Τι να σινε-διαβάσει κανείς τις γιορτές; Επιλέξαμε για εσάς τα πιο ενδιαφέροντα κινηματογραφικά βιβλία θεωρίας, ιστορίας, προσωπικών απολογισμών, με ταινίες που οπωσδήποτε πρέπει, αλλά και πάση θυσία δεν πρέπει να δείτε.
"Στάχτες και διαμάντια" του Αλέξη Δερμεντζόγλου (Κέντρο Μελετών και Ερευνών για το Σινεμά, εκδ. Ερωδιός)
Ο γνωστός Θεσσαλονικιός κριτικός κινηματογράφου, ο οποίος λατρεύει και προσεγγίζει πάντα με άποψη τις ταινίες είδους, αναζητά κρυμμένα διαμάντια στις στάχτες. Μας προτείνει 103 ταινίες, κυρίως θρίλερ, αστυνομικές περιπέτειες και νουάρ, αναδεικνύοντας παραγνωρισμένα κομψοτεχνήματα που δεν φέρουν απαραίτητα την υπογραφή auteur, αλλά και κινηματογραφικών μαστόρων οι οποίοι έκρυβαν μέσα στη συναρπαστική αφήγησή τους αισθητικές καινοτομίες, ενδιαφέρουσες ψυχολογικές παρατηρήσεις και σκληρές κοινωνικές απόψεις. Ο Αλέξης Δερμεντζόγλου, διαβάζοντας πέρα από το προφανές, τις ανακαλύπτει σε απρόσμενες εικόνες και αναπάντεχους χαρακτήρες, προ(σ)καλώντας μας να επανεξετάσουμε την ιστορία του σινεμά.
Οι μικρές, συνεκτικές παρουσιάσεις αφορούν στην πλειοψηφία τους ασπρόμαυρες ταινίες, εκ των οποίων οι μισές είναι αμερικανικές, ξεκινώντας από τη "Γη Χωρίς Ψωμί" του Λουίς Μπουνιουέλ και το "Έγκλημα του Κυρίου Λανζ" του Ζαν Ρενουάρ και φτάνοντας μέχρι το "Μητρικό Ένστικτο" (2018) του Ολιβιέ Μασέ – Ντεπάς, η μοναδική του 21ου αιώνα. Τα κείμενα έχουν δημοσιευτεί στην Μακεδονία της Κυριακής και στη στήλη "Out of the past".
"Μεταμοντερνισμός και νέο Χόλιγουντ" της Αφροδίτης Καϊράκη (εκδ. Αιγόκερως)
Το 2018 το λεξικό της Οξφόρδης πρόσθεσε ένα νέο λήμμα: "Ταραντινικό (στιλ): χαρακτηρίζεται από γραφική και στιλιζαρισμένη βία, μη γραμμική αφήγηση, σατιρικά θέματα και κοφτερούς διαλόγους". Να λοιπόν που ο αντισυμβατικός δημιουργός από το Τενεσί, ο οποίος έγινε διάσημος διακηρύσσοντας όσο πιο παθιασμένα μπορούσε την αγάπη του για τα κόμικς, τα b-movies και τα εφήμερα ποπ χιτάκια, γίνεται πλέον επίσημο κομμάτι της ακαδημαϊκής γνώσης. Είναι ο πάπας του κινηματογραφικού μεταμοντερνισμού και η Αφροδίτη Καϊράκη, υποψήφια διδάκτωρ του τμήματος φιλολογίας του ΕΚΠΑ, μελετά τον πολύπαθο αυτό όρο με αφορμή το "Pulp Fiction". Μια ταινία – ορόσημο του νέου Χόλιγουντ, αλλά και ολόκληρης της ποπ κουλτούρας, η οποία έχει νομιμοποιήσει για τα καλά την απομυθοποίηση μιας σειράς ιστορικοπολιτικών αφηγήσεων.
"Χρόνος διάφανος" του Λεωνίδα Κακάρογλου (εκδ. Ραδάμανθυς)
Ο Λεωνίδας Κακάρογλου είναι μηχανικός, κριτικός κινηματογράφου, ποιητής και μυθιστοριογράφος. Είναι πριν απ’ όλα, όμως, ένας εξαιρετικός αφηγητής ιστοριών, ο οποίος αποφάσισε να περιγράψει με σοφή νοσταλγία τη σχέση ζωής που έχει με τις κινηματογραφικές εικόνες. Μια διαδρομή 40 χρόνων σε χώρους, ανθρώπους και ταινίες, με εκκίνηση το περιοδικό Σύγχρονος Κινηματογράφος και την ίδρυση του δραστήριου Κινηματογραφικού Ομίλου Χανίων. Με μότο "οι κινηματογράφοι είναι οι τελευταίοι τόποι αντίστασης απέναντι στο μεθοδευμένο αποικισμό των συνειδήσεών μας", ο Κακάρογλου περιπλανιέται στο Σινέ Άπτερα και τον Δημοτικό Κινηματογράφο Κήπο, περιγράφει γλαφυρά τα γεγονότα της επεισοδιακής επίσκεψης του Μάνο Χατζιδάκι στην Κρήτη τον Αύγουστο του 1982, συνοδεία σπανίου κειμένου του συνθέτη για τη μουσική στο σινεμά, θυμάται τις συναντήσεις του με τον Χρήστο Βακαλόπουλο και τον Μπομπ Ράφελσον στα Χανιά, τον οποίο είχε υπό την επίβλεψή του για μια εβδομάδα.
