Στα τέλη της δεκαετίας του '40, η γεννημένη στη Γαλλία το 1873 Αλίς Γκι-Μπλασέ έκανε μια πικρή διαπίστωση• παρότι είχε στο όνομά της κυριολεκτικά εκατοντάδες βωβές ταινίες και πάνω από δύο δεκαετίες αδιάλειπτης κινηματογραφικής δουλειάς, το όνομά της έλλειπε από κάθε ακαδημαϊκό και μη σύγγραμμα σχετικό με το σινεμά. Κι αυτό, τη στιγμή που σύγχρονοί της συνάδελφοι όπως οι αδερφοί Λιμιέρ και ο Ζορζ Μελιές αναφέρονταν παντού. Εάν δε σας κάνει εντύπωση αυτή η κυνική παράλειψη, με δεδομένο το εύρος του έργου για το οποίο μιλάμε, αρκεί να σημειωθεί πως χωρίς την Μπλασέ, ο κινηματογράφος δε θα είχε τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Ακόμα κι αν εκείνη παραλίγο να ξεχαστεί από την επίσημη ιστορία...
Πρώτη σε όλα
Για να γίνει επαρκώς αντιληπτή η σημασία της δουλειάς της Μπλασέ πρέπει να πάμε πίσω στο 19ο αιώνα. Όταν το 1894, στα 21 της, έπιασε δουλειά ως γραμματέας στο φωτογραφείο του Φελίξ-Μαξ Ρισάρντ, πολύ πριν μετατραπεί σε στούντιο - σταθμός και γίνει διάσημο με το όνομα Gaumont. Τότε, λοιπόν, η Μπλασέ έγινε μάρτυς στη γέννηση του σινεμά. Συγκεκριμένα, ήταν παρούσα στην πρώτη κινηματογραφική προβολή των αδερφών Λιμιέρ, το Μάρτιο του 1895, οι οποίοι παρουσίασαν σε εκλεκτούς θεατές το ιστορικό φιλμ των εργατών που φεύγουν από το εργοστάσιο. Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς θα ακολουθούσε και η θρυλική «πρεμιέρα» της ταινίας στο παριζιάνικο Γκραν Καφέ, η οποία ήταν ανοιχτή στο κοινό.
Όσα είδε η Μπλασέ εκείνο το ανοιξιάτικο βράδυ μάγεψαν τη φαντασία της, ένιωθε όμως πως κάτι έλλειπε: δεν υπήρχε κάτι να ειπωθεί, ήτοι χρειαζόταν μία ιστορία. Κόρη βιβλιοπώλη η ίδια, οι αφηγήσεις ήταν κάτι οικείο στη νεαρή, η οποία διέκρινε τη δυναμική της κινούμενης εικόνας να μεταφέρει σκέψεις και να εντυπώσει συναισθήματα. Έτσι, μόλις σε ένα χρόνο, εκμεταλλευόμενη τις επαφές, τις γνώσεις και την εξοικείωση με τις κάμερες της εποχής, το 1896 η Μπλασέ ολοκλήρωσε το «La Fée aux Choux». Η ταινία, διάρκειας ενός λεπτού, απεικονίζει μια νεράιδα σε ένα κήπο από λαχανικά, η οποία διαθέτει τη μαγική ικανότητα να «γεννά» παιδιά μέσα από λάχανα.
Έτσι, από την πρώτη κιόλας κινηματογραφική απόπειρά της, η Μπλασέ παρουσιάζει ένα φιλμ με πλοκή, περίτεχνα σκηνικά και ποίηση, καθώς τυπικά το σενάριό της ανήκει στο είδος της φαντασίας. Όλα αυτά μάλιστα όταν ακόμα δεν υπήρχαν καλά-καλά οι λέξεις για τα περισσότερα από όσα έκανε κατά τη δημιουργία της ταινίας. Καταλήγουμε, λοιπόν, πως η Μπλασέ επινόησε τη θέση του σκηνοθέτη κι έγινε η πρώτη που κράτησε το συγκεκριμένο πόστο.
