Είναι η «Κυριαρχία» ένα «Matrix» της νέας εποχής;

Ο Τζόνι Ντεπ επιστρέφει πρωταγωνιστώντας σε μια φιλόδοξη ταινία επιστημονικής φαντασίας που μας ταξιδεύει σε ένα –όχι και τόσο μακρινό– μέλλον, όπου η τεχνητή­ νοημοσύνη έχει ξεπεράσει την ανθρώπινη­. Θα είναι η «Κυριαρχία» το σκεπτόμενο μπλοκμπάστερ της σεζόν, ένα «Matrix» της νέας εποχής;

Mιά χολιγουντιανή περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας ξυπνά έναν από τους ενδόμυχους συλλογικούς φόβους του ανθρώπινου είδους: μήπως στο άμεσο μέλλον κινδυνεύουμε να γίνουμε­ από αφεντικά της τεχνολογίας σκλάβοι της; Η «Κυριαρχία» μας ταξιδεύει σε μια όχι και τόσο μακρινή εποχή, όπου η τεχνητή νοημοσύνη έχει φτάσει σε επίπεδο­ ανώτερο από την ανθρώπινη, ­αλλάζοντας ριζικά τον πολιτισμό και την πορεία του είδους (η κατάσταση αυτή «ευφυούς έκρηξης» ονομάζεται στα αγγλικά «technological singularity»). Γιατί­ πιστεύουμε όμως ότι μας είναι τόσο εύκολο να βάλουμε τα... ψηφιακά χέρια μας και να βγάλουμε τα μάτια μας; Ο δεξιοτέχνης της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμοφ («Εγώ το Ρομπότ») έλεγε ότι «η πιο θλιβερή πλευρά της σύγχρονης ανθρώπινης ζωής είναι ότι η επιστήμη συλλέγει πιο γρήγορα­ γνώση απ’ ό,τι η κοινωνία σοφία».

Η τεχνοφοβία, λοιπόν, ξεκινά από το δέος που νιώθει ο άνθρωπος απέναντι στη σκοτεινή πλευρά του –αυτήν της ματαιοδοξίας, της αλαζονείας, της αποκτήνωσης και του παρανοϊ­κού κυνηγιού της εξουσίας–, καθώς κρίνει εξ ιδίων το ποιόν των εφευρέσεών του. Αλλά αυτό που τρέμει το ανθρώπινο είδος περισ­σότερο απ’ όλα είναι ότι θα χάσει­ στο άμεσο μέλλον τη θέση του αφεντικού σε αυτόν τον πλανήτη. Αν ανατρέξει κάποιος διαχρονικά στη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας, θα δει ότι η δυστοπική κινδυνολογία συνδέεται άμεσα με την υποσυνείδητη ανησυχία ότι κάποια στιγμή δεν θα ελέγχουμε τη μοίρα του κόσμου στον οποίο ζούμε. Η τεχνητή νοημοσύνη, η εξωγήινη εισβολή ή μια καταστροφική βροχή αστεροειδών αμφισβητούν στην πράξη την εξουσία του ανθρώπου (την αυτοανακήρυξή του σε θεό) και τον μετατρέπουν σε υπηρέτη μιας­ άγνωστης ισχυρότερης δύναμης. Ο κινηματογράφος πάντοτε ήταν το ιδανικό καλλιτεχνικό όχημα για να εξομολογηθούμε τα άγχη και τις φοβίες μας. μια τέχνη ικανή να μετατρέψει με ψυχαναλυτική μαεστρία τις ανασφάλειες του ανθρώπου σε εκρηκτικές εικόνες.

