Το πώς η εμπειρία των κάθε γενιάς μεταναστών στην Ευρώπη μπορεί να μετατραπεί σε ένα διαρκή εφιάλτη, όταν ο ρατσισμός χτυπά την πόρτα με τους πιο απίθανους τρόπους, απεικονίζεται στο αγωνιώδες δράμα «Εξόριστος» του σκηνοθέτη Βίσαρ Μορίνα («Babai: Ο Μπαμπάς μου»). Στο επίκεντρο της ταινίας βρίσκεται ένας χημικός με καταγωγή από το Κόσσοβο, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με την παράνοια εξαιτίας μιας σειράς από παράξενα γεγονότα, όταν ταυτόχρονα οι συνάδελφοί του τον περιθωριοποιούν και κάποιος αφήνει νεκρά ποντίκια στο σπίτι του. Μιλήσαμε με το σκηνοθέτη ο οποίος μας περιέγραψε πώς έστησε αυτήν τη γεμάτη σασπένς κοινωνική κριτική.
Στην προηγούμενη ταινία σας παρακολουθήσαμε ένα πατέρα και το γιο του καθώς μοχθούν ώστε να μεταναστεύσουν στη Γερμανία, την ώρα που στον «Εξόριστο» ο επίσης μετανάστης πρωταγωνιστής είναι φαινομενικά τουλάχιστον πλήρως ενσωματωμένος. Υπάρχει μια ωραία διαλεκτική μεταξύ των ταινιών, επομένως πώς εμπνευστήκατε το σενάριο της τελευταίας;
Πιστεύω ότι οι περισσότεροι μετανάστες βρίσκονται συχνά σε καταστάσεις όπου αναρωτιούνται αν τους συμπεριφέρονται ρατσιστικά ή όχι. Όπως ανάλογα λειτουργεί και ο σεξισμός στις γυναίκες. Εν προκειμένω, βέβαια, αφετηρία αποτέλεσαν οι εμπειρίες μου. Ωστόσο, δεν υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός από το οποίο εμπνεύστηκα. Εκείνο που καθοδήγησε το πνεύμα της ταινίας ήταν η παράνοια που εξαπλώθηκε στη Γερμανία το 2016, μετά τα ξενοφοβικά γεγονότα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς το Δεκέμβριο του 2015. Έτσι, ενώ η ταινία μιλά για μια μορφή ρατσισμού, ήθελα να εστιάσω περισσότερο στο πώς εγώ, ως ανθρώπινο ον, αντιλαμβάνομαι τον άνθρωπο δίπλα μου. Είτε είναι κάποιος ξένος, ο σύζυγος μου, η σύζυγος μου ή οποιοσδήποτε. Εστιάζω στην έννοια του «άλλου», του διαφορετικού από εμένα.
Στον «Εξόριστο» υπάρχει ένας διακριτικός υπαινιγμός που λέει πως ακόμα και όσοι θεωρούν τον αυτό τους απολύτως αντιρατσιστές, βαθιά μέσα τους δεν έχουν εξαλείψει όλα τα υπολείμματα ξενοφοβίας. Το πιστεύετε αυτό;
Ναι, το πιστεύω. Αντιλαμβάνομαι το ρατσισμό σαν έναν ιό. Αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν εργαλείο εξουσίας. Ο ρατσισμός στην ταινία μου τοποθετείται σε μια γκρίζα περιοχή, κάπου όπου δεν μπορεί στ’ αλήθεια να γίνει ξεκάθαρος, χειροπιαστός. Και όταν κάποιος μιλήσει για αυτόν στους άλλους, ρισκάρει να τον αποκαλέσουν υπερευαίσθητο, παρανοϊκό ή κάτι τέτοιο. Αυτό μπορεί από μόνο του να σε τρελάνει και να χρησιμοποιηθεί εναντίον σου.
Δεν εξακολουθεί να είναι στενάχωρο το γεγονός πως εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε τέτοιου είδους φαινόμενα, ύστερα από τόσα χρόνια αγώνων και διεκδικήσεων; Έχουν χειροτερέψει κιόλας.
