Τα κρασιά της Κάντιας είναι εξαίρετα, κόκκινα, λευκά και κοκκινέλια… Λόγω του κλίματος, τα κρασιά διαθέτουν αρκετή οξύτητα ώστε ν’ αντισταθμίζεται η γλύκα τους. Η οποία όχι μόνο δεν είναι γλυφή στη γεύση, αλλά συνοδεύεται από ένα βάλσαμο τόσο θελκτικό, ώστε όσοι γεύτηκαν τα κρασιά της Κάντιας να περιφρονούν κάθε άλλο κρασί» (Joseph Pitton de Tournefort, Γάλλος περιηγητής-βοτανολόγος, 1717).
Αναφορές αντίστοιχες υπάρχουν πολλές για έναν τόπο τόσο ευλογημένο από κλιματολογικής άποψης. Η παλαιότερη μαρτυρία χρονολογείται στη δεύτερη προ Χριστού χιλιετία και αποδεικνύει πως η μινωική οινοποιία ήταν τεχνικά πιο προηγμένη παρά οπουδήποτε αλλού στην εποχή της. Μέσα από την πάροδο των αιώνων, η κρητική οινοπαραγωγή φρόντιζε να είναι τουλάχιστον επίκαιρη (αν όχι πρωτοπόρος, για κάποιες περιόδους) σε σχέση με ό,τι συνέβαινε στην ελληνική επικράτεια. Αξίζει να σημειωθεί πως, από τις αρχές του 12ου μέχρι τα μέσα του 17ου αι., το νησί συμμετείχε στην παραγωγή και το εμπόριο του «Μαλβαζία οίνου». Η περιοχή συνέχισε να παράγει κρασί, αλλά όταν κατά τη δεκαετία του ’90 έγινε η ποιοτική επανάσταση των υπόλοιπων αμπελουργικών ζωνών, η Κρήτη δεν ήταν ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς επιλογές των καταναλωτών. Η αλήθεια είναι πως το τελικό αποτέλεσμα ήταν πολύ λιγότερο ενδιαφέρον (ποιοτικά) από τα ανταγωνιστικά προϊόντα περιοχών όπως η Νεμέα, η Σαντορίνη κ.λπ. Σιγά σιγά αποκτούσε τη φήμη του κρασιού για εσωτερική κατανάλωση, είτε εντός των ορίων του νησιού είτε μέσω των αμέτρητων κρητικών delicatessen σε όλη την ελληνική επικράτεια.
Κι ενώ πέρασε κάτι περισσότερο από μια δεκαετία που η ποσότητα δούλευε σε βάρος της ποιότητας, βρέθηκαν οι κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις και πέτυχαν την ολική επαναφορά. Η Κρήτη πλέον δεν επικοινωνείται μόνο με το χαρακτηριστικό αυτοκόλλητο στο πίσω μέρος του αυτοκίνητου. Εξωστρέφεια σε όλο της το μεγαλείο, μέσα από μουσική, φαγητό, κρασί, ενός δηλαδή πολύ συγκεκριμένου τρόπου ζωής. Ο ντάκος, το γαμοπίλαφο, το λάδι της Σητείας, οι χοχλιοί, η Βηλάνα, το Κοτσιφάλι, οι Χαΐνηδες, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, ο Χαρούλης και τόσοι άλλοι έχουν μπει τόσο όμορφα στην καθημερινότητά μας. Σε αυτή τη συλλογική –συμπτωματικά– προσπάθεια είναι σημαντικό πως κανένας από τους πρωταγωνιστές δεν πάτησε πάνω στην μπανανόφλουδα της πατριδολαγνείας και δεν βασίστηκε στη μεσογειακή τα-ξέρω-όλα ιδιοσυγκρασία. Αναπόφευκτα, το αποτέλεσμα της δουλειάς τους αντανακλά τον τόπο τους, και φαντάζομαι πως τα θεμέλια αυτής της προσπάθειας είναι γεμάτα από αυτό που λέμε «παράδοση». Κι όμως, το τελικό αποτέλεσμα είναι σύγχρονο, χωρίς παράλληλα να έχει κόψει τη γέφυρα επικοινωνίας με το παρελθόν.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι λίστες κρασιών των εστιατορίων της Αθήνας και κατ’ επέκταση της υπόλοιπης Ελλάδας είτε αρκούνταν σε μια μικρή αναφορά, είτε δεν αναφέρονταν καθόλου στον κρητικό αμπελώνα. Το τοπίο πλέον έχει αλλάξει και λόγω της δραματικής αλλαγής προς το καλύτερο της παραγωγής, αλλά και λόγω της εμφάνισης εστιατορίων καθαρά τοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν ως πρεσβευτές. Αλάτσι, Ντάκος, Κρήσσα Γη, Κατσούρμπος, Τσουγκρί, είναι μερικά από τα ονόματα που μου έρχονται στο μυαλό. Έχω την εντύπωση πως δεν είναι άλλη μια περίπτωση μόδας που ήρθε για να φύγει. Απλώς ωρίμασαν οι συνθήκες για μια κουζίνα τοπικού χαρακτήρα, ξεκάθαρη, χωρίς φανφάρες και πολυδιάστατες αναμείξεις. Αυτό το άρμα είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για το κρασί της Κρήτης να βγει εκτός συνόρων.
Τα αξιόλογα οινοποιεία που πριν από λίγα χρόνια έπρεπε να προσπαθήσει κάποιος πολύ για να τα ανακαλύψει, τώρα πλέον ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Θυμάμαι κάποιος φίλος οινέμπορος του εξωτερικού, κατά την επίσκεψη του στο νησί πριν από λίγα χρόνια, είχε χαρακτηρίσει το τοπίο ως τον Ροδανό της Ελλάδας. Καθόλου άδικα, καθώς τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των δύο περιοχών έχουν αρκετά κοινά σημεία. Παρενθετικά, ο γευστικός τους χαρακτήρας πλησιάζει τα λεγόμενα κρασιά φαγητού (κρασιά που αδικούνται όταν τα πίνουμε «μόνα τους». αν, όμως, τα βάλουμε δίπλα στο τοπικό φαγητό, απογειώνονται γευστικά). Η Βηλάνα παίζει τον πρωταγωνιστκό ρόλο στην κατηγορία των λευκών, ενώ στα κόκκινα τη σκυτάλη παίρνουν το Κοτσιφάλι, το Μανδηλάρι και το Λιάτικο. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικούς από τους πραγματικούς πρωταγωνιστές της ιστορίας:
Κτήμα Λυραράκη
Το οινοποιείο βρίσκεται στο χωριό Αλάγνι του νομού Ηρακλείου και ως επίσημο έτος ιδρύσεως αναφέρεται το 1966. Ο Γιώργος και ο Βαρθολομαίος Λυραράκης μαζί με τη Μύριαμ Αμπουζέρ, η οποία είναι η οινολόγος του Κτήματος, πιστεύω πως έχουν καταφέρει πολλά, για τα οποία πρέπει να αισθάνονται υπερήφανοι: την αναβίωση τοπικών ποικιλιών όπως το Πλυτό και το Δαφνί, την ανάδειξη του χαρμανιού Syrah-Κοτσιφάλι, μα πρωτίστως τη λειτουργεία του οινοποιείου σε πραγματικά υψηλό ποιοτικό επίπεδο. Από τα κρασιά τους, ιδιαίτερη εντύπωση μου έκαναν τα δύο λευκά, Πλυτό και Δαφνί, βασισμένα στα ομώνυμα γηγενή σταφύλια, και τα μονοποικιλιακά Μανδηλάρι και Κοτσιφάλι. Αιχμή του δόρατος αποτελεί το ερυθρό Syrah-Κοτσιφάλι, το οποίο, μολονότι στο ξεκίνημά του φάνταζε εξωτικό, τείνει πλέον να γίνει θεσμός στα οινικά δρώμενα της περιοχής. Ο ενθουσιασμός και οι επαγγελματικές ανησυχίες συνοδεύουν όλες τις κινήσεις τους, χωρίς να υπολείπονται σε συνέπεια στις πιο κλασικές εκδοχές (ΟΠΑΠ Πεζά σε λευκή και ερυθρή οινοποίηση).