Χωρίς σταματημό
Η επιτυχία του «La Fée aux Choux», η οποία μεταφράστηκε και στην πώληση 80 αντιγράφων της ταινίας - μπλοκμπάστερ θα έλεγε κανείς, την προήγαγε σε υπεύθυνη παραγωγής στη Gaumont. Τα επόμενα 20 και πλέον χρόνια η Μπλασέ βρέθηκε πίσω από σχεδόν 1000 ταινίες (σωστά διαβάσατε), μεταξύ των οποίων εκατοντάδες μικρού και 22 μεγάλου μήκους δικές της. Δυστυχώς, οι περισσότερες που γυρίστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα καταστράφηκαν, εξαιτίας του εύθραυστου υλικού που χρησιμοποιούταν ως φιλμ τότε. Παρόλα αυτά, από όσες σώθηκαν προκύπτει πως καθεμία επιχειρούσε κι από μια καινοτομία, πολύ νωρίτερα από οποιονδήποτε άλλο εκείνη την περίοδο.
Το «Les Cabrioleurs» (1897) για παράδειγμα, είναι μια πρωτόλεια απόπειρα στη σλάπστικ κωμωδία, με δύο ομάδες διαρρηκτών και αστυνόμων να κυνηγιούνται σε οροφές σπιτιών του Παρισιού. Παράλληλα, η Μπλασέ επιχείρησε να γυρίσει ακόμα και έγχρωμες ταινίες, κάνοντας τεχνικούς πειραματισμούς εμφανείς στο «Les Fredaines de Pierrette» (1900), αλλά και... ομιλούσες! Στις αρχές του 20ου αιώνα η Gaumont είχε αναπτύξει ένα μηχάνημα συγχρονισμού ήχου, το Chronophone, το οποίο η Γαλλίδα χρησιμοποίησε για να γυρίσει ταινίες με μουσική και χορό. Κάπως έτσι πραγματοποιήθηκε το ιδιαίτερα δημοφιλές τότε «Boléro» (1907), όπου εμφανίζεται η φημισμένη χορεύτρια Σαχαρέτ, κι αντίστοιχα το «Questions Indiscrètes» (1906). Ένα sui generis... βίντεο κλιπ, όπου ο Φελίξ Μαγιόλ τραγουδά μπροστά σε ένα φανταστικό κοινό. Σε περίπτωση που αναρωτιέστε, η πρώτη μεγάλου μήκους ομιλούσα ταινία θα αργούσε ακόμα 21 χρόνια, όταν κι έκανε πρεμιέρα ο χολιγουντιανός «Τραγουδιστής της Τζαζ» (Άλαν Κρόσλαντ).
Κορωνίδα της πρώτης φάσης στην καριέρα της Μπλασέ, ήταν η διάρκειας μισής ώρας βιβλική υπερπαραγωγή «La Vie du Christ» (1906). Η ζωή του Ιησού Χριστού μεταφέρεται στο σινεμά μέσα από 25 σκηνές, 300 κομπάρσους, τις πλήρεις δυνατότητες του Chronophone, αλλά και μια σειρά πρωτοφανών τότε ειδικών εφέ (διπλοτυπίες, «μασκαρίσματα», χρήση του rewind). Για το στήσιμο του κάθε επεισοδίου, η Μπλασέ χρησιμοποίησε ως σημείο αναφοράς τις εικονογραφήσεις του ζωγράφου Τισό, ωστόσο οι εμπνεύσεις της είναι που δίνουν χαρακτήρα στην ταινία. Εκείνες κάνουν κινηματογραφικά εντυπωσιακή την τελική σκηνή της ανάστασης, όπου ο Ιησούς «αιωρείται» μπροστά στους αποσβολωμένους πιστούς, προτού αναληφθεί στους ουρανούς. Πού να 'χε και green screen στη διάθεσή της....
Μπορεί το «La Vie du Christ» να ήταν απόρροια του ιδιαίτερα θρησκευόμενου οικογενειακού περιβάλλοντος της Μπλασέ, η ίδια βέβαια δεν παρέλειψε στο έργο της να θίξει τη φυλετική ανισότητα. Ενδεικτικό είναι το «Les Résultats du Féminisme» (1906), όπου με κωμικό τόνο αντιστρέφονται οι ρόλοι αντρών - γυναικών, με τις τελευταίες να έχουν τον πρώτο λόγο και τους άρρενες, φυσικά, να μην είναι ικανοποιημένοι με αυτήν την... αλλαγή. Έτσι, την ίδια χρονιά που η Γαλλίδα παρέδωσε ένα βιβλικό έπος, κυκλοφόρησε επίσης ένα πρώιμο πολιτικό -έως και camp- φιλμ, αποδεικνύοντας τους ανύπαρκτους περιορισμούς της έμπνευσής της.