Οι μαέστροι της τεχνοφοβίας
Ο πρόδρομος της σύγχρονης τεχνοφοβίας δεν είναι άλλος από τον «Φρανκενστάιν» της Μέρι Σέλεϊ. Η αριστουργηματική νουβέλα που αφηγείται την ιστορία ενός τολμηρού νεαρού φοιτητή της ανατομίας ο οποίος δίνει ζωή σε άψυχα πράγματα μέσω της αλχημείας έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο δεκάδες φορές­ (καλύτερη αυτή του 1931 με πρωταγωνιστή τον Μπόρις Καρλόφ), θυμίζοντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα τους κινδύνους που κρύβει η ανεξέλεγκτη χρήση της γνώσης. Όμως τα φιλμ που εκφράζουν ανοιχτά και με σαφήνεια τις μοντέρνες τεχνοφοβικές ανησυχίες άρχισαν να εμφανίζονται στα τέλη της δεκαετίας του ’70.
Σε αυτό βοηθούν δύο συγκυρίες: η αλματώδης εξέλιξη των χολιγουντιανών οπτικών εφέ, που επέτρεψε να μεταφερθούν στην οθόνη οι ιστορίες­ επιστημονικής φαντασίας με μεγαλύτερη αληθοφάνεια και μαεστρία, και η ταυτόχρονη ανακάλυψη των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, που έβαλε την τεχνολογία –και κατ’ επέκτασιν το φόβο απέναντι σε αυτήν– στο σπίτι μας. Την εποχή που o Τζορτζ Λούκας οδηγούσε την κινηματογραφική φαντασμαγορία στο Διάστημα με τον «Πόλεμο των Άστρων», ο Βρετανός Ρίντλεϊ Σκοτ τρύπωνε σε σκοτεινότερα μονοπάτια της επιστημονικής φαντασίας. Μετά το μοναδικό «Alien» (1979) σκηνοθέτησε το 1982 το «Blade Runner», την ταινία που οδήγησε το sci fi στα όρια της υψηλής καλλιτεχνίας, και όρισε τη φουτουριστική φωτογραφία του μέλλοντος.

Στη συνέχεια, ήρθε ο Τζέιμς Κάμερον για να διηγηθεί με τον «Εξολοθρευτή» (1984) μια ιστορία που (πέρα από γενναίες δόσεις δράσης και αδρεναλίνης) προσφέρει μια απλοϊκή κριτική απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη και στους κινδύνους που μπορεί να κρύβει (λέμε με Skynet). Ακόμη­ και ο μαέστρος της κινηματογραφικής φαντασίας Στίβεν Σπίλμπεργκ δεν έμεινε έξω από το τεχνοφοβικό trend ζουμάροντας με το «Artificial Inteligence» (2001) στα ηθικά διλήμματα που γεννά η ιλιγγιώδης πρόοδος της τεχνολογίας. Σίγουρα όμως ένα από τα πιο επιδραστικά έργα της κατηγορίας είναι το «Matrix» των αδερφών Γουατσόφσκι: συνδυάζοντας στοιχεία new age φιλοσοφίας, videogame αισθητική, επιρροές τεχνολογικού ντετερμινισμού κι επιστημονικά μοτίβα, η ταινία άλλαξε τους χολιγουντιανούς όρους στον τομέα της περιπέτειας κι έγινε το σινε-μανιφέστο μιας ολόκληρης γενιάς.

Είναι το καινούργιο «Matrix»;
Η «Κυριαρχία», μία από τις πιο φιλόδοξες παραγωγές επιστημονικής φαντασίας των τελευταίων ετών, έρχεται να πατήσει σε αυτήν την πλούσια κινηματογραφική παράδοση για να παραθέσει τη δική της τεχνοφοβική ιστορία. Πρωταγωνιστής είναι ο δρ Γουίλ Κάστερ, ένας πιονέρος ερευνητής της τεχνητής νοημοσύνης, ο οποίος προσπαθεί να δημιουργήσει έναν υπολογιστή που συνδυάζει τη συλλογική γνώση με το πλήρες φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Η δραστηριότητά του όμως τον βάζει στο μάτι των αντι-τεχνολογικών εξτρεμιστών οι οποίοι τον δολοφονούν. Η Έβελιν Κάστερ, γυναίκα του επιστήμονα, προσπαθεί μαζί με τον νευροβιολόγο φίλο της να «ζωντανέψουν» τον νεκρό Γουίλ «φορτώνοντας» τον εγκέφαλό του στον υπερ-υπολογιστή που άφησε πίσω του και ανοίγοντας –χωρίς να το ξέρουν– το ψηφιακό κουτί της Πανδώρας. Οι παραγωγοί της «Κυριαρχίας» έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να πείσουν τον Τζόνι Ντεπ να μπει στο project.