Ο ρατσισμός μπορεί και χρησιμοποιείται συχνά στην πολιτική ατζέντα. Μπορείς να κερδίσεις εκλογές με τον ρατσισμό, όπως μπορούμε να δούμε σε πολλές χώρες στην Ευρώπη σήμερα. Και έχετε δίκιο ότι τα πράγματα έχουμε χειροτερέψει τελευταία. Εξαιτίας της ιστορίας της, η Γερμανία ήταν πιο προσεκτική σχετικά με το θέμα από τις γειτονικές χώρες της για παράδειγμα, τουλάχιστον στην επιφάνεια. Αλλά ακόμα και αυτό έχει αλλάξει πρόσφατα. Στο κοινοβούλιο έχουμε ένα ανοιχτά ρατσιστικό κόμμα.
Με μια δόση υπερβολής, θα τολμήσω να πω πως το σκηνοθετικό ύφος της ταινίας μου θύμισε τον εγκλεισμό και την εφιαλτική αίσθηση που μου είχε προκαλέσει το «Angst» του Γκέραλντ Καργκλ, παρά το γεγονός πως πρόκειται για δύο εκ διαμέτρου αντίθετα φιλμ. Έτσι, αναρωτιέμαι πώς σμιλέψατε το στιλ του «Εξόριστου»;
Δεν έχω δει την ταινία που αναφέρετε, αλλά θα τη δω.
Δεν ήταν μέσα στις προθέσεις μου να παίξω με το τι είναι αληθινό και τι όχι. Το αντικείμενο της ταινίας είναι οι προσωπικές μας αντιλήψεις. Εφόσον εσύ σε γενικές γραμμές σαν άνθρωπος δεν μπορείς να εγκαταλείψεις την προσωπική αντίληψη για τον εαυτό σου, βασικά δεν μπορείς να είσαι ποτέ σίγουρος για το αν αυτό που νομίζεις ότι συμβαίνει είναι αληθινό ή όχι. Ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι τα συναισθήματα και οι εντυπώσεις δεν είναι πάντα αξιόπιστες. Και αν αντιμετωπίζεις και εκφοβισμό ή διαχωρισμούς πάνω σε αυτό το λεπτό στρώμα, όπως συμβαίνει στην ταινία, τότε βέβαια υπάρχει ο κίνδυνος να καταλαβαίνεις τα πράγματα λάθος. Αλλά αυτοί που εκφοβίζουν και διαχωρίζουν το γνωρίζουν και παίζουν με αυτό. Ως θύμα, και αναλόγως την περίπτωση, αυτό μπορεί να σε τρελάνει. Κατά τα διάρκεια των γυρισμάτων ήταν πολύ σημαντικό να οδηγήσουμε τον ήρωα σε αυτή την συγκεκριμένη κατάσταση όσο το δυνατόν πιο σοβαρά, χωρίς να κρίνουμε αν ήταν αλήθεια ή όχι. Το ύφος και η φόρμα της ταινίας ήταν το αποτέλεσμα αυτής της προϋπόθεσης.
Όπως και με το «Babai», καταφέρατε να διακριθείτε σε μια σειρά από σημαντικές διοργανώσεις. Πόσο σημαντικό για εσάς είναι αυτό;
Τα φεστιβάλ κινηματογράφου είναι απαραίτητα. Χωρίς αυτά οι ταινίες θα δυσκολεύονταν πάρα πολύ, ακόμα και στο να γυριστούν. Μετά την πρεμιέρα στο Σάντανς και στο Βερολίνο η πανδημία εξαπλώθηκε παντού, πράγμα που επηρέασε φυσικά αρνητικά την πορεία της ταινίας. Οπότε είμαι ακόμα πιο χαρούμενος που η ταινία βγαίνει τώρα στα σινεμά της Ελλάδας.
Περισσότερες πληροφορίες
Εξόριστος
Ένας χημικός με καταγωγή από το Κόσσοβο έρχεται αντιμέτωπος με την παράνοια εξαιτίας μιας σειράς από παράξενα γεγονότα, όταν ταυτόχρονα οι συνάδελφοί του τον περιθωριοποιούν και κάποιος αφήνει νεκρά ποντίκια στο σπίτι του.