Κτήμα Μανουσάκη
Ο Θεόδωρος Μανουσάκης ίδρυσε το οινοποιείο του στην ιδιαίτερή του πατρίδα, το Βατόλακο Χανίων, το 1993. Σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα κατάφερε να αποκτήσει τη φήμη ενός ιδιαίτερα αξιόπιστου οινοποιού. Θεματικά είναι από τις πιο ολοκληρωμένες προσπάθειες του χώρου, έστω κι αν δεν δραστηριοποιείται στις τοπικές ποικιλίες. Πλαισιωμένος από συνεργάτες παγκόσμιας εμβέλειας διέκρινε της ομοιότητες του μικροκλίματος της Κρήτης με το αντίστοιχο της κοιλάδας του Ροδανού και μπήκε στη ζωή μας ως ο πρώτος Rhone Ranger του ελληνικού αμπελώνα. Ο ίδιος μετανάστευσε σε ηλικία 11 ετών στις ΗΠΑ, όπου συνεχίζει να ζει και να δραστηριοποιείται επιχειρηματικά. Επιβεβαιώνοντας ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο, τα πάντα στο συγκεκριμένο Κτήμα γίνονται κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του χαρισματικού-προικισμένου «fattore» Κωστή Γαλάνη. Η συνολική παραγωγή δεν ξεπερνάει τις 25.000 φιάλες και αποτελείται από το λευκό Roussanne, τα μονοποικιλιακά ερυθρά Syrah, Grenache, τα ερυθρά Νόστος και Alexandra’s που είναι χαρμάνια των σταφυλιών του Ροδανού. Το Alexandra’s οφείλω να ομολογήσω πως είναι το αγαπημένο μου από την γκάμα του Κτήματος. καταφέρνει να δώσει άλλη διάσταση σ’ αυτό που λέμε καθημερινό κρασί.
Κτήμα Δουλουφάκη
Η ιστορία του Κτήματος ξεκίνησε το 1930, όταν ο Δημήτρης Δουλουφάκης έκανε τα πρώτα του βήματα στην παραγωγή οίνων. Τη σκυτάλη στις μέρες μας έχει πάρει ο εγγονός του Νικόλαος, ο οποίος έχει δημιουργήσει από το 1991 μια σύγχρονη μονάδα παραγωγής στην αμπελουργική ζώνη των Δαφνών. Έχοντας σπουδάσει οινολογία στην Ιταλία, συντηρεί την παράδοση που βρήκε από την οικογένειά του, δίνοντας ταυτόχρονα ιδιαίτερη έμφαση στις διεθνείς ποικιλίες. Με τη βοήθεια της συζύγου του Κατερίνας, η οποία έχει επωμισθεί το επικοινωνιακό κομμάτι, έχουν κερδίσει την αποδοχή από ολοένα και περισσότερους οινόφιλους καταναλωτές. Η παραγωγή φτάνει τις 115.000 φιάλες, με τα δύο πιο δημοφιλή κρασιά του να είναι το Δαφνές ΟΠΑΠ και το χαρμάνι Sangiovese-Cabernet Sauvignon. Οφείλω να του αναγνωρίσω πως με την προσπάθειά του έβαλε ξανά στο χάρτη το Λιάτικο και γενικά την περιοχή των Δαφνών.