Ο Αμερικανός σταρ δέχτηκε τελικά μια οικονομική προσφορά (20 εκατ. δολάρια συν 15% από τις συνολικές εισπράξεις, σύμφωνα με τον «Hollywood Reporter») που δεν μπορούσε να αρνηθεί. Πάντως, ο ίδιος ισχυρίζεται ότι οι λόγοι που τον οδήγησαν να υποδυθεί τον δρα Γουίλ Κάστερ στην «Κυριαρχία» κάθε­ άλλο παρά οικονομικοί ήταν: «Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την ιδέα ότι ένα απίστευτο μυαλό αλλά κι ένας κανονικός άνθρωπος που λατρεύει τη γυναίκα του και λύνει το σταυρόλεξό του κάθε πρωί είναι ικανός να οδηγήσει το εγώ του στο επίπεδο ενός μηχανικού θεού». Βέβαια, ο Τζόνι Ντεπ είχε επιπλέον ένα λόγο για να μπει σε αυτήν την περιπέτεια. Σκηνοθέτης είναι ο Γουόλι Φίστερ, μόνιμος διευθυντής φωτογραφίας στις ταινίες του Κρίστοφερ Νόλαν, ο άνθρωπος δηλαδή που «έχτισε» στην οθόνη τα εκπληκτικά κινηματογραφικά οικοδομήματα του «Σκοτεινού Ιππότη» και του «Inception». Στην πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα ο Φίστερ καλείται να αποδείξει ότι είναι ο ιδανικός αρχιτέκτονας μιας περιπέτειας υψηλού IQ, η οποία θα συνδυάζει αφήγηση υψηλών στροφών, τεχνο-ηθικά ερωτήματα και φουτουριστική αισθητική. Έχοντας γυρίσει την ταινία του σε φιλμ 35 mm, ο Αμερικανός δημιουργός μοιάζει αποφασισμένος να μην κάνει υποχωρήσεις και δίνει σάρκα και οστά στο sci fi όραμά του, μια περιπέτεια που δείχνει από την αρχή ότι θέλει να γίνει το «Matrix» της νέας εποχής.

Και τα PCs τρελάθηκαν...

2001, Οδύσσεια του Διαστήματος (1968)
Στο διαστημικό έπος του ­Στάνλεϊ Κιούμπρικ ο πανίσχυρος υπολογιστής HAL 9000 αποκτά τη δική του συνείδηση. Γι’ αυτό θα «σβήσει» συγκινητικά σε έναν αγώνα επιβίωσης ενάντια στον τελευταίο επιζώντα του διαστημόπλοιου.

Demon Seed (1977)
Στην cult περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας που βασίζεται στο μυθιστόρημα του Ντιν Κουτζ ο υπερ-υπολογιστής Πρωτέας, εκτός από πανίσχυρος και πάνσοφος, αποδεικνύεται και σεξουαλικά ενεργός, θέλοντας να κάνει...παιδί με την αιχμάλωτή του επιστήμονα Σούζαν!

WarGames (1983)
Είναι η εποχή που τα Amstrad και τα Commodore έχουν πλημμυρίσει τα αμερικανικά σπίτια. Το χαμηλού προϋπολογισμού θρίλερ εκφράζει τους φόβους της νέας εποχής, αφηγούμενο μια ιστορία πρώιμου hacking όπου ένας μαθητής παραλίγο να ξεκινήσει παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο...