Harry Potter

Ύστερα από μία δεκαετία αστείων, συγκινητικών και θεαματικών περιπετειών, ο μικρός μάγος του Χόγκουαρτς είναι πλέον έτοιμος για την τελική μάχη με τον Σκοτεινό Άρχοντα και τον

μεγάλο αποχαιρετισμό. Αυτό που αφήνει πίσω του, όμως, δεν είναι μόνο μια σειρά εκδοτικών και κινηματογραφικών ρεκόρ.

Στο μυαλό της Τζόαν Ρόλινγκ

Το πώς μια χωρισμένη, καταθλιπτική και άνεργη μητέρα έφτασε να είναι η πιο πετυχημένη συγγραφέας του 21ου αιώνα είναι πια σχεδόν σε όλους γνωστό. Η διαδρομή της Τζόαν Ρόλινγκ (κι όχι Ρόουλινγκ) από το ναδίρ ως τα 400 εκατομμύρια αντίτυπα δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο, καθώς διαθέτει κάτι από το μαγικό άγγιγμα ενός ήρωα που μπορεί να μεταμορφώνει με μικρά θαύματα την πραγματικότητα. Με το που τον πρωτοέφερε στο νου της, η 25χρονη Τζόαν είχε ήδη χτυπήσει φλέβα. Με οδηγό έναν χαρισματικά απροσάρμοστο χαρακτήρα, πάτησε πάνω στην πιο αρχετυπική ανάγκη του εφηβικού και νεανικού κοινού –την απόδραση από την ανήλικη, πεζή καθημερινότητα στην ενήλικη, γεμάτη υποσχέσεις φαντασία– και εκτοξεύτηκε σε ένα επικίνδυνα γοητευτικό σύμπαν όπου όλα είναι πρωτόγνωρα, αλλά ταυτόχρονα οικεία και απολύτως πιθανά.

«Ο Χάρι Πότερ και η φιλοσοφική λίθος» εκδόθηκε στις 30 Ιουνίου του 1997 στη Μεγάλη Βρετανία και 14 μήνες αργότερα στις ΗΠΑ. Η υποδοχή του βιβλίου ήταν ενθουσιώδης, αφού ακόμα το φαινόμενο ήταν εν τη γενέσει του. Η πένα της Ρόλινγκ είχε μια καλοδεχούμενη φρεσκάδα, τα μηνύματα ήταν απλοϊκά και εύπεπτα, οι ήρωες αξιαγάπητοι. Ενδεικτικό είναι ότι το δεύτερο βιβλίο της σειράς, «Η κάμαρα με τα μυστικά», κυκλοφόρησε με 11 μήνες διαφορά από την Αγγλία στην Αμερική, ενώ «Ο αιχμάλωτος του Αζκαμπάν» με μόλις 60 μέρες και «Το κύπελλο της φωτιάς» ταυτόχρονα στις 8 Ιουλίου του 2000. Το πράγμα είχε μέχρι τότε σοβαρέψει, είχε πάρει απρόβλεπτες κοινωνικές διαστάσεις και αναλύονταν μέχρι και σε πανεπιστημιακά συγγράμματα από κάθε είδους θεωρητική προσέγγιση, οπότε και οι κριτικές άρχισαν να διαφοροποιούνται. Ενώ πολλοί επέμειναν στην αφηγηματική βιρτουοζιτέ, το πηγαίο χιούμορ, τα αντιρατσιστικά μηνύματα και τη δημιουργική φαντασία της συγγραφέως, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που της επιτέθηκαν για το μανιχαϊσμό με τον οποίο αντιμετωπίζει χαρακτήρες και ιδέες, το διδακτικό, συντηρητικό πνεύμα της και το άτολμο στιλ της. Την ίδια ώρα, το κοινό παρέμενε μακριά απ’ όλα αυτά και συνέχιζε να ακολουθεί τον Χάρι, την Ερμιόνη και τον Ρον με την ίδια πάντα πίστη, καταρρίπτοντας το ένα ρεκόρ πωλήσεων μετά το άλλο.