«Να είσαι φυσικός»
Όταν η Gaumont έστειλε την Μπλασέ στη Νέα Υόρκη για να επιβλέψει τις υπερατλαντικές παραγωγές, η Γαλλίδα αποφάσισε πως είχε έρθει η ώρα να ανεξαρτητοποιηθεί. Ίδρυσε έτσι το 1910 το στούντιο Solax, το μεγαλύτερο που υπήρξε στην Αμερική πριν το Χόλιγουντ. Ως προτροπή και υπενθύμιση προς όσους εργάζονταν εκεί, ιδίως τους ηθοποιούς, η Μπλασέ είχε τοποθετήσει εντός του στούντιο μια μεγάλη πινακίδα που έγραφε «να είσαι φυσικός» («be natural»). Η φράση που αντανακλούσε τη νοοτροπία της δημιουργού φαίνεται να απέδωσε καρπούς, μιας και σε σύντομο χρονικό διάστημα το Solax άρχισε να βγάζει κέρδος.
Ταυτόχρονα με την εμπορική επιτυχία, οι ταινίες της Μπλασέ συνέχισαν να θίγουν τολμηρές θεματικές και να διευρύνουν τα κινηματογραφικά όρια. Αρκεί να λάβουμε υπόψη μερικούς τίτλους που κυκλοφόρησαν το 1912: το «Strike» φέρνει στο επίκεντρο τη δύναμη της εργατικής απεργίας, στο «Making an American Citizen» συνοψίζεται η εμπειρία των μεταναστών επί αμερικανικού εδάφους, ενώ στη ρομαντική κωμωδία «A Fool and His Money» πρωταγωνιστούν μόνο Αφροαμερικανοί ηθοποιοί. Η τελευταία, μάλιστα, συνιστά την πρώτη ταινία αποκλειστικά με μαύρους ερμηνευτές και μια από τις ελάχιστες του βωβού σινεμά όπου δεν απεικονίζονται υποτιμητικά. Θυμίζουμε πως τρία χρόνια αργότερα θα κυκλοφορούσε το κατάφωρα ρατσιστικό «Η Γέννηση ενός Έθνους» του Ντέιβιντ Γ. Γκρίφιθ, αποτύπωμα της ανοχής που επιδεικνυόταν τότε σε αυτού του είδους τις αφηγήσεις.
Ενάντια στη λήθη
Το στούντιο της Solax αναγκάστηκε να κλείσει, παρά το γεγονός πως οι ταινίες του δεν έπαψαν να προσελκύουν τον κόσμο, όταν στα τέλη των '10s η κινηματογραφική βιομηχανία είχε αρχίσει να γεννιέται στο Χόλιγουντ. Η Μπλασέ αφού γλίτωσε το θάνατο αρρωσταίνοντας από την ισπανική γρίπη την περίοδο της πανδημίας του 1919, ολοκλήρωσε το «Tarnished Reputations» (1920), επέστρεψε στη Γαλλία και δεν ξανάπιασε ποτέ ξανά κάμερα στη ζωή της.
Όσο άσημη κι αν ήταν η λήξη της καριέρας της Μπλασέ, δε συγκρίνεται με την προσπάθεια να αποσιωπηθεί η συνδρομή της στην κινηματογραφική ιστορία. Στα μεταπολεμικά χρόνια λίγοι αναγνώρισαν το έργο της, με τη Γαλλική Ταινιοθήκη να εξαιρείται τιμώντας τη σε αφιέρωμα τη δεκαετία του '50, όταν παρασημοφορήθηκε από το γαλλικό κράτος. Χρειάστηκε όμως να φτάσουμε στις αρχές του 21ου αιώνα για να εκτιμηθεί σοβαρά η επιρροή της στην 7η τέχνη. Τότε μονάχα το όνομά της ξεκίνησε να αποκαθίσταται ακαδημαϊκά, αλλά και μεταξύ των κινηματογραφιστών. Διότι, δεν πρέπει να προσπερνάμε πως εκτός από την τεχνική και καλλιτεχνική συμβολή της στο σινεμά, η Μπλασέ άνοιξε το δρόμο σε άλλες σκηνοθέτιδες, όπως η εμβληματική Λόις Γουέμπερ. Έτσι, λαμβάνοντάς τα όλα υπόψη, το να πούμε πως η Αλίς-Γκι Μπλασέ υπήρξε πρωτοπόρος, είναι πραγματικά λίγο για εκείνη.
Διαβάστε ακόμα για την:
