Το πρώτο ίσως που σκέφτεσαι μετά από μια -έστω και σύντομη- γνωριμία με τη Χίο είναι ότι αυτός ο τόπος θα έπρεπε να βρίσκεται στις εξέχουσες επιλογές μας για διακοπές ή έστω ολιγοήμερη απόδραση μακριά από τα γνωστά σκηνικά. Γιατί έχει διατηρήσει μια αυθεντικότητα σε χαμηλούς τόνους ενώ παράλληλα έχει να σου δείξει οικισμούς απαράμιλης ομορφιάς και να σε χορτάσει με ατόφιες γεύσεις της γης και της θάλασσας. Μακρινός προορισμός, σίγουρα, αλλά οι 8 έως 10 ώρες (ανάλογα με το δρομολόγιο του πλοίου) δεν είναι απαγορευτικές, ενώ βέβαια υπάρχει και αεροπλάνο. Η γενικά «παραγνωρισμένη» Χίος συγκεντρώνει αξιοθαύμαστα προσόντα και σε πολλά δεν έχει ανταγωνιστή.
Με λίγα λόγια: νησί που δεν μοιάζει με κανένα. Τόπος που έχει διατηρήσει τη φυσιογνωμία και την καθημερινότητά του. Τοπία των αντιθέσεων: άγρια φύση με εντυπωσιακούς πέτρινους όγκους, ήμεροι κάμποι και πράσινες πλαγιές, αμέτρητες παραλίες. Η ιστορία που ζωντανεύει με μαγικό τρόπο σε κάθε βήμα: μεσαιωνικοί οχυρωμένοι οικισμοί σαν να βγήκαν από ταινία, μυθικές επαύλεις από την εποχή των Γενουατών, ο περίφημος Κάμπος -από μόνος του αιτία επίσκεψης. Ο νότος, με τα χιώτικα μαστιχόδεντρα-ζωγραφιές, πατρίδα της μοναδικής στον κόσμο χιώτικης μαστίχας. Τα προϊόντα ντόπιας παραγωγής. Οι αυθεντικές γεύσεις της θάλασσας και του βουνού, η ανεπιτήδευτη μαγειρική με τοπικά υλικά. Οι άνθρωποι και η φιλοξενία τους. Και, τέλος, η πανταχού παρούσα σκιά του Ομήρου στον τόπο που λένε πως γεννήθηκε, να σε ακολουθεί σε κάθε βήμα…
Πρόσκληση από τη γη του Ομήρου…
Η Χίος είναι δικαίως περήφανη ως πιθανή γενέτειρα του μεγάλου ραψωδού και το προβάλει με κάθε τρόπο. Σε αυτή την προσπάθεια, η εκδήλωση «Ομηρικά Συμπόσια» που διοργάνωσε ο πολιτιστικός σύλλογος «Μυρωδάτη Χίος», μας έδωσε την αφορμή γι’ αυτό το οδοιπορικό γνωριμίας με τον τόπο και τις γεύσεις του. Στο γαστρονομικό κομμάτι της εκδήλωσης ενδιαφέρον είχε η παρασκευή εδεσμάτων με υλικά που πιστεύεται ότι χρησιμοποιούσαν οι πρόγονοί μας, ενώ ιδιαίτερη έμφαση με διάλεξη έγινε για τον οίνο στην αρχαιότητα, δεδομένου ότι η Χίος είναι η πατρίδα του «Αριούσιου οίνου», του πρώτου γνωστού κρασιού στην αρχαία Ελλάδα.
Οι γεύσεις της Χίου
H μαστίχα: στη νότια Χίο -και μόνο εκεί!- έχει βρεί εδώ και αιώνες ιδανικές συνθήκες ευδοκίμησης ο μαστιχοφόρος σχίνος Pistacia lentiscus var. Chia. Το δέντρο της μαστίχας καλλιεργείται στον τόπο μας πάνω από 2500 χρόνια ενώ τη χρησιμοποιούσε για ιατρικούς λόγους και ο Ιπποκράτης. Ανέκαθεν ήταν περιζήτητο και ακριβό προϊόν, συνδεδεμένο με την ιστορία, τον πλούτο και τα προνόμια της Χίου. Η όλη διαδικασία της εξαγωγής της μαστίχας (της ρητίνης του σχίνου) γίνεται μέχρι και σήμερα χειροποίητα από τους μαστιχοπαραγωγούς κατοίκους των 24 Μαστιχοχωριών, που έχουν διατηρήσει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό τη μεσαιωνική εικόνα των οχυρωμένων οικισμών. Την παραγωγή, προβολή και πώληση των προϊόντων μαστίχας Χίου έχει αναλάβει η αλυσίδα των Mastiha shops της Mediterra, που ανήκει στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου. Παρόμοια προϊόντα αλλά και καλλυντικά με μαστίχα διαθέτει και η χιώτικη εταιρία Anemos. Εκτός από τα αυτούσια «δάκρυα» για χρήση στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική και τις τσίχλες, τα προϊόντα μαστίχας είναι δεκάδες: από λικέρ, ροφήματα, παραδοσιακά γλυκίσματα και διάφορα deli μέχρι καφές και εξ. παρθένο ελαιόλαδο με μαστίχα.