Πέρα από τις προσωπικές ιστορίες, εξίσου ενδιαφέρον έχουν τα άρθρα για ταινίες, σκηνοθέτες και είδη (φιλμ νουάρ), ενώ την έκδοση συμπληρώνουν δυο σενάρια ("Το χρώμα της Πόλης", "Τάμα") για μικρού μήκους.
"101 ελληνικές ταινίες που πρέπει να πεθάνεις πριν τις δεις" του Δημήτρη Κολιοδήμου (εκδ. Οξύ)
Κάθε βιβλίο του Δημήτρη Κολιοδήμου είναι και μια μικρή έκπληξη, καθώς οι αιρετικές προσεγγίσεις του (από το ερωτικό ελληνικό σινεμά ως τις ταινίες τρόμου) δεν χαϊδεύουν καθεστηκυίες, ακαδημαϊκές πεποιθήσεις. Δεν θα το έκαναν λοιπόν ούτε για τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο, στον οποίο ο συγγραφέας "επιτίθεται" εδώ με πρωτότυπο κι ανατρεπτικό τρόπο. Αν και "οι κακές ταινίες είναι πολλές, πάρα πολλές", όπως αναφέρει ο ίδιος, από όλη την φιλμογραφία του μετά το 1965, επιλέγει 101 ταινίες, με πρώτη το "Πρόσωπο με Πρόσωπο" του Ροβήρου Μανθούλη, οι περισσότερες από οποίες έχουν επαινεθεί από τους κριτικούς και… δεν βλέπονται. Εξηγεί το γιατί, παραθέτει ένα σύντομο απόσπασμα επώνυμης εγκωμιαστικής άποψης και προτείνει μισοσοβαρά μισοαστεία την κατεδάφιση αγκυλωμένων απόψεων απέναντι σε πολλές "ιερές αγελάδες" (Αγγελόπουλος, Παναγιωτόπουλος, Βούλγαρης, Περάκης, Λάνθιμος, Οικονομίδης). Η επιλογή είναι φυσικά εντελώς αυθαίρετη – ο "Λόρδαν, ο Βάρβαρος" δίπλα στον "Αστακό" και το "Σουτιέν του Μπαμπά μου" πλάι στο "Σπιρτόκουτο" - αλλά ποτέ δεν φτιάχνεις ομελέτα χωρίς να σπάσεις αυγά. Τώρα αν εκείνη τρώγεται, είναι και θέμα γούστου…
"Φωτεινό σκοτάδι" του Αχιλλέα Κυριακίδη (εκδ. Πατάκης)
Σε κάθε άρθρο του Αχιλλέα Κυριακίδη για το σινεμά υπάρχουν πάντα περισσότερα πράγματα από μια κινηματογραφική ιδέα. Υπάρχει λογοτεχνικό μεράκι, διηγηματική έμπνευση, άποψη για τη ζωή. Εξαιρετικός διηγηματογράφος και κορυφαίος μεταφραστής, βραβευμένος σκηνοθέτης και έγκυρος κριτικός, αποθησαυρίζει στο "Φωτεινό σκοτάδι" κείμενά του από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έως σήμερα, "τεκμήρια της ισόβιας, παθιασμένης σχέσης ενός θεατή - αναγνώστη με το θείο σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας". Τα τρία πρώτα κεφάλαια αποτελούν επιλογές από τα βιβλία του "Η συνέχεια επί της οθόνης" (1978-84), "Ψευδομαρτυρίες" (1987-97) και "Μικρή περιοχή" (2000-02), συμπληρωμένα από τα "Προφορικά" (παρουσίαση ταινιών και ανακοινώσεις σε συνέδρια) και τα "Ομοζυγωτικά" (για τη ζωγραφική και τη φωτογραφία).
