Ηλίας Καρελλάς: «Ο Καραγκιόζης είναι μια μικρή, καλή επιθεώρηση»

Ο σκηνοθέτης και σκιοπαίχτης Ηλίας Καρελλάς μιλά στο «α» για την πορεία του, τα σχέδια του για την επόμενη σεζόν, για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της τέχνης των σκιών, όλα αυτά τα στοιχεία που μπορούν να συνθέσουν τον λαϊκό μας πολιτισμό με το σήμερα μέσα από μία παράσταση και για τον «Πλούτο», τη νέα του παράσταση. Στη θεατρική διασκευή που ενώνει τον Καραγκιόζη με τον Αριστοφάνη, συμπράττει για ακόμα μια φορά με τον Λευτέρη Ελευθερίου, την Αρετή Κετιμέ (φωνή, σαντούρι) και το δίδυμο εγχόρδων String Demons. Η παράσταση ξεκινά την πορεία της στο Σινέ Γαλάτσι (Άλσος Βεΐκου) από τις 20 Ιουνίου και θα συνεχίσει με περιοδεία στα ανοιχτά θέατρα της Αθήνας (Ηλιούπολη 27/7, Αιγάλεω 10/9) και σε πολλές μεγάλες επαρχιακές πόλεις.

Σε ποια στιγμή της ζωής σας αποφασίσατε να ακολουθήσετε το θέατρο σκιών και από ποιόν έχετε δεχτεί την μεγαλύτερη επιρροή;
Σε πολύ μικρή ηλικία γνώρισα το θέατρο σκιών μέσα από τις παραστάσεις του θρυλικού Γιώργου Χαρίδημου στο θερινό θέατρό του στην Πλάκα, στην πλατεία Λυσικράτους, τη δεκαετία του ’80. Αργότερα είχα την χαρά και την τιμή να γνωρίσω και να συνεργαστώ με ιερά τέρατα της τέχνης του Καραγκιόζη, όπως ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Μάνθος Αθηναίος, ο Γιάνναρος και πολλοί άλλοι. Δάσκαλός μου ήταν ο Θανάσης Σπυρόπουλος από τον οποίο επηρεάστηκα στα πρώτα μου βήματα, μέχρι να δημιουργήσω το δικό μου στυλ. Ο κόσμος του θεάτρου σκιών με μάγεψε, παίζοντας ήδη επαγγελματικά παραστάσεις μπροστά σε κοινό από την ηλικία των 16 ετών. Είναι η δεύτερη φορά που προσεγγίζετε τον «Πλούτο».

Πως αντιληφθήκατε το έργο και τον Αριστοφάνη τότε και πως τα αντιλαμβάνεστε τώρα;
Ήταν καλοκαίρι του 2003 όταν αποφάσισα μαζί με τον φίλο μου και σκηνοθέτη Vital Schraenen, να φτιάξω μια παράσταση για παιδιά στο μοτίβο που ήδη είχα ξεκινήσει δειλά δειλά να δημιουργώ, μια παράσταση δηλαδή που να συνδυάζει το παραδοσιακό θέατρο σκιών, με τον ηθοποιό, με ζωντανή μουσική, κούκλες και μάσκες. Έτσι, σχεδόν 20 χρόνια πριν, ήρθε ο πρώτος «Πλούτος» του Αριστοφάνη. Με την ανάμνηση εκείνης της παράστασης και της εποχής που ανέβηκε, μιας εποχής παραπάνω ξέγνοιαστης για μένα, είδα αυτή τη φορά το έργο με διαφορετική ματιά, με μια άλλη ωριμότητα, φτιάχνοντας έναν καινούργιο «Πλούτο» από την αρχή.

«Στόχος μου, μέσα από τις παραστάσεις μου για παιδιά και νέους όλα αυτά τα χρόνια, είναι το θέατρο σκιών ή η μουσική μας παράδοση ή ο εικαστικός μας παραδοσιακός πολιτισμός να μην μένουν στο μουσείο, αλλά να χρησιμοποιούνται σε μια παράσταση που αφορά τα παιδιά και το κοινό του 2021».

Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου του Αριστοφάνη συνδέεται με την περίοδο που διανύουμε;
Ο Καραγκιόζης όπως και ο Αριστοφάνης, από την φύση τους επίκαιροι, μου έδωσαν το έναυσμα να δημιουργήσω μια παράσταση τόσο για τα παιδιά, όσο και για όλη την οικογένεια, με αφορμή την επικαιρότητα. Ο πρόσφατος εγκλεισμός, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, η στροφή την περίοδο του lockdown προς την απόκτηση υλικών αγαθών, η ζυγαριά υγείας και οικονομίας, ο πλούσιος και ο φτωχός σε μια περίοδο κρίσης, αποτέλεσαν το εφαλτήριο για αυτήν την καινούργια δουλειά.