Ο Αριούσιος οίνος και τα σύγχρονα κρασιά της Χίου
Από ιστορικές πηγές (βλ. Στράβωνας) γνωρίζουμε για τον περίφημο Αριούσιο οίνο της Χίου. Φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος κόκκινος οίνος που παρήχθη στον ελλαδικό χώρο και η φήμη του έφτανε και μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. Στην περιοχή Αμανή της ΒΔ Χίου (την Αριουσία Χώρα της αρχαιότητας) λειτουργούν δύο σύγχρονα οινοποιεία που παράγουν τοπικό κρασί (ΠΓΕ Χίος). Πρόκειται για τα επισκέψιμα οινοποιεία Αριούσιος Α.Ε. και Κτήμα Κεφάλα. Οι αρχαίες ποικιλίες χιώτικο κρασερό και αγιαννίτης είναι πολύ πιθανό να έδιναν τον περίφημο Αριούσιο οίνο (οινοποιούνται στον «Αριούσιο Αυστηρό» του Κτήματος Αριούσιος), αλλά βέβαια δεν μπορούμε να έχουμε την αίσθηση της γεύσης του αρχαίου οίνου. Ονομαστό ήταν ανέκαθεν και το κρασί των Μεστών, που δεν το βρίσκεις τυποποιημένο.
Το χιώτικο ούζο
Το ούζο (μαζί με τη σούμα) είναι μέρος της καθημερινότητας των Χιωτών. Το πιο ονομαστό (μαζί με το μυτιληνιό) ελληνικό ούζο οφείλει τη φήμη του στον έντονα αρωματικό του χαρακτήρα με χαρακτηριστικό το άρωμα της μαστίχας και τις γλυκές του νότες. Με παράδοση στην απόσταξη από τον 19ο αιώνα, στη Χίο αναπτύχθηκαν ποτοποιίες που διατηρούνται μέχρι σήμερα: Στουπάκης, Τέττερης, Σεραφείμ (Απαλαρίνα), Ψυχής, Κακίτσης είναι οι πιο γνωστές και δημοφιλείς, με σύγχρονες πλέον εγκαταστάσεις στο νησί.
H σούμα: είναι ένα απόσταγμα αντίστοιχο του τσίπουρου, που παράγεται παραδοσιακά στη Χίο από την απόσταξη σύκων. Δυνατό και ευχάριστο, με εμφανή τα αρώματα του σύκου, βγαίνει με γλυκάνισο ή χωρίς. Κατά τη ζύμωση των ξερών σύκων προστίθενται και άλλα φρούτα (πορτοκάλια, μανταρίνια, κυδώνια), καθώς και ελάχιστη μαστίχα, που δίνουν στη σούμα διακριτικά αρώματα. Αποστακτήρια με άδεια διαθέτουν πολλά σπίτια και η διαδικασία της απόσταξης (από τον Οκτώβρη μέχρι τα Χριστούγεννα) γίνεται συνοδεύεται πάντα από το ανάλογο γλέντι. Τυποποιείται περιορισμένα.
Η τυροκομική παράδοση: να διευκρινίσουμε ότι το Μαστέλο δεν είναι είδος τυριού αλλά η εμπορική ονομασία της τυροκομικής μονάδας του Κωνσταντίνου Τουμάζου, που ταυτίστηκε με το χιώτικο τυρί που ψήνουμε. Παραδοσιακά τυριά είναι το κοπανιστό, το μαλακό επιτραπέζιο, η ξηρή μυζήθρα, το τυρί λαδιού, στα οποία έχουν προστεθεί νεότερα τυριά. Τα χιώτικα τυριά παρασκευάζονται κατά κανόνα από ντόπιο αίγειο (γίδινο) γάλα και σπανιότερα από αγελαδινό. Τα γνωστά τυροκομεία είναι «Το χιώτικο τυρί του τσοπάνη» του Ι. Γεωργούλη στη Λαγκάδα (εξαιρετική γραβιέρα 4μηνης ωρίμανσης και τυρί λαδιού), το Πελινναίον Όρος, ο Πυργούσης (Φυτά), ο Τζίκας. Σε αρκετές ταβέρνες θα σας σερβίρουν και τοπικά τυριά κατευθείαν από τσοπάνηδες.
