Η Μακεδονία αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση διαμέρισμα της Βόρειας Ελλάδας αλλά και της χώρας γενικότερα. Το ανάγλυφο της περιοχής είναι αρκετά σύνθετο με έντονα ορεινές περιοχές, χαμηλές ημιορεινές και πεδινές εκτάσεις. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε κλιματολογικό επίπεδο σε ό,τι αφορά στην ηλιοφάνεια, τις βροχοπτώσεις και τις εποχικές θερμοκρασίες. Αποτέλεσμα των ανωτέρω, είναι η ύπαρξη πολυάριθμων οικοσυστημάτων που έχουν οδηγήσει στην καθιέρωση μιας σειράς οίνων με την ένδειξη Ονομασία Προέλευσης αλλά και μιας μεγάλης γκάμας που έχει δικαίωμα στην ένδειξη Τοπικός Οίνος.
Ιστορικά, η Μακεδονία έχει στενή σχέση με την αμπελοκαλλιέργεια και το κρασί εδώ και χιλιετίες. Εκτός από τα γραπτά κείμενα που έχουν διασωθεί και την αποδεικνύουν υπάρχει και ένας μεγάλος όγκος αρχαιολογικών ευρημάτων που την επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Με το πέρασμα των αιώνων όμως οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις οδήγησαν στην εγκατάλειψη της συστηματικής καλλιέργειας, η οποία περιορίστηκε σε ορισμένες (ενίοτε εξαιρετικά σημαντικές) νησίδες. Η τάση αυτή άρχισε να αναστρέφεται αρχικά μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση νέων πληθυσμών σε διάφορες περιοχές του διαμερίσματος. Η κατάσταση οδηγήθηκε σε περαιτέρω βελτίωση από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και την τελευταία εικοσιπενταετία έκανε ένα σημαντικό άλμα, με αποτέλεσμα σήμερα, οι αμπελοοινικές εκμεταλλεύσεις να κάνουν αισθητή την παρουσία τους με υποτονικούς μόνο τον νομό Πιερίας και δευτερευόντως τον νομό Καστοριάς. Το γεωγραφικό διαμέρισμα της Μακεδονίας έχει το δικαίωμα στην παραγωγή ενός Τοπικού Μακεδονικού Οίνου.
Μακεδονικός Τοπικός Οίνος
Πιο αναλυτικά, σήμερα η Μακεδονική αμπελουργία / οινοπαραγωγή, εξεταζόμενη ανά νομό, έχει ως εξής :
Νομός Γρεβενών
Ημιορεινός κατά 85% περίπου ο νομός Γρεβενών θεωρείται μια από τις ψυχρότερες περιοχές της χώρας με μικρή παράδοση στην αμπελοκαλλιέργεια. Η έκταση των αμπελώνων του νομού δεν ξεπερνά τα 2000 στρέμματα και παρά το γεγονός ότι έχει το δικαίωμα στην παραγωγή ενός Τοπικού Οίνου δεν εμφανίζει κάποια αξιόλογη οργανωμένη δραστηριότητα.
Τοπικός Οίνος Γρεβενών
Νομός Δράμας
Αν και ο νομός είναι σε σημαντικό ποσοστό ορεινός, τα τελευταία τριάντα χρόνια, η αμπελοκαλλιέργεια και η παραγωγή κρασιού αναγεννήθηκε στην κυριολεξία από τις στάχτες κυρίως σε πεδινές και λοφώδεις περιοχές κοντά στην πόλη της Δράμας. Επίκεντρο της δυναμικής ανάπτυξης είναι οι περιοχές της Αδριανής, της Αγοράς του Μικροχωριού και των Κοκκινογείων. Η αμπελουργική ζώνη του νομού προστατεύεται κλιματολογικά από ορεινούς όγκους, είναι μάλλον ψυχρότερη από γειτονικές περιοχές και εδαφολογικά είναι κατάλληλη για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Τα σχετικά δροσερά καλοκαίρια επιτρέπουν μια αργή διαδικασία ωρίμανσης, η οποία οδηγείται σε αίσιο πέρας με πολύ καλά ποιοτικά αποτελέσματα. Ένας ακόμα παράγοντας επιτυχίας είναι και το γεγονός ότι η εκ του μηδενός σύσταση των αμπελώνων οδήγησε στη χρησιμοποίηση (κυρίως) διεθνών ποικιλιών ικανών να παράγουν κρασιά υψηλού επιπέδου. Σε συνδυασμό με το ότι το όλο εγχείρημα ήταν προϊόν ιδιωτικής προσπάθειας με επαρκή κεφάλαια και χωρίς τις αγκυλώσεις του κρατικού παρεμβατισμού, το φαινόμενο καθίσταται εξηγήσιμο. Σήμερα, στον νομό Δράμας παράγονται τρεις οίνοι με την ένδειξη Τοπικός Οίνος και είναι ανοικτή η συζήτηση με διχασμένες απόψεις για τη δημιουργία οίνων με την ένδειξη Ονομασία Προέλευσης.