Σκιαγραφήστε μας τους βασικούς ήρωες όπως τους φανταστήκατε στο δικό σας έργο.
Στον δικό μας «Πλούτο», τον ρόλο του Χρεμύλου και του Καρίωνα έρχονται να ερμηνεύσουν άριστα και ταιριαστά ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης. Στην παράσταση συναντάμε όλους τους κλασικούς τύπους του θεάτρου σκιών, αλλά και χαρακτήρες από την κλασική κωμωδία του Αριστοφάνη. Επίσης, δημιουργούνται καινούργιοι χαρακτήρες που εμφανίζονται στο πανί με σκοπό να εξάψουν την παιδική φαντασία και να κάνουν το έργο προσφιλές ακόμα και σε μικρές ηλικίες: o γιατρός Ασκληπιός, η κόρη του η Υγεία, τα δύο μαγικά φίδια που θα δώσουν πίσω το φως στον Πλούτο. Στο έργο επίσης τονίζονται δραματουργικά με την φυσική τους παρουσία, ο Λευτέρης Ελευθερίου σε έναν διπλό ρόλο, του Πλούτου και της Φτώχειας, η Αρετή Κετιμέ σαν τραγουδίστρια, Πυθία, μάντισσα, οδηγεί τον Καραγκιόζη να συναντήσει τον Πλούτο, ενώ δύο σύγχρονοι αφηγητές μουσικοί, οι String Demons, αποτελούν τον βασικό συνδετικό κρίκο μεταξύ θεατών και μπερντέ, παίζοντας και τραγουδώντας και αυτοί ζωντανά στη σκηνή.

Συνεργάζεστε ξανά με τον Λευτέρη Ελευθερίου, την Αρετή Κετιμέ και τους String Demons. Ποια είναι τα στοιχεία που κρατούν ζωντανή τη συνεργασία σας;
Και με τους τρεις βασικούς συντελεστές της παράστασης έχουμε συναντηθεί στο παρελθόν σε διαφορετικές παραγωγές. Αυτό που με έκανε να συνεργαστώ και πάλι μαζί τους είναι η αγάπη και το πάθος τους για τον κοινό μας στόχο και το πόσο ξεχωριστός, ιδιαίτερος και επιτυχημένος είναι ο καθένας στον δικό του τομέα. Μου αρέσει πάντα να αναζητώ καινούργια έργα και νέους συνεργάτες, αλλά όταν πραγματικά η συνταγή έχει πετύχει, είναι κρίμα να μην επαναλαμβάνεται πανηγυρικά.

Ο Καραγκιόζης και ο Αριστοφάνης έχουν διαφορετική καταγωγή, σε ποια σημεία συναντιούνται;
Ο Αριστοφάνης και οι κωμωδίες του και ο Καραγκιόζης και οι δικές του, αν και απέχουν χρονικά μεταξύ τους, παρουσιάζουν ομοιότητες ως προς την δομή και την μορφή των έργων. Ομοιότητες θα μπορούσε κανείς ακόμα να βρει ως προς κάποιους χαρακτήρες, παρά την ανατολίτικη καταγωγή του Καραγκιόζη. Και τα δύο είδη κωμωδίας-θεάτρου, καυτηριάζουν, σατιρίζουν, είναι επίκαιρα, το καθένα με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Ο Αριστοφάνης χρησιμοποιώντας ως όχημα το ελληνικό θέατρο σκιών, γίνεται ένα είδος θεάτρου προσιτό για τις μικρές ηλικίες, ευφάνταστο εικαστικά με έμφαση στη δυναμική και το συμβολικό του χαρακτήρα.

«Ο σκιοπαίκτης θα πρέπει να διαθέτει ένα πολύπλευρο ταλέντο, μιας και θα πρέπει να συνδυάσει στην παράστασή του πολλές διαφορετικές δεξιότητες και πολλές τέχνες μαζί. Αυτή η ιδιαιτερότητα είναι που καθιστά το ελληνικό θέατρο σκιών ένα ξεχωριστό είδος θεάτρου και ένα από τα δυσκολότερα είδη θεάματος σε ολόκληρο τον κόσμο».

Πώς καταφέρνετε να διατηρείτε μια τόσο λεπτή ισορροπία στις παραστάσεις σας ανάμεσα στο παραδοσιακό και το σύγχρονο στοιχείο;
Από όταν ξεκίνησα να φτιάχνω παραστάσεις για παιδιά και νέους και ειδικά στις παραστάσεις που πρωταγωνιστούσε στη σκηνή ο Καραγκιόζης, κύριο μέλημά μου ήταν να μπορεί να έχει αυτό το είδος θεάτρου πάνω στη σκηνή μια ιδιαίτερη και σύγχρονη ματιά. Να στηρίζεται δηλαδή με το ένα πόδι στην παράδοση και με το άλλο στο σήμερα. Στόχος μου, μέσα από τις παραστάσεις μου για παιδιά και νέους όλα αυτά τα χρόνια, είναι το θέατρο σκιών ή η μουσική μας παράδοση ή ο εικαστικός μας παραδοσιακός πολιτισμός να μην μένουν στο μουσείο, αλλά να χρησιμοποιούνται σε μια παράσταση που αφορά τα παιδιά και το κοινό του 2021.