Κτήμα Ταμιωλάκη
Με την ίδρυση του οινοποιείου, ο Μηνάς Ταμιωλάκης ρευστοποίησε κατά κάποιο τρόπο την τριαντάχρονη πείρα του πάνω στον κρητικό αμπελώνα. Δεν χρειάστηκε να σκεφτεί και πολύ σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της εταιρείας, καθώς τόσο η σύζυγός του Ευαγγελία –οικονομολόγος, κόρη ενός από τους μεγαλύτερους εμπόρους κρασιών του νομού Ηρακλείου– όσο και τα δύο του παιδιά, Μανούσος και Μαρία, έχοντας ανάλογες σπουδές, έχουν μετατρέψει αυτό που λέμε «δουλειά», σε οικογενειακή υπόθεση. Το Κτήμα βρίσκεται στον οικισμό Χουδέτσι, μέσα στη ζώνη ΟΠΑΠ Πεζά και είναι από τις τελευταίες εισόδους στο χώρο. Προς το παρόν, το Κτήμα περιορίζεται σε μια παραγωγή 35.000 φιαλών, με τοπικά ως επί το πλείστον σταφύλια. Τα πιο ξεχωριστά από τα κρασιά που δοκίμασα θεωρώ πως είναι το λευκό χαρμάνι Βιδιανό-Πλυτό και το ερυθρό Syrah-Κοτσιφάλι.
Κτήμα Φανταξομέτοχο
Η εταιρεία Μπουτάρη Οινοποιητική, με 130 χρόνια ιστορίας στο χώρο του κρασιού, νομίζω πως δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Το οινοποιείο του κτήματος βρίσκεται στο Σκαλάνι, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Ηράκλειο, και ολοκληρώθηκε το 2004. Η σημερινή του μορφή αποτελεί κόσμημα για την περιοχή και ξεπερνάει τις προσδοκίες ακόμη και των πιο απαιτητικών. Η πρώτη ενασχόληση της εταιρείας με τον κρητικό αμπελώνα χρονολογείται στη δεκαετία του ’80. Είναι τέτοιο το ειδικό βάρος και η επιρροή του Κτήματος, που μέσα από το πέρασμα του χρόνου, πέρα από κάθε προσωπική εξέλιξη, αποτελεί φάρο για ό,τι καλό συμβαίνει στο νησί. Πρόσφατα, εκτός από τα δύο κρασιά του οινοποιείου (Φανταξομέτοχο λευκό, Σκαλάνι ερυθρό), κυκλοφόρησε και το πολύ ενδιαφέρον Ιουλιάτικο γλυκό.
Mediterra οινοποιητική
Το οινοποιείο ιδρύθηκε το 1973 στον οικισμό Κουνάβοι του δήμου Ν. Καζαντζάκης και έκτοτε έχει καταγράψει τη δική του ιστορία στα οινικά δρώμενα της περιοχής. Τα μεγέθη είναι τέτοια που μόνο ως μικρό παραγωγό δεν θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω. Ακόμη και στους δύσκολους καιρούς, όταν το κρητικό κρασί διένυε περίοδο παρακμής, τα δείγματα γραφής της Mediterra Οινοποιητική (Creta Olympias ως το 2007) ήταν εντυπωσιακά. Όταν αναφερόμαστε σε ποσότητες που ξεπερνούν το εκατομμύριο, είναι πραγματικά απορίας άξιο πώς καταφέρνουν να κρατούν τόσο υψηλά ποιοτικά standards. Χωρίς να θέλω να αδικήσω τους υπόλοιπους συντελεστές αυτού του όχι και τόσο συνηθισμένου φαινόμενου, ο οινολόγος της εταιρείας Σοφοκλής Παναγιώτου νομίζω πως είναι ο άνθρωπος-κλειδί της ιστορίας. Μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι τόσο το λευκό Ξερολιθιά όσο και το ερυθρό Μυράμπελος διακρίνονται σε ετήσια βάση στους έγκριτους διαγωνισμούς του περιοδικού Decanter.
*Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια σε όλους τους ανθρώπους που μοχθούν καθημερινά στο βωμό αυτής της προσπάθειας. Όχι μόνο για την πρόοδο της δουλειάς τους, αλλά γιατί κατάφεραν να βάλουν στο χάρτη ένα προϊόν που ήταν στα πρόθυρα της απαξίωσης. Είμαι σίγουρος πως θα ακολουθήσουν κι άλλες προσπάθειες τοπικού χαρακτήρα, από διαφορετικά σημεία της χώρας μας.