Μυστικά και αίματα

Το ενδιαφέρον είναι πως αν και οι Potter fans είναι ως επί το πλείστον έφηβοι αναγνώστες, ένα σημαντικό ποσοστό τους έχει αποφοιτήσει από το λύκειο προ πολλού και έχει διαβάσει τόμους «απαιτητικής» λογοτεχνίας. Η εξυπνάδα της Ρόλινγκ έγκειται στο ότι μιλά για την ενηλικίωση στους μεν και για την επιστροφή στην παιδικότητα στους δε, η δε δεξιοτεχνία της στο ότι συνδυάζει σασπένς, ονειρική φαντασία, παιδική περιπέτεια και λαϊκή λογοτεχνία του τρόμου σε ιδανικές δόσεις. Η γοτθική Αγγλία πίσω από την αποβάθρα 9? είναι ένας κόσμος σαγηνευτικός, καθώς το παράδοξο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς του, αλλά ταυτόχρονα επικίνδυνος, όπως κάθε τόπος αληθινής περιπέτειας.

Από το δεύτερο βιβλίο και μετά, η πρόθεση της Ρόλινγκ να «ενηλικιώσει» τον ήρωα και την πένα της είναι σαφής. Βαραίνει μεθοδικά τη συναισθηματική ατμόσφαιρα, αφιερώνει ό χρόνο στην ψυχολογική προσέγγιση των πρωταγωνιστών και επαναφέρει εμφατικά την απειλή του θανάτου. Μπορεί να μην καταφέρνει τελικά να προσδώσει στον Χάρι της το συναρπαστικό βάθος ή το μαγικό επιπλέον ενός αξέχαστου χαρακτήρα της λογοτεχνίας του φανταστικού, δοκιμάζει όμως τις αντοχές των τινέιτζερ αναγνωστών της στα όρια. Ταυτόχρονα, ανοίγει την πόρτα σε σημειολόγους και αναλυτές κάθε λογής, οι οποίοι ανασύρουν σκαλίζοντας μεσσιανικές παραβολές (ο Χάρι ως σωτήρας της ανθρωπότητας από τις δυνάμεις του Κακού), κοινωνικοπολιτικές αναλογίες με τη σύγχρονη Βρετανία (από τους Μαγκλ και τη μεσοαστική τάξη ως τη θεία Μαρτζ και τη Μάργκαρετ Θάτσερ), ιστορικές αναφορές (ο στρατός του Βόλντεμορτ παραπέμπει στους ναζί και η επίθεση στο Χόγκουαρντς στη μάχη της Βρετανίας) και προφανή δάνεια από την κέλτικη, την ελληνική και τη σκανδιναβική μυθολογία. Στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κανείς μία σελίδα αφιερωμένη στη σχέση του Χάρι Πότερ ακόμα και με την πιο… λιακοπουλική φαντασίωση, για να μη μιλήσουμε για τους παπάδες κάθε δόγματος που καταδικάζουν online την προτροπή του αθώου κοινού προς τη μαγεία και άλλες πρακτικές του Σατανά.

