Συνέντευξη: Νίκος Περάκης

Πάντα αιχμηρός και ανήσυχος, ο εμπνευστής της μυθικής σειράς ταινιών «Λούφα και Παραλλαγή» μιλά στον Γιάγκο Αντίοχο για τη δημιουργική του μετακόμιση στο κέντρο της Αθήνας με την καινούργια του ταινία «Σειρήνες στη Στεριά», την καυστική σάτιρα που δεν φορά πλέον χακί, τα προβλήματα της πόλης στην οποία ζει και το μέλλον του ελληνικού σινεμά.

Η σχέση της πρώτης «Λούφας» του 1984 με τις ολοκαίνουργιες «Σειρήνες στη Στεριά» είναι… το ίδιο το φαινόμενο –ή να το λέμε καλύτερα συμπεριφορά– της λούφας και παραλλαγής, που κατά τη θητεία μπορεί να ήταν μια άμυνα κόντρα στη στρατιωτική λογική, αλλά στη μετέπειτα πολιτική ζωή βρίσκει άπειρες εφαρμογές. Από μια βραχονησίδα με Τουρκάλες εισβολείς στις «Σειρήνες στο Αιγαίο» τώρα βρισκόμαστε στις «Σειρήνες στη Στεριά» και στο ζόρικο κέντρο της Αθήνας… όπου οι ίδιοι χαρακτήρες, ο καθένας με τα δικά του πολύ διαφορετικά προβλήματα, βιώνουν τη σημερινή κρίση, η οποία είναι αρκετά διαφορετική από τη δεκαπενταυγουστιάτικη παρ’ ολίγον σύρραξη στο Αιγαίο. Κοινό στοιχείο είναι επίσης η απουσία της πολιτικής ηγεσίας που τότε έκανε διακοπές και τώρα απλώς δεν υπάρχει πουθενά. Επιπλέον, οι 7 από τους 8 χαρακτήρες των «Σειρήνων» ζουν μόνιμα στην Αθήνα, με τον Σταυρακομαθιακάκη να είναι αυτός που κατεβαίνει από τον Ψηλορείτη και τους επιστρατεύει για τις τράβαγες του, δηλαδή τα μπερδέματά του. Η εικόνα του κέντρου της πόλης στις «Σειρήνες στη Στεριά»… είναι ζοφερή, γεμάτη εγκληματικότητα, γκετοποίηση, ξενοφοβία, δημοσιογράφους-λαμόγια. Πιστεύω ότι υπάρχει ελπίδα γι’ αυτήν την πόλη, όμως πάλι ξέχασα το όνομα του Πολωνού πολιτικού που έλεγε ότι η αισιοδοξία είναι έλλειψη ενημέρωσης. Σήμερα πέρασα από το Σύνταγμα και την Πανεπιστημίου κλαίγοντας από τα δακρυγόνα – και όχι από αντικαθεστωτικό θυμό. Για να σωθεί η Αθήνα, πρέπει να ξεκινήσει επιτέλους η αποκέντρωση, και μάλιστα από τη Βουλή και τα υπουργεία, που καλό θα είναι να πάνε στο Λαύριο^ κι ας πάει αλλού η χωματερή. Η μετανάστευση είναι από τις κυριότερες θεματικές της νέας «Λούφας»... όπως και στην προηγούμενη, στις «Σειρήνες στο Αιγαίο», μετά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις φυσικά. Η ταινία τελείωνε μάλιστα με την υπόσχεση του Σουρβάιβορ να πάει την πεντάχρονη Νούρι στη μάνα του που δεν έχει αγγόνια. Για ευνόητους λόγους δεν θα μπορούσα να γυρίσω την ταινία εκτός έδρας... Έπρεπε να φέρω πάση θυσία τον Σουρβάιβορ και τη Νούρι στην Αθήνα. Να κάνουν τι; Zara έχει και στο Ηράκλειο. Το υπόλοιπο είναι ντοκιμαντέρ για την Αθήνα.

