Στέλλα Θεοδωράκη: «Η τέχνη πρέπει να έχει ειλικρίνεια και ρίσκο»

Μιλήσαμε με την Ελληνίδα σκηνοθέτιδα για τη νέα της πολιτικά φορτισμένη ταινία με τίτλο «Ελεύθερο Θέμα».

Η ταινία απλώνεται σε διάρκεια που ίσως αποθάρρυνε κάποιον θεατή... Σας απασχόλησε καθόλου αυτό το ενδεχόμενο;
Σα δημιουργό όχι, γιατί από τη στιγμή που επέλεξα να κάνω μια ταινία χαρακτήρων, δε θα μπορούσα να αποφύγω τη μεγάλη διάρκεια. Την ίδια στιγμή, την ταινία διατρέχει μια διάθεση αντικομφορμισμού σε σχέση με ό,τι θεωρείται επιβεβλημένο στο σινεμά. Από το σενάριο, τον τρόπο γυρίσματος, τις ερμηνείες, μέχρι και τη διάρκεια.

Στις ταινίες σας πάντα η προσωπική εμπειρία τροφοδοτεί το σενάριο.
Πράγματι, όμως δεν επιδιώκω να κάνω μια κυριολεκτική αναπαράστασή τους, όπως στα «Ημερολόγια Αμνησίας». Μεταπλάθω τις αναμνήσεις μου, τις ενσωματώνω σε νέες ιστορίες, γιατί έτσι κι αλλιώς δε σκηνοθετώ ρεαλιστικά. Σε ένα γενικότερο επίπεδο, πιστεύω πως η τέχνη πρέπει να έχει μια ειλικρίνεια και ένα ρίσκο. Τα τελευταία χρόνια κιόλας που ζοριζόμαστε περισσότερο σε πολλά μέτωπα, δεν είμαι σίγουρη πως με ενδιαφέρει να παρακολουθώ ταινίες που μένουν στην επιφάνεια, χωρίς να τολμούν να αμφισβητούν την υπάρχουσα κατάσταση.

Αυτό είναι που κάνουν τελικά οι ήρωες στο «Ελεύθερο Θέμα», με διαφορετικούς τρόπους ο καθένας. Πιστεύετε πως η ρήξη θα έπρεπε να είναι βασικό συστατικό της ζωής μας;
Ένα μεγάλο κομμάτι της, ναι, θα μπορούσε να είναι. Ταυτόχρονα όμως χρειάζεται και η αγάπη. Όπως βλέπουμε και στην ταινία, ένας από τους μαθητές γοητεύεται από κάποια στοιχεία του ναζισμού. Η καθηγήτριά του όμως (σ.σ.: η Θεοδώρα Τζήμου), τον προσεγγίζει με θαλπωρή, αναζητά τους λόγους που τον οδήγησαν εκεί σε μια προσπάθεια να τον απομακρύνει από επικίνδυνους δρόμους. Επομένως φυσικά χρειάζεται η ρήξη, δηλώνεται και αυτό ρητά στην ταινία, όμως μόνη της δεν μπορεί να οδηγήσει κάπου.
Σε προσωπικό επίπεδο με τάραξε αρκετά η δημιουργία αυτής της ταινίας, γιατί κατά τη διάρκειά της προσπαθούσα να επεξεργαστώ τις αλλαγές που συνέβαιναν στις ζωές μας, εξαιτίας της κρίσης και όχι μόνο. Καθώς έγραφα το σενάριο, οι ιδέες και τα συναισθήματα έβγαιναν σα χείμαρρος από μέσα μου. Για αυτό το λόγο ήθελα η έννοια της ρήξης να μην περιορίζεται στη συμπεριφορά των ηρώων, αλλά και στην κατασκευή της ταινίας. Υπάρχει ρήξη για παράδειγμα με την παραδοσιακή προσέγγιση της αφήγησης, οι υποπλοκές δεν αναπτύσσονται συμβατικά.

Αυτό είναι εμφανές και από τον τρόπο που χρησιμοποιείται το ονειρικό στοιχείο στην ταινία.
Ακριβώς, ήθελα συνεχώς να αναρωτιόμαστε εάν αυτά που συμβαίνουν είναι αληθινά ή στη φαντασία των ηρώων. Ήθελα να αποτυπώσω, ελπίζω όχι κραυγαλέα, τον παραλογισμό που μας περιβάλλει καθημερινά και να αφήσω το θεατή να φτιάξει δικούς του συνειρμούς.

Μαζί με τη φαντασία, όμως, συνυπάρχουν οι ξεκάθαροι πολιτικοί συμβολισμοί. Όπως στην τελική σεκάνς, όπου ουσιαστικά βλέπουμε ένα κάλεσμα σε δράση.
Οι πολιτικές αναφορές δε θα μπορούσαν να λείπουν από την ταινία. Βαθιά μέσα μου πιστεύω πως η εικόνα μπορεί να φέρει την ανατροπή. Όχι στο βαθμό που ήταν εφικτό τη δεκαετία του '20 για παράδειγμα, αλλά ακόμα προκαλεί ισχυρό αντίκτυπο.

Σας ανησύχησε η πιθανότητα, εξαιτίας της δικαιολογημένης ιδεολογικής φόρτισης της ταινίας, η προσοχή του θεατή να απομακρυνθεί από τις εντάσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών;
Για να είμαι ειλικρινής όχι, γιατί μπορεί οι ταινίες μου να φαίνονται αυστηρά δομημένες, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Όταν ξεκινάω ένα σενάριο αφήνομαι στο συναίσθημα, δε γράφω καθόλου εγκεφαλικά. Αυτή η μέθοδος περνά στη συνέχεια και στην προετοιμασία της παραγωγής, όλοι συμμετέχουν οργανικά στη δημιουργία της ταινίας. Κυρίως οι ηθοποιοί ανακάλυψαν νέα πράγματα για τον εαυτό τους, και ήρθαν με δικές τους ιδέες για τους χαρακτήρες που ενσωματώθηκαν στην ταινία.

Φαντάζομαι πως κάτι τέτοιο θα συνέβη και με τη Θεοδώρα Τζήμου, η οποία έλκει όλη την προσοχή πάνω της.
Μπορώ να σου πω πως η συνεργασία μας ήταν κάτι παραπάνω από υπέροχη. Σε αυτό βοήθησε φυσικά ότι έχουμε ξαναδουλέψει μαζί στο παρελθόν, και έχουμε αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση. Η μέθοδος που ακολουθώ δεν είναι σύμφωνη με την κλασική διαδικασία του «διαβάζω, αποστηθίζω, ερμηνεύω». Αυτό δεν αφορά αποκλειστικά τη Θεοδώρα, αλλά όλους τους ηθοποιούς της ταινίας. Εάν για παράδειγμα κάποιος μου έλεγε ότι δεν ήθελε να διαβάσει το σενάριο, και να έρχεται μόνο στα γυρίσματα, είχε το δικαίωμα να το κάνει. Αυτό που σου περιγράφω βέβαια συνέβαινε αφού προηγουμένως είχε υπάρξει ενδελεχής συζήτηση για τον χαρακτήρα που θα ενσάρκωνε ο καθένας.

Στο τέλος αφιερώνετε την ταινία σε μια συγκεκριμένη τάξη...
Ήταν μερικοί άνθρωποι με τους οποίους ένιωσα ξεχωριστά πράγματα και με ενέπνευσαν στο να κάνω αυτήν την ταινία... Φυσικά δεν πρόκειται για πιστή αναπαράσταση γεγονότων, αλλά ένα αμάλγαμα των όσων βιώσαμε, τα οποία μου έδωσαν το έναυσμα να τα μεταφράσω σε εικόνες.