Είναι ψυχαγωγικό αλλά και, πολιτικό το θέατρο του Καραγκιόζη;
Φυσικά και το ελληνικό θέατρο σκιών είναι τόσο ψυχαγωγικό, όσο και πολιτικό είδος θεάτρου. Η πολιτική σάτιρα ή η σάτιρα της επικαιρότητας, κατά κύριο λόγο συναντάται στις παραστάσεις των ενηλίκων. Αντίστοιχα, το ελληνικό θέατρο σκιών για το παιδικό κοινό μπορεί να αποτελέσει ένα καταπληκτικό εργαλείο για την εκπαίδευση με την αντίστοιχη θεματολογία και να μιλήσει στα παιδιά του σήμερα. Ο Καραγκιόζης, χάρη στον αυτοσχεδιασμό που ο παίκτης μπορεί να έχει πίσω από το φωτισμένο πανί, μιας και ο ίδιος είναι που κινεί τις φιγούρες, κάνει τις φωνές, ετοιμάζει τα κείμενα και φτιάχνει ένα μικρό one man show, δίνει τη δυνατότητα να σχολιάσει κανείς την επικαιρότητα και να κάνει το κοινό να συμμετέχει στην παράσταση, δημιουργώντας ένα μικρό stand-up comedy.

Έχει μέλλον το θέατρο σκιών και ειδικότερα ο Καραγκιόζης;
Το θέατρο σκιών στην Ελλάδα έχει ένα σπουδαίο παρελθόν το οποίο, κατά κύριο λόγο, ανήκει πλέον στην παράδοση και έχει παραπάνω λαογραφικό ή μουσειακό χαρακτήρα. Το παρόν του ελληνικού θεάτρου σκιών είναι ζωντανό. Ο Καραγκιόζης είναι ένα είδος θεάτρου που αν παρουσιάζεται με τον σωστό τρόπο, μακριά από κάθε προχειρότητα ή φθηνή παραγωγή, γοητεύει με τον δικό του μοναδικό τρόπο και μαγεύει τα παιδιά του σήμερα. Όσον αφορά το μέλλον του θεάτρου σκιών στην Ελλάδα, αυτό εξαρτάται από την σοβαρότητα με την οποία θα το αντιμετωπίσει κάποιος, ακολουθώντας την εποχή του και τις ανάγκες της.

Ο σκιοπαίκτης έχει οπτική επαφή με τους θεατές και μπορεί να αντιληφθεί αμέσως τις αντιδράσεις τους. Πίσω από τον μπερντέ, πως επικοινωνείτε με το κοινό;
Όπως χαρακτηριστικά έλεγε και ο μεγάλος δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, Ευγένιος Σπαθάρης, ο Καραγκιόζης είναι ένα θέατρο που παίζεται με το αυτί. Ίσως είναι το μοναδικό είδος θεάτρου σε όλον τον κόσμο που ο καλλιτέχνης δεν έχει καμία οπτική επαφή με το κοινό, αλλά στηρίζεται μόνο σε όποιες αντιδράσεις ακούγονται και φτάνουν σε εκείνον την ώρα που ερμηνεύει την παράσταση πίσω από τον μπερντέ. Είναι ένα θέατρο όπου ο ίδιος ο Καραγκιοζοπαίχτης δίνει την φωνή του σε όλους τους χαρακτήρες. Πολλές φορές δεν υπάρχει κείμενο για την παράσταση, αλλά ο βασικός σκελετός και το κείμενο φτιάχνεται την ώρα της παράστασης ή διαμορφώνεται ανάλογα με τις αντιδράσεις του κοινού, με πολύ έντονο το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Ο Καραγκιόζης θα λέγαμε πως είναι μια μικρή, καλή επιθεώρηση. Ο σκιοπαίκτης θα πρέπει να διαθέτει ένα πολύπλευρο ταλέντο, μιας και θα πρέπει να συνδυάσει στην παράστασή του πολλές διαφορετικές δεξιότητες και πολλές τέχνες μαζί. Αυτή η ιδιαιτερότητα είναι που καθιστά το ελληνικό θέατρο σκιών ένα ξεχωριστό είδος θεάτρου και ένα από τα δυσκολότερα είδη θεάματος σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τι θα παρουσιάσετε το χειμώνα;
Τον ερχόμενο χειμώνα, αν οι συνθήκες το επιτρέψουν, θα βρεθούμε ξανά με τους μικρούς θεατές σε τρεις ξεχωριστές παραγωγές: στο Θέατρο Κάππα με τον «Συρανό ντε Μπερζεράκ» για δεύτερη χρονιά, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τα Χριστούγεννα, για όγδοη συνεχόμενη χρονιά, αυτή τη φορά με την παράσταση «Τα Χριστούγεννα του Καραγκιόζη στη Σκάλα του Μιλάνου» και στη συνέχεια, στο Μέγαρο με την καινούργια παραγωγή «Ο ήχος των σκιών» που έρχεται να διαδεχθεί τα δύο χρόνια επιτυχίας με το θρυλικό «Σπίτι του Καραγκιόζη».

©φωτογραφιών: Γερασιμοπούλου Stage Photos.

i Προπώληση μέσω viva.gr