Οι εκτεταμένες αναφορές στον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, τη μεγάλη αδυναμία του συγγραφέα, δεν θα μπορούσαν φυσικά να λείπουν, όπως και αναλύσεις σε έργα των αγαπημένων του Μπουνιουέλ, Ταρκόφσκι, Πέκινπα, Ουέλς και Κόπολα, με το ελληνικό σινεμά πάντα δυναμικά παρόν. Δεν θα μπορούσε να λείπει και το ευφυέστατο, κομψό χιούμορ το οποίο συνοδεύει τη στιβαρή γραφή του Κυριακίδη, ο οποίος έχει εξασφαλίσει στο βιβλίο του "Αποκλειστική συνέντευξη με τον μεγαλύτερο σύγχρονο θεατή κινηματογράφου" και πρόλογο γραμμένο από τον… Άλφρεντ Χίτσκοκ.
"Μαγικά ταξίδια" του Νίνου Φένεκ Μικελίδη (εκδ. Ιωλκός)
"Εδώ και περισσότερα από 60 χρόνια γράφω, συζητώ και γενικά ασχολούμαι με τον κινηματογράφο και την τέχνη του". Έτσι ξεκινάει τον πρόλογό του ο συγγραφέας, εμβληματική μορφή της ελληνικής κριτικής κινηματογράφου, ο οποίος ήταν για τέσσερις δεκαετίες ο βασικός αρθρογράφος για το σινεμά στην Ελευθεροτυπία. Αυτά τα "Μαγικά ταξίδια", όμως, αφορούν κείμενά του πριν την έκδοση της εφημερίδας και συγκεκριμένα την περίοδο 1959-74. Από την Ελευθερία (της Κύπρου) και την Νέα Εποχή, όπου και οι περισσότερες δημοσιεύσεις, ως τα Κυπριακά Χρονικά και την Χαραυγή, διαπιστώνει κανείς την νεανική οξυδέρκεια του κινηματογραφόφιλου Μικελίδη, ο οποίος υπεραμύνεται του σινεμά του Ευρωπαίου δημιουργού, αλλά και εκείνου των ειδών (φιλμ νουάρ, γουέστερν) ταυτόχρονα με τα πρωτοποριακά ρεύματα της μοντέρνας κριτικής και τις ανατρεπτικές απόψεις των Cahiers du Cinema. Κριτικές ταινιών και παρουσιάσεις σκηνοθετών συνδυάζονται με κείμενα άποψης και φεστιβαλικές ανταποκρίσεις, σε μια σειρά από νοσταλγικά σινε-ταξίδια σε διαχρονικές εικόνες, τις οποίες ο συγγραφέας πρωτοσυνάντησε και υπερασπίστηκε "εν τω γεννάσθαι".
"Ανησυχία" της Λιν Ούλμαν (εκδ. Μεταίχμιο)
Θα μπορούσε να ήταν ένα μυθοπλαστικό μυθιστόρημα που θα ενέπνεε τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν για ένα ψυχολογικό δράμα ενηλικίωσης. Είναι όμως μια αυτοβιογραφική εξομολόγηση της κόρης του κορυφαίου Σουηδού σκηνοθέτη Λιν, η οποία έχει κρατήσει το επώνυμο της μητέρας της (Λιβ) Ούλμαν. Γεννημένη το 1966, ξεκινάει εδώ ένα ταξίδι στο παρελθόν και ενθυμούμενη – με τη βοήθεια μαγνητοφωνημένων συνομιλιών – τις κουβέντες με τον πατέρα της και τα παιδικά χρόνια δίπλα στη μητέρα της, περιγράφει μια πορεία προς την ωριμότητα στη σκιά δυο καλλιτεχνικών γιγάντων. Κριτικός λογοτεχνίας και συγγραφέας με σπουδές στη Νέα Υόρκη, δεν στέκεται στην ανεκδοτολογική περιγραφή, αλλά με αιχμηρό χιούμορ και διεισδυτική γραφή στοχάζεται πάνω στο πέρασμα του χρόνου, τη μνήμη, το τίμημα της ενηλικίωσης και τη σχέση ζωής και τέχνης - το αγαπημένο θέμα του πατέρα της. Μια μπεργκμανική, σκοτεινά συγκινητική ιστορία με επίκεντρο το σπίτι στο Χάμαρς του Φάρο, η οποία δεν αφορά μόνο τους σινεφίλ αναγνώστες.