Τοπικός Οίνος Δράμας
Τοπικός Οίνος Αγοράς
Τοπικός Οίνος Αδριανής
Νομός Ημαθίας
Ο ημιορεινός αυτός νομός της κεντρικής Μακεδονίας φιλοξενεί μια από τις σημαντικότερες αμπελουργικές ζώνες της Ελλάδας. Οι ορεινοί όγκοι βρίσκονται στη δυτική και νότια πλευρά (Βέρμιο και Πιέρια όρη) ενώ η αμπελουργική ζώνη βρίσκεται στις υπώρειες του Βερμίου γύρω από την πόλη της Νάουσας. Το υψόμετρό της κυμαίνεται από 150-350 μέτρα και το κλίμα, ήπιο ηπειρωτικό, είναι ιδανικό για αμπελοκαλλιέργεια. Η ζώνη παραγωγής οίνων με ονομασία προέλευσης Νάουσα περιλαμβάνει εννέα χωριά και παράγει ένα μονοποικιλιακό κρασί από την ποικιλία Ξινόμαυρο. Το ανάγλυφο της περιοχής σε συνδυασμό με την εδαφολογική σύνθεση και τις μικροκλιματολογικές αναφορές οδηγεί στην παραγωγή κρασιών με διαφορές και ιδιαιτερότητες ανάλογα με την περιοχή προέλευσης των σταφυλιών. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις το Ξινόμαυρο συνδέεται ποικιλιακά ή τουλάχιστον οργανοληπτικά με το γαλλικό Pinot Noir (Βουργουνδία). Στην πράξη όμως ούτε τα κρασιά της Νάουσας ούτε γενικότερα τα κρασιά από Ξινόμαυρο επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο πέραν ελάχιστων εξαιρέσεων που αναδεικνύουν κάποιες (τυχαίες;) ομοιότητες. Στον νομό Ημαθίας εκτός από τον οίνο Ονομασίας Προέλευσης Νάουσα, δικαίωμα παραγωγής έχει και ένας Τοπικός Οίνος.
Ο.Π.Α.Π. Νάουσα
Οίνος ερυθρός, ήσυχος (χωρίς CO2) που σε επίπεδο γλυκύτητας μπορεί να είναι ξηρός, ημίξηρος ή ημίγλυκος. Σε ποικιλιακό επίπεδο προέρχεται αποκλειστικά από Ξινόμαυρο.
Τοπικός Οίνος Ημαθίας
Νομός Θεσσαλονίκης
Αμπελουργικά, ο νομός Θεσσαλονίκης δεν χαρακτηρίζεται από κάποια ιδιαίτερη ενότητα. Άλλωστε, παρά το γεγονός ότι η παρουσία αμπέλου διαπιστώνεται σε όλη την έκταση του νομού, οι συγκροτημένες αμπελουργικές ζώνες που δικαιολογούν την ύπαρξη Τοπικού Οίνου (ο νομός δεν έχει δικαίωμα για οίνο με Ονομασία Προέλευσης) είναι διάσπαρτες με εμφανείς μορφολογικές, κλιματολογικές και εδαφολογικές διαφορές και τουλάχιστον μία οφείλει την ύπαρξή της στη δυναμική παρουσία ενός και μόνου παραγωγού. Ιστορικά, ο αμπελώνας του νομού καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τη φυλλοξήρα στις αρχές του αιώνα και η αναγέννησή του οφείλεται στην άφιξη νέων πληθυσμών λόγω της Μικρασιατικής καταστροφής. Ουσιαστικά, όμως η είσοδος του νομού Θεσσαλονίκης στο χώρο του ποιοτικού κρασιού ξεκινάει από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και την ανάπτυξη του κινήματος των «μικρών παραγωγών» και των ανάλογων εκμεταλλεύσεων.
Σε ό,τι αφορά στην ένδειξη Τοπικός Οίνος, υπάρχουν οι εξής:
Τοπικός Οίνος Επανομής
Τοπικός Οίνος Πλαγιές Βερτισκού
Τοπικός Οίνος Θεσσαλονίκης
Τοπικός Οίνος Νέας Μεσημβρίας
Νομός Καβάλας
Παραδοσιακά αμπελουργικός νομός με κύριο αντικείμενο την παραγωγή επιτραπέζιων σταφυλιών με κυρίαρχη ποικιλία το ροδακί. Έχει συμμετοχή στην παραγωγή κρασιού με εμφανή ποιοτικά χαρακτηριστικά μόλις από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 2000. Σημαντικοί αρωγοί στο νέο ξεκίνημα είναι οι κλιματολογικές συνθήκες που σαφώς επηρεάζονται από τη γειτνίαση των αμπελώνων με τη θάλασσα αλλά και το ανάγλυφο της περιοχής, το οποίο επηρεάζει τις πρώτες ταυτόχρονα δε επιτρέπει την εύκολη (συνήθως) χρήση εδαφών κατάλληλων σε επίπεδο σύστασης για το ποιοτικό ζητούμενο.
Ο νομός έχει δικαίωμα παραγωγής ενός Τοπικού Οίνου.
Τοπικός Οίνος Παγγαίου
Νομός Καστοριάς
Ο νομός Καστοριάς με υψόμετρο που γενικά υπερβαίνει τα 500 μέτρα και βαρύ ηπειρωτικό κλίμα δεν είναι γενικά, περιοχή στην οποία ευνοείται η αμπελοκαλλιέργεια και η παραγωγή οίνων με ποιοτικές προδιαγραφές. Εξαίρεση ίσως αποτελούν οι περιοχές που βρίσκονται σε επαφή με τη λίμνη με τρόπο που να επηρεάζονται οι κλιματολογικές συνθήκες και να δημιουργείται ένα μικροσύστημα που επιτρέπει την επιτυχία του όποιου εγχειρήματος. Ο νομός έχει δικαίωμα στην παραγωγή ενός Τοπικού Οίνου.
Τοπικός Οίνος Καστοριάς
Νομός Κιλκίς
Αν και δεν συνορεύουν ο Νομός Κιλκίς (και ειδικότερα η αμπελουργική ζώνη της Γουμένισσας), θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πρώτος εξάδελφος ή αδελφός της Νάουσας. Η εν λόγω ζώνη βρίσκεται γύρω από την ομώνυμη πόλη, στις πλαγιές του όρους Παϊκου σε υψόμετρα που κυμαίνονται ανάμεσα στα 150 και τα 300 μέτρα. Το ανάγλυφο του νομού επιτρέπει στην θάλασσα (αν και δεν είναι παραθαλάσσιος) να λειτουργεί θετικά προς την κατεύθυνση της κλιματικής ηπιότητας και να ευνοεί την παραγωγή κρασιών με ποιοτικά χαρακτηριστικά. Παρά το γεγονός ότι η καλλιέργεια του αμπελιού έχει παράδοση που χάνεται στα βάθη των αιώνων και εδώ η φυλλοξήρα ενήργησε καταστρεπτικά. Η καλλιέργεια επανεμφανίστηκε μετά την Μικρασιατική καταστροφή, ήταν όμως περιορισμένης εμβέλειας και τοπικού χαρακτήρα. Η κινητήρια δύναμη για την ποιοτική αναγέννηση της περιοχής ήταν η οικογένεια Μπουτάρη, η οποία δημιούργησε και το πρώτο σύγχρονο οινοποιείο στη ζώνη. Κυρίαρχη ποικιλία για τα κρασιά της Γουμένισσας είναι όπως και στη Νάουσα το Ξινόμαυρο (εξ ου και η αναφερόμενη σχέση) με τη διαφορά ότι στη συγεκριμένη περίπτωση συμμετέχει κατά ένα τουλάχιστον 20% και η τοπική ποικιλία Νεγκόσκα. Ο νομός έχει δικαίωμα στην παραγωγή μόνο ενός οίνου με την ένδειξη Ονομασία Προέλευσης.
Ο.Π.Α.Π. Γουμένισσα
Οίνος ερυθρός, ήσυχος (χωρίς CO2) που σε επίπεδο γλυκύτητας είναι αποκλειστικά ξηρός. Σε ποικιλιακό επίπεδο προέρχεται από Ξινόμαυρο, το οποίο πρέπει να συνοδεύεται από Νεγκόσκα σε ποσοστό τουλάχιστον 20%.