Τα χιώτικα ζυμαρικά: τα χειροποίητα ζυμαρικά (χερίσια μακαρόνια) έχουν βαθιά παράδοση στην κουζίνα της Χίου και συχνά σερβίρονται σε εστιατόρια παραδοσιακής κουζίνας. Το εργαστήρι ζυμαρικών Xιώτικο Κελλάρι (οικοτεχνία Κωνσταντουλάκη) μας τα έχει γνωρίσει χρόνια τώρα (σε παντοπωλεία deli αλλά και μέσα από τα πιάτα πολλών εστιατορίων). Παρασκευάζει μια μεγάλη γκάμα ζυμαρικών, μεταξύ των οποίων στριφτάρια, λαζανόφυλλα, κουλουρίδα Χίου, παραδοσιακά μακαρόνια σπαρτού, χυλοπιτάκι. Η οικοτεχνία βρίσκεται στον οικισμό Βέσσα των Μαστιχοχωρίων.
Η Μπύρα Χίου
Νεότερο βέβαια προϊόν αλλά άξιο αναφοράς, η φρέσκια μπύρα της μικροζυθοποιίας Chios Beer στον Κάμπο της Χίου, που ξεκίνησε παραγωγή το 2012 και, ναι, βγάζει και μπύρα με μαστίχα! Αφιλτράριστες και απαστερίωτες, οι μπύρες της Chios Beer είναι πλέον γνωστές και αγαπητές σε όλη τη χώρα: Smoked Robust Porter, BBQ (η καπνιστή), Wheat Mastic, India Pale Ale και η τελευταία τους, Άλως pale ale.
Η παράδοση των γλυκών
Τα άφθονα εσπεριδοειδή του κάμπου, με κυρλιαρχο το αρωματικό χιώτικο μανταρίνι, αλλά και τα άλλα φρούτα του νησιού δημιούργησαν την παράδοση των φημισμένων χιώτικων γλυκών του κουταλιού. Σήμερα, θα βρει κανείς γλυκά μικρών οικοτεχνιών φτιαγμένα με παραδοσιακό τρόπο. Επισκεφτείτε το κτήμα Perivoli του Βαγγέλη Ξύδα στον Κάμπο της Χίου για σπιτικά γλυκά του κουταλιού από τα δέντρα του κτήματος (δυστυχώς δεν βγαίνουν εκτός Χίου). Εξαιρετικά είναι και τα προϊόντα της γνωστής Citrus Άρωμα Μνήμης που κυκλοφορούν και στην Αθήνα. Τυπικά χιώτικα γλυκά είναι το μανταρίνι, το πορτοκάλι, το συκαλάκι, το τριαντάφυλλο. Oι παστελαριές από ξερά σύκα είναι μια ακόμα χιώτικη παράδοση.
5 + 1 στάσεις για φαγητό εξερευνώντας το νησί
Στη Χίο θα απολαύσεις φαγητό απλό, αλλά καλομαγειρεμένο και κατά κανόνα με τοπικές πρώτες ύλες. Ψαρότοπος το νησί, δεν θα σου λείψει το φρέσκο ψάρι και τα θαλασσινά, όμως ψηλά στα ορεινά χωριά σε περιμένει μαγειρευτό ντόπιο κατσικάκι και πετεινός, χερίσια μακαρόνια, κρεατικά στα κάρβουνα και πολλά ακόμα… Τα περισσότερα εστιατόρια λειτουργούν όλο τον χρόνο.
Στάση 1. Ο Κάμπος της Χίου, μια καταπράσινη έκταση μοναδικής ομορφιάς με περίπου 300 επαύλεις που η αρχική τους μορφή χρονολογείται από την εποχή των Γενουατών, είναι μια απαραίτητη επίσκεψη με σημαντικό ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς πολλές υπήρξαν κατοικίες επωνύμων και έπαιξαν ρόλο στον επαναστατικό αγώνα. Κοντά βρίσκονται τα Θυμιανά, ιστορικό μεγαλοχώρι χτισμένο με τη χαρακτηριστική πολύχρωμη θυμιανούσικη πέτρα, που έχει χρησιμοποιηθεί και στις επαύλεις του Κάμπου. Στον Μέγα Λιμιώνα, την παραλία των Θυμιανών, το εστιατόριο Άγκυρα φτιάχνει αέρινη αθερίνα που τηγανίζεται με λεπτοκομμένο κρεμμύδι, αφράτους χορτοκεφτέδες, σπιτική λακέρδα από παλαμίδα και ψήνει πολύ καλά το φημισμένο φρέσκο ψάρι του (22710 32178).
Στάση 2. Τα Αυγώνυμα είναι ένα κουκλίστικο μεσαιωνικό χωριό σε κορυφή λόφου, αν και η ομοιόμορφη αποκατάσταση των κτισμάτων του έχει στερήσει αυθεντικότητα. Εκεί, η ταβέρνα Αστέρι απλώνει τραπέζια με απέραντη θέα στο Αιγαίο και είναι προορισμός χειμώνα-καλοκαίρι. Θα δοκιμάσετε ντοματοκεφτέδες αρωματισμένους με κατιφέ, τη γλυκύτατη μελιτζάνα στη χόβολη με φέτα, τον κόκορα σε σάλτσα από ντόπιο γλυκό κρασί με χερίσια μακαρόνια, το κατσικάκι με φασκόμηλο, ανάμεσα σε πολλές ακόμα προτάσεις (22710 20577).
Σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο Ανάβατος, το πιο εντυπωσιακό χωριό-κάστρο της Χίου, εγκαταλελειμμένο πλέον, σκαρφαλωμένο σε απότομη βουνοπλαγιά: μια μεσαιωνική καστροπολιτεία με ομορφιά που σου κόβει την ανάσα.
Στάση 3. Το κουκλίστικο λιμανάκι της Λαγκάδας, παλιού οικισμού απέναντι από τις Οινούσσες, είναι προορισμός για ψάρι. Η ψαροταβέρνα του Πάσσα κινείται σήμερα μεταξύ 2ης και 3ης γενιάς, διατηρώντας πολλές συνταγές που την έκαναν ονομαστή στο νησί, όπως το «μπεγότο» (η παραδοσιακή αθερινόπιτα), το χταπόδι στα κάρβουνα, οι κάθε είδους κεφτέδες, το λιόκαφτο, αλλά και σαλιγκάρια στιφάδο ή σκορδάτα. Δοκιμάσαμε και τη νόστιμη γαριδόπιτα στο τηγάνι και το φρέσκο καλαμάρι που τηγανίζεται ολόκληρο και καλοψημένο ψάρι στα κάρβουνα (22710 74218).
Στάση 4. Απομονωμένο στα κεντρικά ορεινά του νησιού βρίσκεται το χωριό Πυτιός γνωστό από την αρχαιότητα, με τον εντυπωσιακό 16πλευρο βυζαντινό πύργο. Αφού περιπλανηθείς στα γραφικά σοκάκια κι επισκεφτείς το παλιό ελαιοτριβείο και τον πύργο, θα καθίσεις για φαγητό στην ταβέρνα του Μάκελου, στις παρυφές του οικισμού, κάτω από έναν πλάτανο με ιστορία (που πρόθυμα θα σου διηγηθούν) και μεγάλο μενού με έμφαση στα μαγειρευτά και ψητά κρέατα, αλλά και όσπρια και ποικιλία σε πίτες και μπουρεκάκια. Κατσίκα κοκκινιστή, χερίσια μακαρόνια, κόκκορας πιλάφι, σαλιγκάρια με πλιγούρι -από αυτά που δοκιμάσαμε (22720 22010).
Στάση 5. Τα Μεστά, στα Μαστιχοχώρια του νότου, είναι ίσως ο ωραιότερος μεσαιωνικός οικισμός της χώρας που κατοικείται. Υποδειγματικά διατηρημένος χωρίς να χάνει τον αυθεντικό του χαρακτήρα, με κυκλική οχύρωση, σε ταξιδεύει στον χρόνο καθώς περιπλανιέσαι στα δαιδαλώδη δρομάκια κάτω από τους θόλους. Στα «οπωσδήποτε» η βυζαντινή εκκλησία των Ταξιαρχών, με σπάνιες τοιχογραφίες. Σε απόσταση τριών χιλιομέτρων βρίσκεται το μικρό λιμάνι των Μεστών, ένα ήρεμο σκηνικό που σε γυρίζει δεκαετίες πίσω. Στην ταβέρνα «Λιμάνι Μεστών» Παπαμιχαλάκη με τραπέζια στην προκυμαία, υπάρχει πάντα φρέσκο ψάρι και όχι μόνο (22710 76389).
Στάση 6. Η τελευταία στάση μας φέρνει μέσα στο δαιδαλώδες Κάστρο της Χίου, στο ρομαντικό σκηνικό του εστιατορίου Βραδύπους, με τραπέζια σκορπισμένα σε μισοερειπωμένα πέτρινα δωμάτια με στέγη τον ουρανό! Μια ομάδα νέων παιδιών προτείνουν σύγχρονη κουζίνα με ευφάνταστα ταιριάσματα αξιοποιώντας τοπικά υλικά, όπως η σαλάτα με ξυλάγγουρο, καπνιστή φέτα και σταφύλι, το δικό τους καπνιστό σκουμπρί με σάλτσα πεπόνι και οσπριάδα Πρεσπών ή οι γαρίδες με τραχανά Χίου σε σάλτσα από μπουρνέλες (ποικιλία ντομάτας) και καπνιστό ζωμό κρεμμυδιού (22710 40607).