον «Σκοτεινό Ιππότη» έθεσε τις βάσεις για μια ωριμότερη κινηματογραφική αντιμετώπιση των υπερηρώων –στο εμπορικό πλαίσιο του mainstream–, βάζοντας τις αντιφάσεις που προκύπτουν από τη διττή τους φύση σε πρώτο πλάνο. Οι χολιγουντιανές μεταφορές των κόμικς έχουν αρχίσει να στηρίζονται ολοένα και λιγότερο στην ασταμάτητη δράση και την υπερβολική χρήση των οπτικών εφέ. Με γνώμονα το οικονομικό συμφέρον, τα μεγάλα στούντιο έχουν αρχίσει να επενδύουν σε πιο μεστές και διφορούμενες δημιουργικές προσεγγίσεις κλείνοντας –όσο επιτρέπεται εμπορικά– το μάτι στις αντιφάσεις της υπερηρωικής προσωπικότητας, και κατ’ επέκταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Εξάλλου, πρέπει να συμβαδίσουν με τους χαλεπούς καιρούς που ζούμε… Σε αυτό γενικότερο πλαίσιο ωρίμανσης του είδους οι παραγωγοί της Marvel αποφάσισαν να πάρουν ένα μεγάλο ρίσκο: άφησαν ένα project εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων στα χέρια του κινηματογραφικά άπειρου Τζος Γουίντον, ο οποίος έχει σκηνοθετήσει μόνο μία ταινία μεγάλου μήκους, το εξωγήινο γουέστερν «Serenity» (2005) με τη μετριότατη εμπορική πορεία. Βέβαια, ο Αμερικανός σκηνοθέτης-σεναριογράφος κάθε άλλο παρά τυχαίος είναι… Έχοντας επιμεληθεί τις σειρές «Buffy, The Vampire Slayer», «Angel», «Firefly» και το πρόσφατο «Dollhouse» και πειραματιζόμενος ασταμάτητα με κλισέ και είδη, αποτελεί έναν από τους πρωτεργάτες της αμερικανικής τηλεοπτικής άνθησης στα ’00s. Ήταν όμως τα τολμηρά, ανυπάκουα στις mainstream επιταγές σενάρια για την τηλεόραση αλλά και το σινεμά –όπως αυτό της πρόσφατης ταινίας τρόμου «Το Μικρό Σπίτι στο Δάσος»– που του εξασφάλισαν το ελεύθερο από τη Marvel να ξεκινήσει από το μηδέν την ταινία των «Εκδικητών». Σε συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα στο βρετανικό «Total Film» δήλωσε ότι βρίσκει «τις υπερηρωικές κινηματογραφικές μεταφορές πολύ… τακτοποιημένες», γεμίζοντας το κοινό με προσδοκίες για απογυμνωμένη, «βρόμικη» δράση και φρέσκες δημιουργικές ιδέες. Στη διάθεσή του, μάλιστα, θα έχει τους καλύτερους ρολίστες, μια χολιγουντινή υπερ-ομάδα σταρ που κάθε σκηνοθέτης θα ζήλευε. Ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ ερμηνεύει γι’ ακόμη μία φορά πληθωρικά τον Iron Man, ο Κρις Χέμσγουορθ –που δεν έχει πείσει ακόμη– κεραυνοβολεί το κοινό ως Thor, ο χαμηλότονος Κρις Έβανς ενσαρκώνει τον Captain America, ο Μαρκ Ράφαλο είναι ο τρίτος που αναλαμβάνει τον «καταραμένο» ρόλο του Hulk στην οθόνη, η Σκάρλετ Γιόχανσον ξαναφοράει τη δαιμονισμένα σέξι φόρμα της Black Widow, ο Τζέρεμι Ρένερ πετάει με ακρίβεια τα θανατηφόρα βέλη του ως Hawkeye, ενώ ο Σάμιουελ Τζάκσον χαρίζει τη βαρύτονη και μαγκιόρικη ηρεμία του στον Νικ Φιούρι, διοικητή της S.H.I.E.L.D., δηλαδή της μυστικής στρατιωτικής οργάνωσης που έχει αναλάβει να συγκροτήσει και να συντονίσει την άτακτη υπερηρωική παρέα απέναντι σε έναν πανίσχυρο υπερφυσικό κίνδυνο. Περισσότερα στους κινηματογράφους από την Πέμπτη 26/4…
Περισσότερες πληροφορίες
Οι Εκδικητές
Όταν ο εξόριστος πρίγκιπας του Άσγκαρντ έρχεται στη Γη και κλέβει το Τεσσαράκτιο, μια αστείρευτη πηγή ενέργειας, η οργάνωση Α.Σ.Π.Ι.Δ.Α. συγκεντρώνει τους Εκδικητές, μια ετερογενή ομάδα υπερηρώων, για να σώσουν τον πλανήτη.