Νομός Κοζάνης
Αν και σε επίπεδο έκτασης αμπελώνων, ο νομός δεν μπορεί να θεωρηθεί ασήμαντος (περίπου 10.000 στρέμματα) από άποψη οινολογικής φήμης είναι μάλλον ασήμαντος. Σε επίπεδο παράδοσης μόνο, η περιοχή της Σιάτιστας κάνει αισθητή την παρουσία της κυρίως με το ομώνυμο γλυκό (λιαστό) κρασί της. Ποικιλιακά κυριαρχεί το Ξινόμαυρο παράλληλα με μια άλλη ερυθρή ποικιλία το Μοσχόμαυρο, το οποίο δίνει κρασιά που αρωματικά παραπέμπουν σε Μοσχάτο. Τέτοιο κρασιά αποτελούν σήμερα αρκετά σύνηθες φαινόμενο κυρίως στην Αγορά της Βόρειας Ελλάδας και μπορούμε να πούμε ότι είναι εύκολα κατανοητά στον καταναλωτή και ευχάριστα. Μέχρι πρόσφατα ακόμα και η περιοχή της Σιάτιστας βρισκόταν σε ύπνωση με μηδενική παρουσία σε επίπεδο οινοποιείου και εμφιαλωμένου κρασιού. Σήμερα η εικόνα εμφανίζεται βελτιωμένη με μια μονάδα στην εν λόγω περιοχή και δυο-τρεις στην περιοχή του Βελβεντού. Ο νομός έχει δικαίωμα στην παραγωγή τριών Τοπικών Οίνων.
Τοπικός Οίνος Κοζάνης
Τοπικός Οίνος Σιάτιστας
Τοπικός Οίνος Βελβεντού
Νομός Πέλλας
Ο συνοριακός αυτός νομός ανάμεσα στη Φλώρινα και το Κιλκίς, παρά το γεγονός ότι τα ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη αμπελουργικής παράδοσης (τουλάχιστον από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου) δεν έχει να επιδείξει κάτι αξιόλογο σήμερα. τα 6000 στρέμματα αμπελώνων του νομού βρίσκονται στις πλαγιές του βουνού (Βέρμιο, Βοράς, Καϊμακτσαλάν) και οι ποικιλίες που κυριαρχούν είναι το Ξινόμαυρο και ο Ροδίτης. Ο νομός έχει δικαίωμα στην παραγωγή ενός Τοπικού Οίνου.
Τοπικός Οίνος Πέλλας
Νομός Πιερίας
Αν και διαθέτει περιοχές (κοντά στα Πιέρια όρη και στους Βόρειους πρόποδες του Ολύμπου) που θα μπορούσαν να δώσουν ικανοποιητικά αποτελέσματα, ο σε σημαντικό βαθμό πεδινός νομός Πιερίας δεν δηλώνει ουσιαστικά παρουσία σε επίπεδο παραγωγής οίνων. Παρά ταύτα, έχει δικαίωμα στην παραγωγή ενός Τοπικού Οίνου, ο οποίος όμως μέχρι στιγμής δεν εκπροσωπείται.
Τοπικός Οίνος Πιερίας
Νομός Σερρών
Η όποια αμπελουργική παράδοση (υπαρκτή άλλωστε σε όλα τα σημεία της επικράτειας) δεν έχει οδηγήσει τον νομό Σερρών σε οινοπαραγωγικές επιδόσεις επιπέδου. Πρόσφατα, ιδρύθηκε η πρώτη αμπελοοινική εκμετάλλευση με θετικές επιδόσεις και οι προσπάθειες που γίνονται έχουν ως βάση κυρίως διεθνείς ποικιλίες. Ο αμπελώνας του νομού, ο οποίος έχει δικαίωμα σε έναν Τοπικό Οίνο, καλύπτει περίπου 4000 στρέμματα.
Τοπικός Οίνος Σερρών
Νομός Φλωρίνης
Χωρίς μεγάλη απόκλιση από την αλήθεια, μπορούμε να πούμε ότι ο νομός Φλωρίνης είναι η ψυχρότερη περιοχή της Ελλάδας. Το μέσο υψόμετρο κινείται από 550 έως 750 μέτρα ενώ η με ικανοποιητικό τρόπο καλλιέργεια του αμπελιού γίνεται στην περιοχή των λιμνών Πετρών και Βεγορίτιδας. Οι συγκεκριμένες μεγάλες υδάτινες επιφάνειες λειτουργούν ρυθμιστικά με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μικροκλιματολογικές συνθήκες ικανές για παραγωγή ποιοτικών κρασιών. Κυρίαρχη ποικιλία είναι το Ξινόμαυρο με τη διαφορά ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση καλλιεργείται σε υψόμετρο σχεδόν διπλάσιο από αυτό της Νάουσας. Με την δημιουργία κάποιων σύγχρονων μονάδων και τη σύσταση νέων αμπελώνων, έχουν αρχίσει να δηλώνουν παρουσία και αρκετές διεθνείς ποικιλίες. Αν και τα ερυθρά κρασιά από Ξινόμαυρο παρουσιάζουν εδνιαφέροντες αρωματικούς χαρακτήρες και συχνά πιο ήπια γεύση (σε σχέση με τη Νάουσα), ο νομός διακρίνεται για την παραγωγή πολύ καλού ροζέ κρασιού και εξ ίσου καλών αφρωδών. Ο αμπελώνας του νομού καλύπτει περίπου 14.000 στρέμματα και έχει δικαίωμα σε έναν οίνο με Ονομασία Προέλευσης και σε έναν Τοπικό Οίνο.
Ο.Π.Α.Π. Αμύνταιο
Οίνος ροζέ ή ερυθρός ήσυχος (χωρίς CO2) που σε επίπεδο γλυκύτητας μπορεί να είναι ξηρός, ημίξηρος ή ημίγλυκος. Σε ποικιλιακό επίπεδο προέρχεται από Ξινόμαυρο.
Οίνος ροζέ αφρώδες (με παρουσία CO2) που σε επίπεδο γλυκύτητας μπορεί να είναι ξηρός, ημίξηρος ή ημίγλυκος. Σε ποικιλιακό επίπεδο προέρχεται από Ξινόμαυρο.
Τοπικός Οίνος Φλώρινας
Νομός Χαλκιδικής
Η ύπαρξη της μοναστηριακής πολιτείας του Άθωνα είναι ίσως ο πυλώνας της αμπελουργικής παράδοσης του νομού. Παράλληλα, όμως ο νομός Χαλκιδικής είναι ένα από τα λίκνα της αναγέννησης του σύγχρονου ελληνικού κρασιού αφού σε αυτόν φιλοξενείται το Κτήμα Καρρά το οποίο θεωρείται ως ο μεγαλύτερος ενιαίος ιδιωτικός αμπελώνας της Ελλάδας (3500 στρέμματα περίπου). Φυσικά, η οινική ιστορία της περιοχής ξεκινάει από την αρχαιότητα και μας είναι γνωστά τα ποιοτικά κρασιά της Σκιώνης και της Μένδης (Κασσάνδρα). Τόσο η μορφή της ακτογραμμής όσο και το ανάγλυφο του νομού ευνοούν απόλυτα την αμπελοκαλλιέργεια και αυτό αντικατοπτρίζεται απόλυτα σε αρκετά από τα κρασιά των παραγωγών της περιοχής. Το σύνολο των αμπελώνων της Χαλκιδικής πλησιάζει τα 10.000 στρέμματα από τα οποία, το 1/3 ανήκει στο Κτήμα Καρρά και 1/3 στη μοναστηριακή πολιτεία. Ποικιλιακά, σε γενικές γραμμές, επικρατούν το Ασύρτικο, το Αθήρι, το Ξινόμαυρο και το Λημνιό. Ειδικότερα όμως, στο Κτήμα Καρρά υπάρχουν και σημαντικές εκτάσεις που καλύπτονται από Cabernet Sauvignon και Cabernet Franc. Ο νομός Χαλκιδικής έχει δικαίωμα σε δύο οίνους με την ένδειξη Ονομασία Προέλευσης και σε τρεις οίνους με την ένδειξη Τοπικός Οίνος.
Ο.Π.Α.Π. Πλαγιές Μελίτωνα Λευκός
Οίνος λευκός ήσυχος (χωρίς CO2) που σε επίπεδο γλυκύτητας είναι αποκλειστικά ξηρός. Σε ποικιλιακό επίπεδο προέρχεται από 50% Αθήρι, 15% Ασύρτικο, 15% Ροδίτη και 20% λοιπές ποικιλίες.
Ο.Π.Α.Π. Πλαγιές Μελίτωνα Ερυθρός
Οίνος ερυθρός ήσυχος (χωρίς CO2) που σε επίπεδο γλυκύτητας είναι αποκλειστικά ξηρός. Σε ποικιλιακό επίπεδο προέρχεται από 70% Cabernet Franc και Λημνιό και 30% Cabernet Sauvignon.
Τοπικός οίνος Σιθωνίας
Αγιορείτικος Τοπικός Οίνος
Τοπικός οίνος Χαλκιδικής
Δ.Κ.