Ο (λογοτεχνικός) κόσμος δεν είναι αρκετός

Στις 16 Νοεμβρίου του 2001, ενάμιση σχεδόν χρόνο μετά την έκδοση των πεπραγμένων της τέταρτης ακαδημαϊκής χρονιάς στο Χόγκουαρντς, ο Χάρι και η παρέα του ξεκίνησαν ένα παράλληλο ταξίδι προς τη μαγική αποφοίτηση και τη σωτηρία του κόσμου. Ο παραγωγός Ντέιβιντ Χέιμαν και η Warner Bros είχαν αγοράσει το 1999 τα κινηματογραφικά δικαιώματα των τεσσάρων πρώτων βιβλίων έναντι 2 εκατομμυρίων δολαρίων, με τη διστακτική για τη μεταφορά τους στην οθόνη συγγραφέα να διατηρεί ισχυρό δημιουργικό έλεγχο πάνω στη διασκευή. Εκείνη επέμενε όλοι οι πρωταγωνιστές να είναι Βρετανοί και, μετά την αποχώρηση του Στίβεν Σπίλμπεργκ από τη σκηνοθετική καρέκλα (εκείνος φανταζόταν ότι μια σειρά animation θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον), είχε σε στενό μαρκάρισμα τον Κρις Κολόμπους. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης του «Μόνος στο Σπίτι» αποδείχτηκε, όπως και ο σεναριογράφος Στιβ Κλόουβς («The Fabulous Baker Boys»), μια φρόνιμη επιλογή, η οποία απογείωσε χωρίς υψηλό ρίσκο ένα εξαιρετικό πρωτότυπο υλικό. Η παραγωγή φρόντισε να μην προδώσει το γράμμα των βιβλίων, ενώ οι αποφάσεις που αφορούσαν στο κάστινγκ αναδείχτηκαν στη σοφότερη κινηματογραφική κίνηση της δεκαετίας. Από τον γαλανομάτη Ντάνιελ Ράντκλιφ ως τον κοκκινομάλλη Ρούπερτ Γκριντ και την τσαχπίνα Έμα Γουότσον, ο Χάρι, ο Ρον και η Ερμιόνη είχαν βρει τα ιδανικά κινηματογραφικά alter ego τους, με την ερμηνευτική εθνική Αγγλίας να τους προσφέρει την απόλυτη υποστήριξή της. 975 εκατομμύρια δολάρια αργότερα, το σινε-franchise είχε ξεκινήσει με φόρα για να επαναλάβει τη θριαμβευτική πορεία του εκδοτικού συγγενή του.

Με ένα θεαματικό τεχνικολόρ το οποίο συνδύαζε τη μοντέρνα πραγματικότητα με τη μεσαιωνική φαντασία, ο Κολόμπους έδωσε μετά την «Κάμαρα» τη σκυτάλη στον καλλιτεχνικότερων προδιαγραφών Αλφόνσο Κουαρόν («Τα Παιδιά των Ανθρώπων») για το θεωρούμενο ως αριστούργημα της σειράς, τον «Αιχμάλωτο του Αζκαμπάν». Σκούρα φίλτρα, γοτθική ατμόσφαιρα και μια ρεαλιστικότερη διάθεση από τον Μεξικανό δημιουργό κέρδισαν τους κριτικούς και πολλούς φαν, όχι όμως και τους περισσότερους θεατές, οι οποίοι είδαν τον καιρό πάνω από το Χόγκουαρτς να συννεφιάζει επικίνδυνα. Ο «Αιχμάλωτος», με μόνο… 795 εκατομμύρια δολάρια παγκόσμιων εισπράξεων, αποδείχτηκε η λιγότερο πετυχημένη εμπορικά ταινία ολόκληρης της οκταλογίας, οπότε η αφηγηματική σκυτάλη παραδόθηκε στον Μάικ Νιούελ («Τέσσερις Γάμοι και Μια Κηδεία»), έναν ικανό εικονογράφο που κράτησε στο «Κύπελλο της Φωτιάς» τις απαιτούμενες ισορροπίες.

Από το 2001 και μετά τα βιβλία γράφονταν παράλληλα πια με τις ταινίες και η επιρροή ήταν αμφίδρομη. Αλλά οι κινηματογραφικές διασκευές αντιμετώπιζαν ένα φανερό πρόβλημα σχετικό με την ολοένα και σοβαρότερη διάσταση του λογοτεχνικού προτύπου τους. Όσο αυτό εμβάθυνε στους χαρακτήρες, τόσο τα σεναριακά προβλήματα γίνονταν εντονότερα, καθώς το βάρος επί της οθόνης παρέμενε στην πλοκή και στην ψυχολογική επιφάνεια, κρατώντας από τις σελίδες μόνο όσα ήταν απαραίτητα για να προωθηθεί η δράση. Τα τελευταία τρία κεφάλαια της σειράς ανέλαβε να διεκπεραιώσει σκηνοθετικά ο τηλεοπτικός Βρετανός Ντέιβιντ Γέιτς, ο οποίος επέστρεψε στους γκρίζους τόνους του Κουαρόν, αφήνοντας το άψογο art direction να διατηρήσει την αίσθηση της συνέχειας και να κρατήσει τους θεατές καθηλωμένους μέχρι το εντυπωσιακό φινάλε. Με τους «Κλήρους του Θανάτου» να ακολουθούν το trend της εποχής και να κόβονται στα δύο (μόνο το δεύτερο προβάλλεται τρισδιάστατο), ο αριθμός των ταινιών ανέβηκε τελικά στις οκτώ και ο συνολικός κινηματογραφικός τζίρος στα 7 δισ. δολάρια. Συν το home entertainment, συν το merchandise.

Ενός μάγου μύριοι έπονται

Το 2001 οι βασιλιάδες του αμερικανικού box office ήταν ο πρώτος «Χάρι Πότερ» και ο πρώτος «Άρχοντας των Δακτυλιδιών», ξεπερνώντας το φράγμα των 300 εκατομμυρίων. Πολύ λογικά, όλοι οι χολιγουντιανοί executives ξεχύθηκαν στο κυνήγι του επόμενου βιβλίου εφηβικής ή ηρωικής φαντασίας που θα επαναλάμβανε τη συνταγή, με τους χαρισματικούς ανήλικους που δραπετεύουν από την καθημερινότητα και ταξιδεύουν (και ξαναταξιδεύουν) σε κόσμους μαγικούς να παίρνουν σειρά για τη μεγάλη οθόνη.

Αλλά ο ήρωας της Ρόλινγκ είχε βάλει τον πήχη πολύ ψηλά. Υψηλός προϋπολογισμός, προσεγμένη παραγωγή, θεαματικά εφέ. «Το Χρονικό της Νάρνια: Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η Ντουλάπα», τα βασισμένα στο βιβλίο του Σι Ες Λιούις κατορθώματα των μικρών Πέβενσι, είναι η μόνη ταινία του είδους που μπορεί να κοιτάξει τον Χάρι στα μάτια. Όμως οι συνέχειες («Ο Πρίγκιπας Κάσπιαν» και «Ο Ταξιδιώτης της Αυγής») απογοήτευσαν, θέτοντας το μέλλον του franchise εν κινδύνω. Κιι όποιος άλλος επιχείρησε όμως κάτι ανάλογο, έμεινε με το σίκουελ στο χέρι. Το «Έραγκον», «Τα Χρονικά του Σπάιντεργουικ» και το υπερφιλόδοξο «Αστέρι του Βορρά» απέτυχαν εμπορικά και δεν δοκίμασαν καν δεύτερη φορά, όπως και το «Lemony Snicket: Μια Σειρά από Ατυχή Γεγονότα», το οποίο είχε μια συμπαθή καριέρα μόνο στις ΗΠΑ. Ας ξεχάσουμε τον τραγικό και προερχόμενο από την τηλεόραση «Τελευταίο Μαχητή του Ανέμου» του Νάιτ Σιάμαλαν κι ας θυμηθούμε πως ακόμα και ο πολυδιαβασμένος Πέρσι Τζάκσον έμεινε στα ρηχά, έτοιμος όμως για μια ακόμα προσπάθεια το 2012. Λέτε η φετινή «Εφεύρεση του Ούγκο Καμπρέ» διά χειρός Μάρτιν Σκορσέζε να λύσει τα ξόρκια;

Όλα δείχνουν, λοιπόν, πως η άνευ προηγουμένου επιτυχία του θαυματουργού Χάρι Πότερ δεν ήταν τυχαία. Δεν επαναλήφθηκε ακόμα εκδοτικά, δεν μπόρεσε κανείς να την πλησιάσει κινηματογραφικά. Για δεκατέσσερα χρόνια μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι τον ακολούθησαν πιστά σε κάθε του βήμα και τώρα τον αποχαιρετούν για πάντα κρατώντας τις καλύτερες αναμνήσεις. Εκτός κι αν η κυρία Ρόλινγκ έχει, ή θα έχει στο μέλλον, επ’ αυτού κάποια μικρή αντίρρηση.

Ο συγγραφέας Ευγένιος Τριβιζάς γράφει για το φαινόμενο Χάρι Πότερ

Η συγγραφέας, χάρη στην προσοχή που δίνει στην παραμικρή λεπτομέρεια, δημιουργεί έναν πειστικό μυθικό κόσμο και καταφέρνει χωρίς εμφανή διδακτισμό να μεταδίδει με αλληγορικό τρόπο μηνύματα φιλίας, αυτοθυσίας και φιλοσοφίας ζωής (π.χ. ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης κάποιου εφιάλτη του παρόντος είναι η ανάμνηση των ωραίων στιγμών του παρελθόντος). Αυτό σε συνδυασμό με ένα έντονο αντιεξουσιαστικό στοιχείο (γονείς και δάσκαλοι που κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους, όπως η θεία που προσβάλλει τους νεκρούς γονείς του ήρωα, τιμωρούνται και γελοιοποιούνται) κερδίζουν και γοητεύουν τους μικρούς αναγνώστες.

Θεωρώ θετικό το ότι την εποχή της κυριαρχίας των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ένα βιβλίο έχει τη δύναμη να αποκτά φανατικό κοινό. Είναι προτιμότερο να παθιάζονται οι νέοι για ένα βιβλίο παρά για μια ποδοσφαιρική ομάδα… Ως εγκληματολόγος, έχω μελετήσει χούλιγκαν, αλλά βιβλιο-χούλιγκαν δεν έχω συναντήσει ακόμα. Ούτε συμμερίζομαι τους φόβους ότι τα φρικαλέα πλάσματα του βιβλίου τρομάζουν τα παιδιά ή ότι αυτά ενδέχεται να μιμηθούν τις πράξεις των αντι-ηρώων. Με την ίδια λογική δεν θα έπρεπε να διαβάζουν βιβλία ή να παρακολουθούν ταινίες με μυθολογικά θέματα επειδή θα τα τρόμαζαν οι Μέδουσες και οι Λερναίες Ύδρες, ενώ κάποια άλλα, εμπνεόμενα από την ιστορία του Οδυσσέα και του Κύκλωπα, θα έμπαιναν στον πειρασμό να αρχίσουν να βγάζουν με πυρωμένους πασσάλους τα μάτια του παππού τους!

Το μαγικό χρονολόγιο του Χάρι Πότερ

1997 Το καλοκαιρινό βρετανικό πρωινό της 30ής Ιουνίου, ο μικρός εκδοτικός οίκος Μπλούμσμπερι κυκλοφορεί το πρώτο βιβλίο του Χάρι Πότερ, με τη Ρόλινγκ να αναγκάζεται από την εταιρεία να προσθέσει τα αρχικά Τζ.Κ. μπροστά από το επώνυμό της για αποκτήσει ένα στιβαρό ανδροπρεπές συγγραφικό όνομα.

Τ’ ακούτε σουφραζέτες;

1999 Ο Βρετανός παραγωγός Ντέιβιντ Χέιμαν ανακαλύπτει πρώτος τη λογοτεχνική φλέβα χρυσού και γίνεται ο πνευματικός πατέρας του κινηματογραφικού Χάρι Πότερ. Μαζί με την Τζ. Κ. Ρόλινγκ θα γίνουν αχώριστο δίδυμο, μετατρέπoντας τον Χάρι Πότερ σε παγκόσμιο φαινόμενο.

2001 Ήταν το απόγευμα της Παρασκευής 30 Νοεμβρίου όταν ο Χάρι Πότερ χτυπούσε για πρώτη φορά την πόρτα των ελληνικών αιθουσών με τη «Φιλοσοφική Λίθο». Η κινηματογραφική εγγραφή του ορφανού μάγου στο Χόγκουαρτς και η γνωριμία του με την Ερμιόνη και τον Ρον θα κόψει σχεδόν 400.000 εισιτήρια στην Ελλάδα.

2002 Με την κυκλοφορία της «Κάμαρας με τα Μυστικά» εκατομμύρια πιτσιρικάδες ζωγραφίζουν κεραυνούς στο πρόσωπό τους, ενώ για πρώτη φορά το «α» κρέμεται στο περίπτερο με το πρόσωπο του Ντάνιελ Ράντκλιφ. Από εκεί και πέρα τα εξώφυλλά μας θα φιλοξενούν σταθερά τον διοπτροφόρο μάγο σε κάθε επίσκεψή του στη χώρα μας.

2004 Έπρεπε να αναλάβει τη σκηνοθεσία ο Αλφόνσο Κουαρόν για να ενηλικιωθεί ο Χάρι Πότερ. Ο στιλιζαρισμένος και ερεβώδης «Αιχμάλωτος του Αζκαμπάν» είναι η μόνη ταινία που αναγνωρίζουν ακόμη και οι ορκισμένοι εχθροί της ποτερικής μανίας, αποτελώντας ταυτόχρονα το επεισόδιο της σειράς με τις χειρότερες εισπράξεις.

2005 Ο Χάρι Πότερ ξαναχτυπά και πάλι Νοέμβρη μήνα. Η Ποτερο-μανία συνεχίζεται ακάθεκτη, με τη Warner να πίνει το νέκταρ της κινηματογραφικής επιτυχίας από το «Κύπελλο της Φωτιάς».

2007 Από το «Τάγμα του Φοίνικα» και μετά, οι άστατοι παραγωγοί της σειράς συνάπτουν επιτέλους σταθερή σκηνοθετική σχέση με τον Ντέιβιντ Γέιτς. Την ίδια στιγμή όσο ομορφαίνει η Έμα-Ερμιόνη- Γουάτσον τόσο ο Ντάνιελ-Χάρι-Ράντκλιφ χάνει την άγουρη γλυκύτητά του και αναζητούνται νέοι έφηβοι ήρωες για να ενισχύσουν το φθαρμένο ίματζ.

2009 Ο «Ημίαιμος Πρίγκιψ» κρύβει μια ευχάριστη και μια δυσάρεστη έκπληξη για τον νεαρό μάγο. Από τη μία γίνεται η δεύτερη εμπορικότερη ταινία της σειράς με 934 εκατ. δολάρια παγκόσμιων εισπράξεων και από την άλλη ο Χάρι Πότερ χάνει τον μέντορα και πνευματικό πατέρα του Ντάμπλντορ. Δεύτερη φορά ορφανός ο Χάρι…

2010 Η απόφαση να χωριστεί το τελευταίο βιβλίο της σειράς σε δυο κινηματογραφικά μέρη δεν χαροποίησε την πλειοψηφία των φαν. Πάντως οι «Κλήροι του Θανάτου: Μέρος 1ο» ως μεταφυσικό road trip σε έναν κατακτημένο από τον Βόλντεμορτ σκοτεινό κόσμο δεν μείωσε καθόλου την όρεξή μας για σινε-μαγικά.

2011 Η έσχατη χρονιά στη μαγική εποποιία του Χάρι Πότερ. Με τις φωτογραφίες να δείχνουν ένα Χόγκουαρτς γης μαδιάμ, οι πάντες περιμένουν την υπέρ πάντων μάχη μεταξύ του έφηβου pop-icon μάγου με αντίπαλο τον Βόλντεμορτ. Άλλος ένας κινηματογραφικός μύθος τελειώνει, πριν γεννηθεί ο επόμενος… Γ.Α.