"Κινηματογραφικοί δημιουργοί" του Θόδωρου Σούμα (εκδ. Αιγόκερως)
Όλη σχεδόν η κινηματογραφική ιστορία συναντιέται στις σελίδες του τελευταίου βιβλίου του έμπειρου κριτικού και θεωρητικού Θόδωρου Σούμα ("Κινηματογράφος & σεξουαλικότητα / ερωτισμός", "12 Ευρωπαίοι σκηνοθέτες"). Δυο μικρά θεωρητικά άρθρα, για τις πλατφόρμες και τη σχέση κριτικής και ιδεολογίας, λειτουργούν ως πρόλογος, κι ακολουθεί μια ευρεία χαρτογράφηση του σύγχρονου (και όχι μόνο) κινηματογραφικού τοπίου μέσα από τα άλλοτε σύντομα κι άλλοτε εκτενή πορτραίτα κορυφαίων δημιουργών. Η συγκρότηση γίνεται βάσει των εθνικών κινηματογραφιών, με το ελληνικό και αγγλόφωνο (βρετανικό και αμερικανικό) σινεμά να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο χώρο. Αναφορές όμως υπάρχουν ακόμα και στην ανατολική Ευρώπη και την Ασία, σε ένα πανόραμα ταινιών και σκηνοθετών που περιλαμβάνει τον Φριτς Λανγκ και τον Χανς Γιούργκεν Ζίμπερμπεργκ, τον Ντέιβιντ Φίντσερ και τον Χου Μπο ("Ένας Ελέφαντας Στέκεται Ακίνητος"). Επίσης τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, αλλά και την Αγγελική Αντωνίου και τον Αργύρη Παπαδημητρόπουλο.
"Nomadland" της Τζέσικα Μπρούντερ (εκδ. Κυψέλη)
"Δεν υπάρχει πιο τρομακτικός ήχος σε μια βιομηχανική μονάδα από τη σιωπή των μηχανών" εξομολογείται ένας 62χρονος εργάτης στη δημοσιογράφο και συγγραφέα Τζέσικα Μπρούντερ, προτού απενεργοποιήσει τη γραμμή παραγωγής του εργοστασίου του Εμπάιαρ όπου δούλευε για 39 ολόκληρα χρόνια. Λίγο αργότερα, η ίδια η πόλη σβήστηκε από το χάρτη, ο ταχυδρομικός κώδικάς της διαγράφηκε από παντού, αφού το κλείσιμο της μονάδας απέκλεισε κάθε δυνατότητα ζωής στο μικρό Εμπάιαρ. Από το 2008 και ύστερα το παραπάνω φαινόμενο είχε λάβει εθνικές διαστάσεις στις ΗΠΑ, έχοντας ως παράπλευρη απώλεια μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων: τους 60ηρες, ανειδίκευτους ή μη, οι οποίοι ο ένας μετά τον άλλο βρίσκονταν αίφνης χωρίς δουλειά, ασφάλιση και τη δυνατότητα μιας σύνταξης. Η Μπρούντερ με πυκνότητα, χειροπιαστή ειλικρίνεια και πολιτική επιτακτικότητα, σκιαγραφεί το προφίλ αυτών των ανθρώπων που πρόσφατα η ταλαντούχα σκηνοθέτιδα Κλόι Ζάο μετέφερε αριστουργηματικά στο σινεμά με τη "Χώρα των Νομάδων". Επιπρόθετα, αξίζει να σημειωθεί η ευστοχότατη μετάφραση του Γιώργου Παπαδημητρίου, ο οποίος έχει την αυτοπεποίθηση να χρησιμοποιήσει ευφάνταστα ελληνικούς όρους όπως το "φούιτ"(!), ο οποίος μόνο να μαντέψουμε μπορούμε από ποια αγγλική λέξη την εμπνεύστηκε...
"The Public Life of Cinema" της Τόμπι Λι (εκδ. University of California Press)
Για το τέλος αφήσαμε μια ξενόγλωσση η έκδοση, η οποία θα άξιζε πραγματικά τον κόπο να μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Ο λόγος για το βιβλίο της Τόμπι Λι (επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Κινηματογραφικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης), το οποίο μας εισάγει στα παρασκήνια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η βιωματική αφήγηση της Λι, η οποία εργάστηκε αρχικά ως εθελόντρια και έπειτα ως μέλος της ομάδας παραγωγής της διοργάνωσης, μας μεταφέρει στα τέλη των '10s, δηλαδή στα χρόνια που η οικονομική κρίση έκανε συνολικά τον τομέα του πολιτισμού να μοιάζει με πολυτέλεια. Οι αντιφάσεις, οι προκλήσεις και οι εσωτερικές διαφωνίες που διαδραματίστηκαν τότε στο φεστιβάλ μελετούνται εδώ καθαρά επιστημονικά, με μια γραφή που γοητεύει απροσδόκητα. Παρότι ένα ακαδημαϊκό βιβλίο, η Λι αποφεύγει εντελώς τους περιττούς "διανοουμενισμούς" και τη λογική της κλειδαρότρυπας και έτσι επιτυγχάνει να παραδώσει ένα έργο ταυτόχρονα αναδρομή στο πρόσφατο πολιτικό παρελθόν της Ελλάδας όπως επίσης μια ουσιώδη και χρήσιμη πολιτισμική κριτική για το ποιόν του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ένα ξεκάθαρο must για κάθε σινεφίλ.