Η γκροτέσκα φυσιογνωμία του Ρένου Χαραλαμπίδη ως δημοσιογράφου στις «Σειρήνες στη Στεριά» είναι μια οξεία κριτική για την τηλεόραση… Αυτήν τη φορά όμως δεν ήθελα να ασχοληθώ πολύ με τα ελληνικά ΜΜΕ. Τα μόνα που συμπεριέλαβα στην ταινία είναι τα ρατσιστικά ρεπορτάζ και τα πολιτικά κουτσομπολιά του συνωμο-σιολόγου Μακρή σε ένα κανάλι της πλάκας – αν και υπάρχουν και μερικά σοβαροφανή τέτοια. Η Βίκυ Καγιά, που ερμηνεύει μια φιλόδοξη πολιτικό στη νέα «Λούφα», περιμένει παιδί. Είναι η ελπίδα για κάτι καινούργιο ή η κυοφορία του «Μωρού της Ρόζμαρι»; Ομολογώ ότι δεν το σκέφτηκα ούτε μεταφυσικά ούτε σατανιστικά. Με την ολέθρια εμπειρία των τζακιών της ελληνικής πολιτικής, μάλλον πηγαίνει προς το αβγό του φιδιού... Ο ελληνικός στρατός αποτελεί για σας μια ιδανική, διαχρονική σεναριακή πρώτη ύλη… Η πρώτη «Λούφα» ήταν μια πολύ προσωπική, βιωματική –σε εισαγωγικά– ταινία, στο πνεύμα των ’80s. Στη συνέχεια κατάλαβα ότι ο στρατός είναι το ιδανικό περιβάλλον για να σατιρίσει κάποιος τη Δικτατορία, πολιτικούς και πολίτες, όπως και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, από τη γέννηση μέχρι τις παιδικές αρρώστιες τους. Ο ελληνικός κινηματογράφος της δεκαετίας του ’80 και το σινεμά του σήμερα… δεν έχουν σχεδόν τίποτα κοινό. Ο τελευταίος δεσμός με τα ’80s ήταν ένας νόμος που δεν ισχύει πια, το ίδιο και θεσμοί όπως το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, το οποίο καταδικάστηκε στην ανυπαρξία. Ίσως έκλεισε κιόλας και δεν το μάθαμε! Οι αδυναμίες του ελληνικού σινεμά τότε και σήμερα… δεν έχω αποφασίσει ακόμη αν είναι του κινηματογράφου ή του κοινού του. Τη δεκαετία του ’80 οι επιδοτούμενοι δημιουργοί γύριζαν προσωπικές ή εμφυλιοπολεμικές ταινίες για κάνα βραβειάκι στο Φεστιβάλ Θεσσαλικής, την ίδια στιγμή που το κοινό δεν είχε ξεκολλήσει από τον Φίνο και έβλεπε ταινίες στο βίντεο με ουισκάκι και φιστικάκι. Οι σημερινοί δημιουργοί δεν πάνε πια στη Θεσσαλονίκη –η οποία εν τω μεταξύ έγινε διεθνής– και βραβεύονται στα διεθνή φεστιβάλ, αλλά δεν έχουν την ίδια τύχη στην εσωτερική αγορά.

Από το «Άρπα Colla» και την πρώτη «Λούφα» μέχρι τη «Φούσκα» και την «Ψυχραιμία», μπορείτε να χαρακτηριστείτε ως ο πιο επιτυχημένος μάντης κακών του ελληνικού σινεμά… Αλλά μάλλον έχασα ξαφνικά τις μαντικές μου ικανότητες κι έπεσα οικτρά έξω σε όλες τις προβλέψεις μου. Ούτε υπηρεσιακή κυβέρνηση είχαμε τον Δεκαπενταύγουστο και οι Αγανακτισμένοι έφυγαν πριν από το τριήμερο για διακοπές. Ακόμη χειρότερα, οι μαντράχαλοι με τα Καλάσνικοφ που ληστεύουν το μαγαζί του Χάμπο στην ταινία, στην ελληνική πραγματικότητα ήταν παιδιά που λήστευαν νοικοκυριά και η μπόμπα που καταστρέφει τη μαρκίζα του στην ίδια πραγματικότητα κατέβασε την πρόσοψη ολόκληρου εμπορικού κέντρου. Η δυναμική σας σχέση με τους νέους… ξεκίνησε λίγο μετά τα 50 μου, όταν κατάλαβα ότι ο νέος ελληνικός κινηματογράφος μάς είχε τελειώσει και συνειδητοποίησα ότι γερνάω μεγαλώνοντας ένα παιδί που θα ενηλικιωθεί την επόμενη χρονιά. Οι νέοι συνεργάτες, όχι μόνο οι ηθοποιοί, με βόηθησαν να περάσω πιο ανώδυνα από τη δεύτερη στην τρίτη ηλικία. Ελπίζω να μη χάσω τις αντοχές μου και να συνεχίσουμε να γυρίζουμε ταινίες και να δημιουργούμε. Η αλήθεια είναι, πάντως, ότι δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση τους αυτήν τη στιγμή...

Αν κάποιος εξωγήινος επισκέπτης ήθελε να κατανοήσει την κακοδαιμονία της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας σε λίγες ώρες, οι ταινίες σας θα ήταν το καλύτερο οπτικοακουστικό υλικό. Το χιούμορ είναι τελικά αιχμηρό όπλο στα χέρια ενός κινηματογραφιστή… Κατά πάσα πιθανότητα αυτή η υπόθεση ισχύει. Η αιχμηρότητα του όπλου όμως εξαρτάται κυρίως από την ευφυΐα του θεατή. Αμφιβάλλω αν ο εξωγήι-νός σας θα καταλάβαινε Χριστό, αν δεν του εξηγούσατε παράλληλα τι βλέπει. Εδώ ακόμη και οι Έλληνες φοιτητές του Πανεπιστημίου Yale ελάχιστα έπιασαν όταν τους πρόβαλε τις ταινίες μου ένας σπουδαίος όσο και ρομαντικός καθηγητής.

Τόσες συνελεύσεις και κινητοποιήσεις πραγματοποιήθηκαν, ενώ δεκάδες χιλιάδες λέξεις γράφτηκαν για τους Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη και το νέο κινηματογραφικό νόμο. Το τελικό αποτέλεσμα… Ακόμη το περιμένουμε, γιατί σχεδόν όλα τα αιτήματα ικανοποιήθηκαν –όπως λένε οι συνδικαλιστές–, αλλά ο νόμος δεν ίσχυσε ποτέ. Ίσως ισχύσει μετά την εξόφληση του δανείου, σε καμιά εικοσαριά χρόνια. Δεν έχω ξανασυναντήσει στη ζωή μου τόσο κυνική αντιμετώπιση. Θα νοσταλγήσουμε τις εποχές που την αρμοδιότητα για τον κινηματογράφο είχε η διεύθυνση Αλυκών του υπουργείου Βιομηχανίας.

Η νέα γενιά σκηνοθετών ταξιδεύει σε αναγνωρισμένα φεστιβάλ, φέρνει βραβεία στη χώρα και φτάνει στην πεντάδα των Όσκαρ… Υπάρχει ενθουσιασμός και καλές ταινίες γυρίζονται υπό πολύ δύσκολες συνθήκες. Καμιά σχέση με τα ’80s. Κρίνοντας από τις 45 ταινίες που ήταν υποψήφιες για τα φετινά Ευρωπαϊκά Βραβεία, η μόδα του ελληνικού σινεμά στις διεθνείς διοργανώσεις θα κρατήσει πολλά χρόνια. Αρκεί να υπάρξει και ανταπόκριση από το ελληνικό κοινό, το οποίο θα μπορούσε να προσφέρει την οικονομική βάση.